Lesbók Morgunblaðsins - 28.07.2007, Blaðsíða 9

þýðir mjög gott sagði hún glöð og ég
velti fyrir mér: hvað ætlir hinir fái?) og
svo segir hún mér að smella á reit og
þá barasta koma myndirnar mínar upp
í hreyfimyndaútgáfu. Fyrst borgin og
Zilla og svo hluti borgarinnar hruninn
og Zilla horfin (gleymdi að teikna hana
á nýjum stað). Sjálfsagt engin straum-
hvörf fyrir japanska teiknimyndagerð
en þónokkur atburður í mínu lífi. Á
leiðinni upp, enn skælbrosandi, skoð-
aði ég fyrrnefnda sögu-fleka með dýra-
glímunni sem upphafspunkti. Svo
þrátt fyrir að vinstrimenn vilji rekja
manga til áhrifa Disney á Tezuka þá
vill Tezuka sjálfur rekja ræturnar aft-
ur til myndlýstu handritanna.
Stelpur og strákar
Í lestinni til baka sat eldri maður við
hliðina á mér, niðursokkinn í manga.
Samkvæmt Chigusa Ogino eru konur
þó komnar í meirihluta manga-
lesenda, og nú er svo komið að hin
hefðbundna tvískipting í shojo og sho-
nen (stelpu og stráka) virðist ætla að
riðlast og höfundar sem skrifa shonen-
manga eru farnir að höfða meira til
kvenna í teikningum sínum og hafa
karlhetjurnar meira í anda shojo-
drengjanna. Höfuðmunurinn á þessum
tveimur gerðum manga felst bæði í stíl
og sögu, en shojo-stíllinn er allur mun
fegraðari og einkenni hans eru að augu
persónanna, sem eru yfirleitt í stærra
lagi í meginstraums-manga, eru enn
stærri en annars. Shonen eru hins-
vegar meiri hasar-sögur, stundum all-
ofbeldisfullar, stundum fyndnar og
krúttlegar. Það voru þó aðallega karlar
sem ég sá lesa manga svona á götum
úti og í lestunum. Ég var orðin mjög
flink í að teygja úr hálsinum og kíkja
ofaní lestrarefni fólks; Japönunum
þótti þetta, sýndist mér, ekkert
skrýtnara en annað sem illa siðaðir út-
lendingar gætu tekið uppá. Einhvers
staðar hafði ég lesið að lesendur
manga væru svo hraðlæsir að þeir
tækju sér minna en sekúndu á hverja
opnu. Þetta fannst mér allhæpið, en
varð svo vitni að slíkum lestri ungs
manns sem stóð gleiðfættur í neð-
anjarðarlestinni og hreinlega hrað-
fletti sig á örfáum mínútum í gegnum
hnausþykkt manga-tímarit (aðeins
minna en símaskráin), algerlega nið-
ursokkinn. Stelpurnar sem ég spurði
um þetta hlógu. Það hefur verið
stráka-manga sögðu þær með nokk-
urri fyrirlitningu í röddinni, þar er
ekkert nema hasar öfugt við stelpu-
mangað, þar sem sagan skiptir máli.
Manga-útrásin
Þær konur sem ég talaði við voru mis-
mikið inní manga. Ein sagðist hafa les-
ið mikið þegar hún var yngri, önnur, á
sama aldri, les enn manga. Eldri kona,
prófessor við háskóla og sérfræðingur
í Edo-tímabilinu, hafði aldrei lesið
manga. Chigusa Ogino benti á að veg-
ur manga innan Japan hefur vaxið
mjög mikið, sérstaklega með tilkomu
vinsældanna erlendis: nú vilja öll
sendiráðin hafa upplýsingar um
manga inná heimasíðunum sínum
sagði hún hlæjandi. Starf hennar sem
umboðsmaður manga á erlendri
grundu er þó ekki komið til vegna
áhuga innanlands, japanskar útgáfur
þurfa ekki á fleiri lesendum að halda
en þær hafa heima. (Né hafa Japanir
áhuga á innfluttum sögum, Súperman-
sagan sem var gefin út í tengslum við
kvikmyndina seldist í 3.000 eintökum!)
Áhuginn kom að utan og Chigusa lýsti
því fjálglega hvernig allt í einu fóru að
streyma símskeyti á erlendum málum
sem enginn vissi hvað átti að gera við.
Útgefendur söfnuðu þessum pappírum
saman og fóru með til Tuttle-Mori-
umboðsskrifstofunnar sem tók að sér
að sjá um söluna. Það voru semsagt
aðdáendur og lesendur sem urðu til
þess að manga er nú gefið út í þýð-
ingum víða um heim. Og stór hluti
þessara aðdáenda er konur sem eru nú
orðnar virkur lesendahópur mynda-
sagna á ný. Væntanlega verður það til
þess að fleiri konur fara einnig að búa
til myndasögur, en kvenhöfundar eru
mun algengari í Japan en á Vest-
urlöndum.
