Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.2007, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2007 13
Eftir Arnar Eggert Thoroddsen
arnareggert@gmail.com
Það er Brian gamli Eno, hljóð-listamaðurinn virti og áhrifaríki
sem mun sjá um áferðina á næstu
Coldplay plötu, sem verður fjórða
hljóðversplata sveitarinnar. Coldplay
hefur nú náð að halda góðum dampi á
þremur plötum,
staðfesta sem hef-
ur skapað henni
stöðu sem ein vin-
sælasta hljómveit
heims. Talað er
um að aðeins U2
sé vinsælli, og
hafa Coldplay-
liðar oftsinnis lýst
því yfir að þeir
sækist eftir þeirri
krúnu. Það er því ekki óvitlaust að
lóðsa Eno inn, en hann vann að plöt-
unum The Unforgettable Fire og The
Joshua Tree með U2, en hin síð-
arnefnda skaut U2 hátt upp á
stjörnuhimininn, og hafa þeir verið
þar meira og minna síðan. Eno hefur
staðfest í samtali við BBC að þessi
fjórða plata Coldplay verði mjög frá-
brugðin síðustu plötum, og það er at-
hyglisvert í þessu samhengi að Un-
forgettable Fire var og fjórða plata
U2 á sínum tíma, og bar einnig með
sér mikla stefnubreytingu. Ný plata
Coldplay kemur hugsanlega út í enda
þessa árs.
Í millitíðinni geta aðdáendur ornað
sér við smáskífusafnið The Singles
1999-2006, en það kemur út í endaðan
mars. Innihaldið eru fjórtán plötur,
allar á sjötommu vínylformi. Maður
hlýtur að spyrja, hversu margir
Coldplayaðdáendur eiga enn til græj-
ur til að spila slíkt?




Það er til merkis um gott nef (eðaeyru réttara sagt) Airwaves
skipuleggjenda fyrir sjóðandi heitum
böndum að hin breska Klaxons er
þvílíkt að slá í gegn um þessar mund-
ir. Sveitin, sem spilar einslags reif-
rokk, lék á síðustu Airwaveshátíð, og
var þá ennþá bubblandi undir yfir-
borðinu. Í byrjun vikunnar kom svo
fyrsta breiðskífa sveitarinnar, Myths
of the Near Future, út og er Kaninn
nú farinn að missa sig yfir Klaxons,
sem munu heimsækja vestrið í apríl
komandi. Klaxons hafa þegar gert
það gott í Evrópu, Ástralíu, Japan og
í heimalandinu, Bretlandi og hefur
framinn verið allskyndilegur. Fyrsta
smáskífan kom út í apríl í fyrra en
fljótlega gerði sveitin samning við
Polydor, og var svo hampað af BBC
og NME. Þá hefur Matt Bellamy,
leiðtogi Muse, lýst yfir mikilli aðdáun
og hefur beðið sveitina um að hita
upp fyrir Muse á stórtónleikum á
Wembley í




Goðsögnin um Nick Drake vex aðburðum með hverju árinu, en
tónlistarmaðurinn, sem lést langt fyr-
ir aldur fram árið 1974, er með helstu
„költ“ listamönnum samtímans, dáð-
ur og dýrkaður af
ört stækkandi
aðdáendahóp. Slíka
hópa þarf að sjálf-
sögðu að mata, og
skiptir engu þó að
Drake sé óstarf-
hæfur. Í vor eða
sumar hyggst Isl-
and gefa út plötuna
Family Tree, og
innihaldið verður afar sjaldgæft efni
með Drake, eitthvað sem aldrei hefur
heyrst áður. Ýmsar ólöglegar plötur
með viðlíka efni eru á „markaðnum“
og því spennandi að heyra hvort að
það hafi verið grafið eitthvað dýpra
eftir efni á þessari opinberu útgáfu.
