Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Kínverskar fornminjar njóta allajafna ekki sömu athygli hjá
vestrænum fræðimönnum og forn-
gripir úr þeirra nánasta umhverfi.
Anna Paludan er þó ein þeirra sem
sýnt hafa kínverskri fortíð áhuga, en
nýlega sendi hún frá sér sína þriðju
bók um kínverskar fornminjar, Chi-
nese Sculpture – A Great Tradition.
Í þessari nýjustu bók sinni rekur Pa-
ludan sögu kínverskrar höggmynda-
listar frá forsögulegum tíma og
geymir bókin margar ljósmyndir
sem aldrei hafa birst áður. Íslend-
ingar sem komnir eru yfir miðjan
aldur kannast þó e.t.v. betur við Pa-
ludan sem sendiherrafrú Dana á Ís-
landi, en hún dvaldi hér ásamt
manni sínum Janus Paludan á ár-
unum 1977 til 1985 og eignuðust þau
fjölda vina hér á landi.
  
Útgáfa fræðirita á Íslandi er þágróskumikil þetta haustið. Má
þar nefna sem dæmi Kvinnor och
politik i det tidigmoderna Norden,
sem er hluti af
Ritsafni Sagn-
fræðistofnunar.
En þar er m.a.
varpað fram
þeirri spurningu
hvort konur
höfðu einhverju
hlutverki að
gegna í stjórn-
málum áður en
þær fengu kosn-
ingarétt og önnur pólitísk réttindi.
Annað rit úr Ritsafni Sagn-
fræðistofnunar sem einnig leit ný-
lega dagsins ljós er Vänner, patro-
ner och klienter i Norden 900-1800
og er þar fjallað um vináttu, óform-
leg samskipti og tengsl manna á
milli á Norðurlöndum á fyrri öldum.
Ritstjóri beggja bókanna er Guð-
mundur Jónsson og umsjón með út-
gáfunni, sem er á vegum Háskóla-
útgáfunnar, hafði Halldór
Bjarnason.
  
Fræðslubækur fyrir og um nem-endur geta þá einnig verið
áhugaverð lesning fyrir þá sem mál-
in varða. Þannig
er menntun
ungra barna á
fyrsta áratug 21.
aldar viðfangs-
efni bókarinnar
Lítil börn með
skólatöskur, en
höfundur hennar
er dr. Jóhanna
Einarsdóttir pró-
fessor við Kenn-
araháskóla Íslands. Þar er sjónum
beint að leikskólunum og yngstu
bekkjum grunnskólans, tengslum
þessara skólastiga og breytingunum
sem eiga sér stað þegar börn færast
milli þeirra. Það eiga þá ekki síður
sér stað breytingar fyrir þá stúdenta
sem halda áfram námi yfir á há-
skólastig og leitast bókin
Gagnfræðakver handa há-
skólanemum við að fræða stúdenta
um ýmislegt það sem háskólakenn-
arar geta ætlast til þess að þeir
kunni. Bókin er verk þeirra Friðriks
H. Jónssonar og Sigurðar J. Grét-
arssonar og er boðskapur skrifanna
sá að um háskólanám og fræði-
mennsku gildi leikreglur sem stúd-
entar verða að tileinka sér í námi
sínu. Báðar þessar bækur eru gefn-
ar út af Háskólaútgáfunni.
BÆKUR
Leirherinn í Xi’an
Guðmundur
Jónsson
Jóhanna
Einarsdóttir
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Nú tíu árum eftir að Kristján Krist-jánsson heimspekingur birti alræmd-an greinaflokk sinn um póstmódern-isma í Lesbók er hann enn að
bregðast við gagnrýni á hann. Í grein í nýjasta
hefti Hugs, tímarits um heimspeki sem Félag
áhugamanna um heimspeki gefur út, svarar
Kristján harðri ádeilu Jóns Ólafssonar heimspek-
ings á greinaflokkinn en grein Jóns birtist í Hug
2004. Kristján svarar reyndar fleiri gagnrýn-
isröddum í grein sinni, sem heitir „Málsvörn“, en
þær hafa fyrst og fremst beinst að siðfræðiskoð-
unum hans.