Vinland Saga
Það er ljóst að manga hefur ekki alltaf
þótt fínt. Þó hefur það verið mjög sýni-
legur hluti af japanskri menningu síð-
an á sjötta áratugnum. Allar sjoppur
eru fullar af manga, aðallega tímarit-
unum (sem eru hnausþykkir doðr-
antar), og á öllum stærri lestarpöllum
eru sjoppur sem líka selja manga. Í
bókabúðum er allt uppundir helmingur
rýmisins lagður undir manga. (Í einni
slíkri fann ég nýja manga-seríu sem
nefnist Vinland Saga (manga-titlar eru
oft á ensku), Guðríður, Snorri og vík-
ingarnir í mangastíl! Æði.) Það eru til
sérstök manga-kaffihús, en þau eru yf-
irleitt einnig netkaffi. Gamla tækja-
markaðar-hverfið, Akihabara, er í dag
orðið að helsta mekka manga (og
anime) pílagríma, þó aðallega þeirra
sem aðhyllast erótík (eða bara klám),
en meirihluti þeirra manga-búða og
kaffihúsa sem ég rambaði inní sér-
hæfðu sig í slíku (og innkoma mín olli
miklum vandræðagangi). Í Akihabara
er að finna nýja Anime-miðstöð, en
hún á að vera upplýsingamiðstöð fyrir
anime og manga. Enn sem komið er
var þarna bara búð, full af skemmti-
legu dóti vissulega, en ekki sérlega
upplýsingavæn að öðru leyti. Það sama
mátti reyndar segja um sérstakt Te-
zuka-safn á aðallestarstöðinni í Kýótó,
en það reyndist samanstanda af búð og
bíói. Hinsvegar hefur nú verið opnað
alþjóðlegt manga-safn (eða bara
myndasögusafn) í Kýótó, í tengslum
við háskólann og manga-deildina, og
eru vinir mínir Kazuma Yoshimura og
Tomoyuki Omote aðalsprauturnar á
bakvið það. Þar er nú væntanlega að
finna eintak af bók Hugleiks Dags-
sonar, Avoid Us.
Sódóma-Tókýó
Chigusa Ogino hafði heilmikinn áhuga
á Íslandi. Það var íslensk kvik-
myndahátíð hérna og ég og maðurinn
minn gátum bara séð eina mynd. En
hún var alveg þess virði sagði hún glöð.
Þetta reyndist vera Sódóma Reykja-
vík. Ég skal skila kveðju til leikstjór-
ans sagði ég, hann býr í sömu götu og
ég. Þetta fannst Chigusa bæði merki-
legt og fyndið, enda næstum óhugs-
andi að slíkt gerist í því millj-
ónasamfélagi sem Japan er. Ég er búin
að segja öllum vinum mínum frá þessu
sagði hún mér í tölvupósti. Því hefur
verið haldið fram að þessi mikli fólks-
fjöldi sé ein ástæðan fyrir vinsældum
manga í Japan. Í samfélagi þar sem lít-
ið er um pláss er myndasagan kjörin til
að skapa sér einskonar einkarými. Þú
situr niðursokkin ofan í bókina þína og
gleymir um stund öllum hinum lík-
ömunum sem deila með þér lestinni,
strætó, veitingastaðnum, vinnustaðn-
um, heimilinu. Auðvitað má segja það
sama um venjulegar bækur en sterkt
myndmál myndasögunnar býður uppá
dýpri innlifun.
Handritið brennur
Edo-sérfræðingurinn, Masana Ka-
mimura, gerði allt sem hún gat til að
aðstoða mig við að feta mig eftir
manga-leiðinni. Hún benti mér á sýn-
ingu á einu frægasta myndahandriti
Japans í Ginza-hverfinu, en þar keppa
merkjabúðir við gallerí um pláss.
Idemitzu-safnið er við hliðina á risa-
stórri verslunarmiðstöð og þar beið
fólk samviskusamlega og þolinmótt í
löngum röðum eftir því að skoða hand-
ritið. Allir tóku sinn tíma, með stækk-
unarglerjum og gleraugum, og það var
greinilegt að þetta var merk-
isatburður. Handritið nefnist Ban
Dainagon og segir sögu uppreisnar-
tilraunar samnefnds manns. Upp-
reisnin hefst með því að mikilvægt hlið
keisarahallarinnar er brennt og tekur
sú sena yfir næstum heila skrollu. Í
sérherbergi var búið að stækka upp
valda hluta skrollunnar sem sýndi við-
brögð fólksins við brunanum. Þar
blasti við ótrúleg fjölbreytni í stell-
ingum, svipbrigðum og bara andlit-
unum yfirleitt sem fyrir mig virkuðu
eins og þau gætu fullkomlega átt
heima í nútíma manga.