Kannski að Drake reyni í framhald-
inu að ná í skottið á rapparanum Tu-
pac Shakur, sem fyrst fór að taka til
hendinni er hann var kominn handan
grafar.
TÓNLIST
Brian Eno
The Klaxons
Nick Drake
Eftir Helgu Þóreyju Jónsdóttur
findhelga@gmail.com
Ég er hvorki djass-sérfræðingur néFÍH-menntuð en ég elska CharlesMingus. Ást mín á djassi hefur varaðum nokkurt skeið. Einn veturinn gat
ég ekki sofnað án þess að vorkenna mér aðeins
yfir Miles Davis og eitthvert sumarið þóttu mér
allir dagar leiðinlegir ef ég heyrði ekki í Dizzy
Gillespie, en það er önnur saga.
Mingus Ah Um kom út árið 1959 og er líklega
aðgengilegasta verk Charles Mingus. Hann hafði
slæmt orð á sér og réttilega svo. Mingus var
skaphundur og lét öllum illum látum við fólkið í
kringum sig. Oft kom til handalögmála og hann
var ekki yfir það hafinn að stöðva tónleika til þess
að skeyta skapi sínu á þeim sem með honum
spiluðu. Sagt er að hann hafi verið eini maðurinn
sem Duke Ellington rak úr hljómsveit sinni
vegna hegðunarvandamála. Mingus var hár og
mikill maður að vexti og hikaði ekki við að nota
stærð sína til þess að ógna öðrum. Þrátt fyrir
þetta gat hann verið hinn mesti ljúflingur sem
kemur bersýnilega í ljós í verkum hans.
Plötuna Mingus Ah Um má líta á sem áhuga-
verðan minnisvarða um þá stemmingu sem lifði í
Bandaríkjunum á þessum gullaldarárum djass-
tónlistar. Mingus var undir miklum áhrifum frá
gospeltónlist, hörðu bee-bopi og jafnvel avant
garde djassi. Það má einnig greina swing-áhrif
auk þess sem blús og suður-amerísk tónlist koma
upp í hugann. Mingus spilaði á kontrabassa og
gerði það svo vel að hann gat lyft hljóðfærinu á
hærri stall en það átti vanda til að vera og keyrt
hljóm þess fram eins og um sóló-hljóðfæri væri
að ræða. Hann var einnig lunkinn píanóleikari og
lék á píanó með hljómsveit sinni um nokkurt
skeið á sjöunda áratugnum. Þessir eiginleikar
ásamt þeirri sérstöku hæfni að geta nýtt skap sitt
til þess að undirstrika sprengikraft djasstónlistar
gerðu hann að sérstaklega góðum lagahöfundi og
útsetjara.
Á Mingus Ah Um er að finna gott og gerð-
arlegt safn laga. Boogie Stop Shuffle er í miklu
uppáhaldi hjá mér. Að hlusta á það er eins og að
stíga út úr tímavél undir lok sjötta áratugarins og
ganga inn á tónleika sem eru vel æfðir en þó
spunnir á staðnum í hita leiksins. Tónlistin er
boogie og það er gaman að vera til. Mingus og
hljóðfæraleikarar hans ná að fanga hita augna-
bliksins, svita og dans, án þess að blikka auga.
Sjálfur sagðist hann leggja grunninn að lögunum
í huganum, spila þau á píanó fyrir hljómsveit-
armeðlimi og að því loknu reyna að finna leið til
þess að leyfa hverjum og einum að njóta sín.
Mingus tileinkar Duke Ellington og Charlie Par-
ker sitt lagið hvorum á plötunni en hann sagði að
þau ættu ekki að líkjast tónsmíðum þeirra, heldur
hans sjálfs – eða þeim hugmyndum sem hann
hafði um þá.
Charles Mingus tók þátt í réttindabaráttu
svartra af mikilli ástríðu og bera titlar laga hans
þess merki. Fables of Faubus er nefnt eftir al-
ræmdum ríkisstjóra Arkansas frá þessum tíma
en hann var andvígur sameiginlegum skóla
svartra og hvítra. Þar sameinast grófur bassa-
leikur og dyntóttur trommuleikur á dulúðugan
hátt.
