Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.2007, Blaðsíða 5

kennt höfundarverk Einars Fals fram að
þessu. Sumar þeirra fjalla um framandi heima,
aðrar um hann sjálfan og hans nánustu fjöl-
skyldu og vini. Í febrúar á næsta ári er fyr-
irhuguð sýning á myndum Einars Fals sem all-
ar tengjast enn stærra verkefni sem hann
hefur unnið að allt frá árinu 1990 og er það sem
kalla má ljósmyndadagbók. „Dagbókarformið
er svo opið og skemmtilegt. Í dagbókina má
skrá allt frá hversdagslegum athöfnum til stór-
viðburða og beita henni um leið sem tæki til að
tjá sig um listviðburði og samfélagsleg málefni.
Það rúmast allt innan dagbókarinnar og gildir
þá einu hvort um er að ræða hefðbundna texta-
dagbók sem byggist á notkun tungumálsins
eða ljósmyndadagbók.“ Einar Falur sýnir mér
nokkrar myndir úr dagbók sinni. Í sumum
þeirra tel ég mig greina sterk áhrif frá frönsku
ljósmyndurunum Henri Cartier-Bresson og
Robert Doisneau. Einar Falur segist hafa hrif-
ist mjög af hugmyndafræði Cartier-Bressons
sem og formbyggingu. Í myndum hans sam-
einast vilji til að skrásetja veruleikann, segja
sögu og opna nýja sýn á heiminn. „Þessi hug-
mynd um að fanga hið afgerandi augnablik þar
sem hugur, hjarta og auga verða eitt hefur mér
alltaf þótt mjög heillandi,“ bætir hann við.
Með tugþúsundir ljósmynda í farteskinu
Líkt og Cartier-Bresson leikur Einar Falur
sér á mörkum heimildaljósmynda og listrænn-
ar ljósmyndunar. „Ég lít í raun svo á að allar
ljósmyndir feli í sér þrjú element: Í fyrsta lagi
hefðina eða söguna, í öðru lagi viðfangsefnið
og í þriðja lagi sköpunina. Síðan er bara spurn-
ing hvernig þessu er blandað saman, hver
hlutföllin eru. Í hefðbundinni fréttaljós-
myndun er hefðin mjög sterk og viðfangsefnið
mótar mjög niðurstöðuna. Oft er þriðja ele-
mentið, hinn skapandi þáttur, ekki mjög áber-
andi. Nema hvað að fréttaljósmyndarinn getur
unnið mjög vel úr hefðinni og gert rosalega
flottar og sterkar myndir innan þess ramma
sem fréttaljósmyndin setur honum. Það er
hins vegar skelfileg þróun sem við horfum upp
á í prentmiðlum heimsins í dag. Myndafrá-
sagnir eru alltaf að fá minna og minna pláss og
áherslan er alltaf meira og meira á einhvern
gerviheim og tilbúnar stjörnur. Stundum
finnst manni jafnvel eins og verið sé að reyna
að fela hið raunverulega líf.“ Á þessu eru þó
undantekningar og við tölum um þá sterku
hefð sem greina má í fjölmiðlun á Norð-
urlöndum, einkum Danmörku, hvað þetta
varðar. Þar hefur á síðustu fimmtán, tuttugu
árum skapast sterk hefð fyrir því að nota ljós-
myndir til að segja frá á annan hátt en hægt er
að gera með texta.
„Blaðaljósmyndari sem býr til myndafrá-
sögn hefur víðari ramma og meira rými til að
skapa en hefðbundinn fréttaljósmyndari,“
bendir Einar Falur á. „Um leið og þú ferð að
raða saman myndum gefst þér tækifæri til að
segja persónulegri sögu. Og það er það form
sem mér finnst áhugaverðast að vinna með í
blaðaljósmyndun.“ Hann talar um ákveðna
hefð sem varð til í blaðaljósmyndun á milli-
stríðsárunum og birtist seinna einna skýrast
hjá Magnum-ljósmyndurum á árunum eftir
síðari heimsstyrjöld og í sýningunni Family of
Man sem Edward Steichen setti saman árið
1955 með ljósmyndum frá 68 löndum. Yfirlýst
markmið sýningarinnar var að stuðla að sam-
kennd meðal fólks um allan heim og sýna fram
á möguleika ljósmyndarinnar til að tala tungu-
mál sem allir gætu skilið, sama hvaða kyn-
þætti, þjóð eða starfsstétt fólk tilheyrði.
