Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.2007, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2007 15
Eftir Eddu Jóhannsdóttur
eddajo@gmail.com
Finnski bókmenntafræðing-urinn Janna Kantola, semer lektor við háskólann íHelsinki, skrifaði grein í
tímaritið Nordisk litteratur fyrir um
það bil ári, þar sem hún fjallar um
finnskar bókmenntir. Hún segir orð-
rétt að hefðbundnar, finnskar bók-
menntir séu þunglyndislegar og grá-
tóna og blómstri þá fyrst þegar þær
séu hvað dapurlegastar. Það sé í
finnsku þjóðarsálinni að mála skratt-
ann á vegginn og finnskur húmor sé
engu líkur. „Finnar hlæja þegar eng-
um öðrum stekkur bros,“ segir
Kantola.
Sömuleiðis séu Finnar ekki mikið
fyrir samræður og tjái sig helst sem
minnst.
Finnski rithöfundurinn Tuomas
Kyrö sagði til dæmis í viðtali að hann
skrifaði til að þurfa ekki að tala.
„Þetta gerir það að verkum,“ segir
Kantola, „að finnskir höfundar skrifa
gjarnan prósa og ljóð sem falla Finn-
um vel í geð.“
Hefur efni á smávegis sérvisku
Þessi dapurleiki finnsku bókmennt-
anna á þó ekki við þegar fjallað er
um eina skærustu stjörnuna í finnsk-
um bókmenntaheimi í dag, Heli La-
aksonen. Heli er 35 ára gamalt ljóð-
skáld sem skrifar á eigin mállýsku,
tuurku. Heli hefur verið á topp-tíu-
metsölulistum í nokkur ár, ýmist
með eina, tvær eða þrjár ljóðabæk-
ur, og þegar hún heldur fyrirlestra
eða les upp í Finnlandi komast færri
að en vilja. Hún hefur fyllt heilu lest-
arstöðvarnar af fólki og fyr-
irlestrasalirnir sem hún heimsækir
eru ávallt fullir út úr dyrum.
Ég var svo heppin að komast á
fyrirlestur hjá Heli í Konserthöllinni
í Mikkelí þar sem hún gerði storm-
andi lukku eins og venjulega.
Heli féllst á viðtal en harðneitaði
að tala nema tuurku þannig að
finnskur sænskumælandi túlkur var
viðstaddur viðtalið og átti stundum
fullt í fangi með að skilja hana.
Það er ekki vegna þess að Heli tali
bara tuurku, hún hefur meistara-
gráðu í finnsku og talar fjölda tungu-
mála. En hún hefur efni á að vera
sérvitur. Finnskur kvikmyndatöku-
maður var í fylgd með Heli því verið
er að gera heimildarmynd um hana.
Viðtal íslenska blaðamannsins varð
því hluti af heimildarmyndinni.
Seljast virkilega engin ljóð
á Íslandi?
Eftir fyrirlesturinn fékk Heli sér að
borða og ég, kvikmyndatökumaður-
inn og túlkurinn sátum úti í góða
veðrinu á meðan og spjölluðum. Það
var greinilegt að hrifning þeirra á
Heli var ósvikin. Eftir matinn kom
Heli gleiðbrosandi og blandaði sér í
samræðurnar. Þar tapaði ég alveg
þræðinum en komst að því stuttu
seinna að þau voru að velja stað fyrir
viðtalið. Heli hefur ótrúlega útgeisl-
un og þegar ég byrjaði á að segja
henni að á Íslandi færi reglulega í
gang umræða um að ljóðið væri
dautt missti hún andlitið.
„Seljast þá engar ljóðabækur á Ís-
landi?“ spurði hún og var ofandottin
af undrun.
Jú, ég sagði henni að ákveðnir höf-
undar seldust alltaf, en ljóðið ætti
erfitt uppdráttar.
„Það er alveg öfugt hér í Finn-
landi,“ segir Heli. „Hér er ljóðið í
sókn. Finnar hafa alltaf lesið ljóð og
flestir skrifa líka ljóð jafnvel þó þau
fari bara í skúffuna,“ segir hún og
það er ekki laust við að íslenskur
blaðamaður kannist við heilkennið
hjá eigin þjóð.
Heli telur að hún njóti svo mikillar
velgengni af því að hún skrifar ein-
föld ljóð sem einkennast af húmor.
Ég bendi henni á að það sé ekki bein-
línis í samræmi við kenningar Kant-
ola.
Heli hlær og segir að gagnrýn-
endur séu alltaf að kýta um höfunda
með húmor en staðreyndin sé samt
að þeir selji best sem skrifi skemmti-
legan texta.
En af hverju skrifar Heli ein-
göngu á sinni eigin mállýsku?