Ég ætla ekki að halda því fram að aðrar plötur
Mingus séu að neinu leyti slakari en Mingus Ah
Um en það er krafturinn og eldmóðurinn sem
gerir þessa sérstaklega spennandi. Hún minnir á
að djass þarf ekki alltaf að vera flókinn, hann get-
ur líka verið hressandi og lifandi gleðihljómur,
verðugur sinnar voldugu tegundar. Mingus Ah
Um er aðgengileg fyrir byrjendur, unaður fyrir
lengra komna og takmarkalaus uppspretta inn-
blásturs fyrir þá sem elska að spila góða tónlist.
Blóðheitt undrabarn
POPPKLASSÍK
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
Ý
mislegt hafa menn deilt um í gegn-
um tíðina og flest fánýtt. Eitt af því
sem tekist var á um fyrir nokkrum
árum var það er liprir lagasmiðir
nýttu sér búta úr lögum annarra,
textabrot, hluta af viðlagi, takt eða
kannski bara brot úr gítarriffi, eins og umdeilt
dæmi var um hér á landi. Nú er það ekkert nýtt að
menn hafa nýtt sér verk þeirra sem á undan
komu, má rekja það langt aftur í aldir, en nýrra að
útgáfufyrirtæki siga her lögmanna á listamenn.
Önnur deila, og skyld þeirri hvort fá megi að láni
hugmyndir, er hvort það geti talist list að sníða úr
tónlist annarra nýja flík, er það eins frumlegt og
frumsemja? Þessari síðustu spurningu er fljót-
svarað – ekki þarf annað en að spila fyrir efa-
semdarmenn síðustu breiðskífu J Dilla, Donuts,
sem kom út fyrir tæpu ári, 7. febrúar 2006, en
þrem dögum síðar var höfundur hennar allur.
James Dewitt Yancey, sem tók sér nafnið Jay
Day og síðar J Dilla, eða bara Dilla, var rétt rúm-
lega 32 ára þegar hann lést, Donuts kom út á af-
mælisdegi hans. Hann hafði verið lengi að í hip-
hopinu þó fáir hafi þekkt til hans, enda setti hann
ljós sitt undir mæliker.
Trommurnar aðalhljóðfærið
Dilla fæddist í Detroit og hóf tónlistarnám á unga
aldri nauðugur viljugur. Hann fékk þó fljótt
áhuga á tónlist og ekki skorti hann hæfileikana,
lærði á selló, píanó, trompet, gítar og trommur, en
trommurnar voru hans aðalhljóðfæri alla tíð þó
hann hafi lengstaf sett saman takta og tónlist í
tölvum.
Tónlistin sem heillaði pilt var fönk, djass og hip-
hop og eftir að hafa fiktað við upptökustjórn fór
hann að rappa með félögum sínum. Það áhugamál
varð að síðan að rappsveitinni Slum Village og
heimahljóðveri sem piltur kom sér upp þó ekki
hafi hann verið vel græjaður.
Vendipunktur í sögu Dilla var þegar hann
komst í kynni við hljómborðsleikarann Joseph
„Amp“ Fiddler, sem var meðal annars þekktur
fyrir samstarf við svo ólíka (og þó skylda) tónlist-
armenn sem Prince, Ramsey Lewis og George
Clinton. Fiddler þótti Dilla svo bráðger að hann
tók hann undir sinn verndarvæng, kenndi honum
á trommuheila og kynnti hann fyrir félögum sín-
um, þar á meðal Q-Tip úr A Tribe Called Quest.