Kristján segist hafa verið „fremur seinlátur til
svara og endurgjaldssmár“ á gagnrýni á síðustu
árum, enda ýmis „ónæðisstrá stungið“ hann, en
nú sé kominn tími til að hann láti frá sér „fáein
orð í kvittunarskyni“. Fáar greinar um hugvísindi
og menningarástand hafa sennilega vakið jafn
hörð viðbrögð á síðustu árum og skrif Kristjáns
um póstmódernisma í Lesbók 1997. Það upphófst
mikil umræða um póstmódernisma í fræða-
samfélaginu sem skilaði sér inn í blöð og aðra fjöl-
miðla í ýmsum myndum. Margir svöruðu greinum
Kristjáns beint, til dæmis Matthías Viðar Sæ-
mundsson sem birti nokkrar svargreinar í Les-
bók. Næstu misserin sat Kristján því við og skrif-
aði málsvarnir.
Greinaflokkur Kristjáns var tímabær. Hann
hafði góð áhrif á umræðuna um íslensk hugvísindi
sem var fremur daufleg um þessar mundir. Fáir
höfðu lagt í að ræða póstmódernisma að ein-
hverju ráði. Hann hafði á sér það orð að vera erf-
iður og óskiljanlegur, jafnvel óútskýranlegur, það
væri ekki hægt að ná utan um hann. Og þó að
greinar Kristjáns hafi verið skrifaðar í stór-
yrðastíl – og kannski gefið til kynna að póstmód-
ernismi væri óskiljanlegt kjaftæði – þá endaði lík-
lega með því að fólk hafði meiri skilning á
umfjöllunarefninu.
Kristján er ekki á sama máli. Hann segir í
málsvarnargrein sinni í Hug að sér hafi ekki tek-
ist að „hefja örvandi umræðu um kosti og galla
póstmódernisma“ með greinaflokknum. Hann
kennir viðtökum þeirra sem hann kallar „íslenska
póstmódernista“ um, þær hafi verið „fagn-
aðarlitlar og einkum á þá lund að persónulegum
uppruna mínum, búsetu eða sálrænum komplex-
um væri um að kenna hvað ég hefði einkennilegar
skoðanir“. Slíku segir Kristján að hafi verið út-
lokað að svara.
Varla hefur Kristján búist við því að hnjóðsyrð-
um hans um marga helstu áhrifamenn í hugvís-
indum á seinni hluta tuttugustu aldar yrði tekið
fagnandi. Greinaflokkurinn ber þess merki að
hafa einmitt verið skrifaður til þess að vekja sterk
viðbrögð. Kristján viðurkennir reyndar sjálfur í
málsvarnargreininni að hann hafi reynt „að vekja
hugboð og hughrif með herskárri framsetningu“.
Merkilegast er þó við málsvörnina að Kristján
segir að höfuðrök hans gegn póstmódernisma
hafi farið fram hjá Jóni og fleiri gagnrýnendum
greinaflokksins. Hann segir þau hafa verið sið-
ferðileg í bak og fyrir: „þau að vopn póstmódern-
ismans snúist gegn þeim sem upphaflega átti að
hlífa, hinum „öðruðu“ og „jöðruðu“, sem lokaðir
séu inni í ógagnsæjum framandleik.“ Hann segist
hafa kallað þetta „höfuðþverstæðu“ póstmódern-
ismans: „meintir skjólstæðingar hans yrðu fórn-
arlömb og hið „útilokandi umburðarlyndi“ ávísun
á missætti og kynþáttahatur“. Hann segist einnig
hafa kennt póstmódernismann við „ákveðna ný-
íhaldssemi – íhald ríkjandi markalína milli menn-
ingarkima“ og hafa í staðinn mælt með „hinni rót-
tæku sameðlis- og framfarakenningu upplýsing-
arinnar“.
Kristján fer ekki nánar í þessi rök en þau eru
ekki ný frekar en margt annað sem stóð í greina-
flokknum og hafa verið rædd og fram og aftur,
bæði hérlendis og erlendis. Benda má á að Guðni
Elísson gagnrýndi harðlega rök Kristjáns um
hina svokölluðu „höfuðþverstæðu“ póstmódern-
ismans í grein í Tímariti Máls og menningar
(1:98) um kennslufræði Kristjáns en greinina
kallaði hann: „Dordingull hékk ég í læblöndnu
lofti“.
Póstmódernisminn er hins vegar enn til um-
ræðu. Fjöldi bóka er enn gefinn út þar sem bæði
póstmódernísk fræði og hið póstmóderníska
ástand er rætt. Ástæðan er kannski sú að eftir
niðurrif póstmódernismans á hefðbundnum við-
miðum í vestrænni menningu hefur ekkert komið
í staðinn. Merkingin er enn flæðandi, heimssýnin
flöktandi og hugmyndafræðin búin að vera.