Flestöll stráin stinga mig…
Masana, sem var vinkona mömmu,
bauð mér út að borða á japönskum
stað, hefðbundna japanska haust-
máltíð sem samanstóð af fjölda lítilla
rétta. Forrétturinn var tunglsljós-
hlaup og skjaldbökulit sósa, með þessu
fylgdi hrár makríll og liljublóm sem
kanína, gúrka sem stautur og lax sem
lauf. Þessum rétti fylgdi saga. Hlaupið
er tákn mánans og þetta með kan-
ínuna, laxinn og stautinn er saga um
kanínu sem ætlaði að fanga mánann
með tilteknu strái. Hér birtist shinto-
hefðin, þjóðtrú Japana, en þar þýðir
lítið að bara hóa í guðina, það verður að
veifa í þá ákveðinni tegund af strái og
fanga þá þannig. Stráið er einhvers-
konar hveitistrá og úr þessu hveiti eru
búnar til núðlur, en réttinum fylgdi ein
mjó hörð núðla, sem hafði verið dýft í
fræ svo hún minnti á þetta strá. Við
komumst að raun um að þannig væri
þessi forréttur dæmi um manga – saga
í myndum og táknum. Og svo hélt
þetta söguþema áfram í gegnum alla
máltíðina, síðari réttir voru ýmist
bornir fram með stráinu fræga ofaná
eða á disk með munstri þessara stráa.
Bambi og Búdda
En ég var auðvitað afskaplega dugleg
við að leita uppi manga-tengingar, það
má segja að ég hafi sett upp manga-
gleraugun og því sá ég manga í hverju
horni. Í lestunum sátu persónur úr
manga (reyndar sá ég líka víða persón-
ur úr bókum Haruki Murakami) og
borgarlandslagið með öllum sínum
„sæber“-skýjakljúfum í bland við
shintó og búddaskrín og hof minnti
mig jafnt á bakgrunn framtíðar- sem
samtímasagna. Auglýsingar og til-
kynningaplaköt voru í manga-stíl og
svo auðvitað tískan, fötin og hárið.
Jafnvel sögulegar minjar voru skoð-
aðar með manga-gleraugunum. Í Nara
(fyrstu höfuðborg Japan) skoðaði ég
risastóran bronsbúdda sem var upp-
haflega smíðaður á áttundu öld og er
einmitt lýst í fimmta bindi af epískri
sögu Tezuka, Fönixinn, en sú saga
fjallar að hluta um sögu Japans.
Karma fjallar um búddisma, list,
stjórnmál og endurholdgun og þar er
fjallað um það verkefni keisarans að
láta gera stærstu búddastyttu í ríkinu.
Tilgangurinn er ekki trúarlegur held-
ur pólitískur, hinum risastóra Búdda
er ætlað að sameina ríkið, trúin verður
yfirvarp pólitískra átaka. Í leiðinni fær
lesandinn krasskúrs í endurholdgun
búddismans, sem Tezuka færir í
myndrænt form á sérlega fallegan og
áhrifamikinn hátt, enda beinist gagn-
rýni Tezuka í þessari sögu ekki gegn
Búdda sem slíkum, heldur notkun póli-
tískra afla á trúarbrögðum í eigin
þágu. Og allt þetta rann í gegnum hug-
ann þar sem ég stóð fyrir framan
þessa íðilfallegu risastóru styttu, um-
kringda fagurlega útskornum vernd-
arvættum í reykelsismettuðu hofinu,
sem stendur í miðju risastórs garðs
sem er fullur af dádýrum. Einkar við-
eigandi, því Bambi með sín stóru augu
er einmitt ein af fyrirmyndum Tezuka
í því sem síðar varð að almennum stíl
manga.
Manga-karma
Og ég er ekki ein um að heimsækja
Japan með þessum gleraugum. Æ
fleiri leggja leið sína til Japans eftir að
hafa lesið manga. Þökk sé manga er
Japan ekki lengur eins framandi og áð-
ur og manga hefur einnig verið mik-
ilvægur miðill fyrir menningu og siði
Japana. Chigusa fagnar þessu mjög og
þuldi upp fyrir mig tölur um útbreiðslu
manga á Vesturlöndum (á eftir ensku
er mest þýtt úr japönsku í Svíþjóð, til
dæmis). Manga, en orðið þýðir í raun
bara myndasaga, þó á Vesturlöndum
sé það notað eingöngu yfir myndasög-
ur í japönskum stíl, er nú ekki lengur
bundið við Japan. Bandaríkjamenn
eru farnir að framleiða eigið manga og
ungt fólk í Evrópu er einnig farið að
teikna í manga-stíl. Þetta fannst Chi-
gusu afskaplega viðeigandi, því
manga-stíllinn sækir jú höfuðeinkenni
sitt, stóru augun, til Vesturlanda, nán-
ar tiltekið Disney. Og nú hafa þau áhrif
farið heilan hring, því nýjar mynda-
sögur Disney, Galdrastelpurnar, eru
greinilega undir áhrifum frá manga-
stílnum. Þegar ég spurði Chigusa um
þetta brosti hún til mín og sagði: svo
þú trúir líka á manga-karma?
Höfundur er bókmenntafræðingur
Háhýsi Akihabara hverfið í Tókýó. Fönixkarma Búddastyttan í bók Tezuka.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚLÍ 2007 9