„Mér er það einfaldlega eðlileg-
ast,“ segir hún. „Ég hugsa á þessari
mállýsku og ósjálfrátt skrifa ég á
henni líka. Ég er stundum spurð
hvenær ég ætli að fara að skrifa á
venjulegri finnsku og finnst það allt-
af jafn fyndið. Ég skrifa á eigin móð-
urmáli, það er ekki eins og þetta sé
bara sniðug hugmynd sem ég fékk.“
Aðspurð hvort ekki sé erfitt að
þýða bækurnar hennar þannig að
textinn skili sér segir hún það ekki
vera.
„Bækurnar mínar hafa verið
þýddar á mörg tungumál. Það er
hugsunin sem skiptir máli og hugs-
unin mín getur ekki verið svo flókin
að ekki sé hægt að þýða hana.
Það er möguleiki að tónninn í ljóð-
inu glatist að einhverju leyti, en ég
held að þýðingar hafi almennt skilað
sér vel.Ég á finnskan vin, Tapio, sem
hefur búið á Íslandi í fimm ár og
hann er giftur íslenskri konu sem
heitir Hulda. Hann bjó á Vestfjörð-
um og þar talar fólk sérstaka mál-
lýsku, er það ekki?“
Jú.
„Tapio hefur þýtt nokkur ljóðanna
minna og ég held hann hafi gert það
mjög vel,“ segir Heli. „Ég kem þér í
samband við hann og Huldu. Ég hef
skrifað ljóð um kaffihettur og það
ljóð tengist Íslandi og Þórbergi sem
skrifaði um sælustraffið og Möngu
sem gefur kaffið. Hulda er listamað-
ur og býr til kaffihettur og ég held að
það sé nauðsynlegt að eiga þær í
sælustraffinu,“ segir Heli og skelli-
hlær.
Velgengnin kom á óvart
Hún segist hafa alist upp við ljóða-
lestur, mamma hennar er hjúkr-
unarkona og pabbi hennar kaup-
maður en það var mikið lesið í
fjölskyldunni og ekki síst ljóð.
„Pabbi las upphátt fyrir okkur, en
kannski var það lélegt minni sem
varð til þess að ég fór að skrifa sjálf.
Ég þurfti alltaf að skrifa allt niður til
að gleyma engu. Þegar ég gaf út
fyrstu bókina bjóst ég ekki við neinni
velgengni, heldur var alveg gapandi
hissa.
Fyrsta bókin mín var gefin út í
1.000 eintökum og seldist upp á
tveimur vikum. Útgefandinn reikn-
aði með að fjölskyldan og vinirnir
myndu kaupa bókina, aðallega vegna
mállýskunnar, en hún var prentuð í
1.000 eintökum tólf sinnum í viðbót
og seldist alltaf upp jafnóðum. Ég
held það sé einfaldleikinn sem fólk
kann að meta.“
Langar í lundapysjuleit
í Eyjum
Heli er einmitt þekkt fyrir að vera
íhaldssöm á gamla tímann og á móti
örum breytingum.
„Ég aðlaga mig auðvitað,“ segir
hún og hlær. „Ég er samt hrifnust af
gamla, rólega stílnum og vil gjarna
velta upp þeirri spurningu hvort við
þurfum allt þetta drasl sem er í boði.
Lykillinn er svo alltaf að vera maður
sjálfur.“
Heli er með sex hluti í plastpoka
sem hún sýnir mér og segir að þetta
séu allt hlutir sem geri henni kleift
að skilja sjálfa sig og umhverfi sitt.
Hlutirnir eru batterí, lítil bjalla eins
og er innan í dúskum í jólasveinahúf-
um, makkaróna, plastræma til að
loka pokum, gamaldags hárspenna
og öryggi. Hún sagði í fyrirlestrinum
frá þessum hlutum sínum en þá
skildi ég auðvitað ekki orð. Ég sá
hins vegar svipinn á áheyrendum
sem voru greinilega alveg heillaðir.
„Ég ætlaði að geyma þessa hluti í
fallegu skríni en svo fannst mér
henta betur að hafa þá bara í ljótum
plastpoka,“ segir hún og lýsir sig
meira en fúsa að koma til Íslands og
halda þar fyrirlestra um hlutina sína
og lesa upp ljóð.
Ljóðið lifir í Finnlandi
Heli Heli er með sex hluti í plastpoka sem hún segir gera sér kleift að skilja
sjálfa sig og umhverfi sitt. Hlutirnir eru batterí, lítil bjalla, makkaróna,
plastræma til að loka pokum, gamaldags hárspenna og öryggi.“
Höfundur er blaðamaður.