„Það er tvennt sem hefur haft afgerandi
áhrif á mig sem ljósmyndara,“ segir Einar
Falur. „Það fyrsta var þegar ég fjórtán ára
gamall sá ljósmyndabókina Family of Man hjá
Magnúsi Val vini mínum í Keflavík (en port-
rettmynd af honum er á sýningunni Aftur) –
þá ákvað ég fyrir alvöru að verða ljósmyndari.
Þessi bók opnaði nýjan heim fyrir mér. Hitt
var þegar ég fór á vikulangt námskeið hjá
Mary Ellen Mark í Frakklandi árið 1988. Sú
vika hafði afgerandi áhrif á líf mitt. Mary Ell-
en, sem ég vil kalla guðmóður mína í ljós-
myndun, breytti mér algjörlega sem ljós-
myndara og sá til þess að ég fór á sínum tíma í
framhaldsnám í ljósmyndun við School of Vi-
sual Arts í New York.“
Einar Falur er vel að sér í listasögunni.
Hann leikur sér með hefðina – líkt og póst-
módernískur rithöfundur sem meðvitað vísar í
þá texta sem hafa mótað hann og gert honum
mögulegt að finna sinn persónulega stíl í frum-
skógi allra þeirra stílbragða sem mótuð hafa
verið. „Ég vitna iðulega í ljósmyndasöguna í
verkum mínum,“ segir Einar Falur og bendir
á að það sama eigi við um flesta ljósmyndara í
dag. „Meðvituð vísun í listasöguna finnst mér
mjög áhugaverð og skapandi. Þegar ég fer á
vettvang og tek mynd fer ég með þúsundir
mynda með mér í huganum og allt í einu þegar
ég sé ákveðið sjónarhorn þá banka þær upp á.
Sumir vilja afneita þessari aðferð og eru alltaf
að leita að einhverju upprunalegu. Fyrir mér
er það ómögulegt og jafnvel tilgangslaust.
Hvað er í raun upprunalegt? Hvað er frum-
legt? Ljósmyndari sem er vel að sér í listasög-
unni er stöðugt að vitna í aðrar ljósmyndir
Þetta er ekki póstmódernísk kenning – heldur
póstmódernísk staðreynd.“
Ég fletti ljósmyndum Einars Fals og hugsa
um þessi þrjú element ljósmyndarinnar, hefð-
ina sem birtist mér bæði með vísunum í lista-
söguna og bókmenntirnar, viðfangsefnið sem
er allt frá Íslendingahófi í New York til
trúarhátíðar í Kumbh Mela í Allahabad á Ind-
landi, og sköpunina sem ég skynja í togstreitu
listamanns sem virðist hafa ljósmyndamiðilinn
fullkomlega á valdi sínu og leitast við að miðla
veruleikanum hvort tveggja í senn á hlut-
lausan hátt og sem hluta af persónulegri frá-
sögn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Einar Falur „Ég held að þessi krafa um hlut-
leysi blaðaljósmyndarinnar sé dálítið var-
hugaverð. Hún kemur í veg fyrir að ljós-
myndarinn geti notið sín sem frásagnaraðili.
Góður ljósmyndari hefur ekki síður áhuga-
verða sögu að segja en blaðamaðurinn. Það
vantar enn mikið upp á það hér á landi að
fólk átti sig á möguleika ljósmyndarinnar til
að vera umræðuvettvangur.“
Ljósmynd/Einar Falur
Malarvöllurinn í Keflavík Í texta í sýningarskránni Aftur, fjallar Jón Kalman Stefánsson um
þessa kofa sem „börn hafa klastrað saman, heillandi og ófullkomnir eins og minnið“.
nning
Höfundur er menningarfræðingur.
Ljósmynd/Einar Falur
Í skoti Í helgu borginni Varanasi á Indlandi starfar tíu ára gamall drengur við það í elsta hluta
borgarinnar að selja tóbak og hnetur í skoti undir stiga. Einar Falur hefur gert myndfrásagnir
um mannlíf víða um heim.
Ljósmynd/Einar Falur
Holtaskóli - Gagnfræðaskóli Keflavíkur Í þessari ljósmynd úr sal skólans, af glugga plötu-
snúðabúrsins þar sem stigi og bjartur gangur mætast, sést hvar sem ljósmyndarinn tróð í
fyrsta skipti upp með bassagítar í höndum. Þarna er líka vísun í samtímalistasöguna; í fljót-
andi körfubolta bandaríska listamannsins Jeff Koons.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2007 5