Fyrsti plötusamningurinn kom svo 1995 þegar
Dilla og félagi hans gerðu útgáfusamning undir
nafninu 1st Down, en það entist ekki nema í eina
smáskífu. Næstu ár var hann síðan upptekinn við
upptökustjórn, enda leituðu til hans ekki ómerk-
ari rapparar en Pharcyde-liðar, félagarnir í De La
Soul, Common, Busta Rhymes og Q-Tip / A Tribe
Called Quest. Hann vélaði einnig um lög eftir
D’Angelo og Janet Jackson, en þess var hvergi
getið á þeim tíma. Dilla lagði reyndar litla áherslu
á að koma sjálfum sér að og kærði sig yfirleitt
kollóttan hvort nafn hans kæmi fram í höf-
undalista laga sem hann hafði tekið þátt í setja
saman. Fyrir vikið urðu stílbrögð hans snemma
vel þekkt en höfundurinn ekki.
Fyrsta skífan Slum Village, Fan-Tas-Tic, Vol. 1,
kom út í takmörkuðu upplagi 1996, en sökum anna
Dilla bar lítið á sveitinni næstu árin og Fan-Tas-
Tic, Vol. 2 kom ekki út fyrr en fjórum áður síðar.
Um líkt leyti og sú kom út hætti Dilla að vinna
með sveitinni að mestu, en lagði í þess stað
áherslu á sólóferil sinn meðfram því sem hann
vann að fjölmörgum verkefnum með ólíkum tón-
listarmönnum.
Banvænt sjálfsofnæmi
Fyrsta smáskífa Dilla undir eigin nafni, Fuck the
Police, kom út 2001 og stuttu síðar breiðskífa Wel-
come 2 Detroit, en um svipað leyti tók hann sér
nafnið J Dilla, eftir að hafa starfað sem Jay Dee
fram að því. Á næstu mánuðum og árum komu út
nokkrar skífur með bútum og hugmyndum, en
hann gerði einnig skífu með Madlib undir heitinu
Jaylib og kom út haustið 2003. Um líkt leyti tók
aftur á móti að bera á sjúkdómi þeim sem varð
Dilla að aldurtila, sjálfsofnæmissjúkdómnum
rauðum úlfum eða lupus, og næstu tvö árin var
hann að mestu bundinn við hjólastól og þurfti að
nota ýmis tæki til að halda lífi. Hann lét þó ekki
deigan síga í tónlistinni, fór meðal annars í tón-
leikaferð um Evrópu, og sat við takkana í hljóð-
verinu flestum stundum.
Eitt af þeim verkefnum sem hann fékkst við þar
var breiðskífa sem hann kallaði Donuts og þó
þrekið færi ört þverrandi auðnaðist honum að
ljúka við þá skífu snemma á síðasta ári og hún
kom svo út 7. febrúar, en á þeim degi varð Dilla 32
ára. Þrem dögum síðar var hann allur.
Donuts fékk fína dóma, enda frábær plata, og
sannar það að Dilla var með hæfileikamestu tak-
smiðum og upptökustjórum sem hiphopið hefur
alið af sér, en félagar hans kölluðu hann Coltrane
hiphopsins, eftir djassrisanum magnaða.
Þó Dilla hafi ekki komið frá sér mörgum eig-
inlegum sólóskífum um dagana þá liggur eftir
hann mikið af upptökum og líklegt að þær verði
gefnar út smám saman á næstu mánuðum og ár-
um. Þannig kom út platan The Shining síðasta
haust sem einn af helstu samstarfsmönnum Dilla
bjó til útgáfu og á næstu dögum kemur út tvöfald-
ur diskur, Ruff Draft, sem er að stofninum til
skífa sem áður var aðeins fáanleg í litlu upplagi,
en talsvert er af aukalögum á disknum. Lykillinn
að öllu saman er þó Donuts – snilldarskífa.
Genginn snillingur
Upptökustjórinn J Dilla varð mörgum harm-
dauði, enda var hann einn fremsti upptökustjóri
hiphopsögunnar.
Snjall James Dewitt Yancey, sem tók sér nafnið Jay Day og síðar J Dilla.