Heli Laaksonen er ungt ljóðskáld
og hefur afrekað að vera á met-
sölulistum með ljóðabækur sínar í
mörg ár. Hún segir ljóðið í sókn í
Finnlandi.
Una Margrét Keypti sér geisladisk sem er nýkominn út þar sem félagar úr Kammerkórnum
Carmina syngja lög úr íslenska tónlistarhandritinu Melodiu sem er talið skrifað um 1660.
Hlustarinn
Ég keypti mér fyrir skömmu geisladisksem er nýkominn út þar sem félagar úr
Kammerkórnum Carmina syngja lög úr ís-
lenska tónlistarhandritinu Melodiu, sem er
talið skrifað um 1660, en Árni Heimir Ingólfs-
son stjórnar. Þetta er sérlega falleg tónlist og
stórmerkilegur diskur, það var kominn tími til
að hljóðrita þessi lög sem mörg hafa aldrei
verið hljóðrituð áður. Söngvarnir eru bæði
veraldlegir og trúarlegir. Sr. Bjarni Þor-
steinsson tók á sínum tíma öll lögin úr Mel-
odiu upp í þjóðlagasafn sitt og var á því að
mörg þeirra væru íslensk og þau sem væru út-
lend að uppruna væru orðin innlend því þau
hefðu dvalist á meðal okkar í u.þ.b. 300 ár.
Þetta er ekki svo vitlaust hjá Bjarna, en er-
lendur uppruni margra laganna kemur fram í
fróðlegum upplýsingum með diskinum og sýn-
ir að Íslendingar voru ekki eins einangraðir og
stundum er haldið. Eitt lagið, „Súsanna, sann-
an Guðs dóm“ er franskt að uppruna, ten-
órrödd úr lagi eftir 16. aldar tónskáldið Didier
Lupi. Það er skemmtileg tilviljun að í maí var
ég í París og keypti mér þar disk með gömlum
frönskum sálmum. Þar á meðal er lag Lupis
við Súsönnusönginn en það vissi ég ekki þegar
ég keypti diskinn. Þegar lögin eru borin sam-
an virðast þau ekki sérlega lík en það stafar
sennilega af því að á franska diskinum er tekin
önnur rödd úr þessari fjölradda tónsmíð en
tenórröddin sem er í íslenska handritinu.
Una Margrét Jónsdóttir útvarpskona.
Lesarinn
Sumarið hefur verið svo ferlega annasamthjá mér að ég hef gefið mér lítinn tíma í
að lesa skáldsögur. Aftur á móti hef ég legið
yfir ljóðabókum hvenær sem færi gefst en sá
lestur fylgir mér allan ársins hring og einkum
þegar ég er í miðri skriftartörn því mér finnst
ljóðin opna svo hugann. Undanfarið hef ég
líka gripið hvað eftir annað niður í Faðir og
móðir og dulmagn bernskunnar eftir Guðberg
Bergsson sem er í miklu uppáhaldi hjá mér og
að mínu mati einn af hátindum íslenskra bók-
mennta.
Nýlega enduruppgötvaði ég ljóðabókina Sjö-
dægru eftir Jóhannes úr Kötlum. Ég hef núna
gengið með hana á mér í nokkrar vikur og er
alltaf að finna eitthvað nýtt sem heillar en oft-
ast fletti ég þó upp á Skerplurímu og Mater
dolorosa. Svo hef ég verið að lesa ljóðasafn
sem ég keypti mér nýlega eftir bandaríska
skáldið W.S Merwin. Það inniheldur fjórar
fyrstu bækur hans og í þeirri fyrstu er ljóðið
Ballad of John Cable and Three Gentlemen
sem minnir mig svolítið á Í Úlfdölum eftir
Snorra Hjartarson, en bæði kafa svo djúpt og
skilja eftir hjá mér tilfinningu um að ekki
verði betur ort.
Önnur bók sem hefur fylgt mér undanfarið er
Leaves of Grass eftir Walt Whitman í óend-
urskrifaðri útgáfu sem ég kann langtum betur
að meta en hina. Ég eignaðist þetta eintak í
Frakklandi fyrir tæplega tveimur árum og er
örugglega að lesa það í fimmta skipti núna því
með hverju stökki sem enskukunnátta mína
tekur finnst mér ég þurfa að lesa bókina aftur
og ég veit að ég á sennilega eftir að lesa hana
fimm sinnum í viðbót á næstu mánuðum
Þórdís Björnsdóttir rithöfundur.
Morgunblaðið/Kristinn
Þórdís „Önnur bók sem hefur fylgt mér undanfarið er Leaves of Grass eftir Walt Whitman í
óendurskrifaðri útgáfu sem ég kann langtum betur að meta en hina,“ segir Þórdís.