Enn um póstmódernisma
» Greinaflokkur Kristjáns var
tímabær. Hann hafði góð áhrif
á umræðuna um íslensk hugvís-
indi sem var fremur daufleg um
þessar mundir.
ERINDI
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
S
abine Baring-Gould fæddist í Exeter
1834. Faðir hans var öryrki, en hafði
áður starfað hjá Austur-Indíafélag-
inu breska. Hann eyddi vetrinum
jafna í ferðalög um Evrópu til að
forðast vetrarleiðindi heima fyrir og
því fékk pilturinn stopula menntun og þannig var
barnaskólanám hans aðeins nokkrir mánuðir
haustið 1846. Það er þó sagt að hann hafi lært sex
tungumál á þrettán ára ferðum um Evrópu með
föður sínum.
Þátt fyrir svo óvenjulegan undirbúning lauk
Baring-Gould BA-gráðu við Cambridge 1857 og
síðan MA-gráðu 1860. Hann vildi verða prestur en
foreldrar hans meinuðu honum það, faðir hans
vildi að hann yrði verkfræðingur. Næstu árin
starfaði Baring-Gould því sem kennari, en er móð-
ir hans lést skipti faðir hans um skoðun og Baring-
Gould var vígður til prests 1866 og réðst sem að-
stoðarprestur í Horbury í Vestur-Jórvíkurskíri.
Sextán ára malarastúlka
Í Horbury hitti Baring-Gould unga malarastúlku,
Grace Taylor, sem var sextán ára en hann var þá
þrjátíu og tveggja ára. Hann hreifst svo af henni
að hann ákvað að giftast henni. Áður en af því gæti
orðið fannst honum þörf á að mennta hana og
sendi hana til náms. Hann giftist henni tveimur
árum síðar. Hjónabandið var hamingjuríkt og
traust, stóð allt til hún lést 1916, og alls eignuðust
þau fimmtán börn.
Baring-Gould þjónaði sem prestur á nokkrum
stöðum, en 1881 fluttist hann á ættarsetur sitt, tók
við prestskap í sýslunni og eyddi ævinni í að end-
urbyggja hús sitt í þýskum stíl, endurreisa kirkju
staðarins og hugsa um 350 sálna söfnuð sinn.
Tekjur af sókninni voru eðlilega litlar, en Baring-
Gould borgaði fyrir allt saman með skrifum sín-
um. Næstu árin safnaði hann líka þjóðlögum í De-
von og Cornwall. Hann lést 1924.
Baring-Gould var hamhleypa til allra starfa og
þannig eru ríflega 1.200 atriði í skrá yfir verk
hans. Þar af voru um 500 bækur, þar á meðal tugir
skáldsagna, en sagt er að á sínum tíma hafi hann
verið tíundi vinsælasti höfundur Bretlandseyja þó
flest hans verk séu gleymd í dag nema grúsk-
urum. Sálmurinn Áfram, Kristsmenn, kross-
menn, lifir þó enn, en þann samdi Baring-Gould á
tíu mínútum, eins og hann lýsti því, fyrir skóla-
drengi í Hurtspierpoint í Sussex, þar sem hann
kenndi.
Kenndi sjálfum sér íslensku
Íslandsáhugi Baring-Goulds kviknaði í Hurts-
pierpoint, en þar kenndi hann sjálfum sér ís-
lensku með aðstoð þýsk-íslenskrar orðabókar og
þýddi íslenskar fornsögur á ensku og endurskrif-
aði sem barna- og unglingasögur fyrir piltana sem
hann kenndi. Þessi áhugi jókst með tímanum og á
endanum ákvað hann að fara í ferð til Íslands.
Hann fékk lán hjá föður sínum, en síðan ætlaði
hann að fjármagna ferðina með því að skrifa bók.
Baring-Gould sigldi til Íslands á danska gufu-
skipinu Arcturus sem flutti varning og farþega á
milli Kaupmannahafnar, skoska bæjarins
Grangemouth, Færeyja og Reykjavíkur. Hann
hugðist fara frá Reykjavík til Þingvalla, þaðan til
Kalmanstungu, svo til
Hnausa, þá til Akureyrar og
Mývatns, suður að Eyja-
bakkajökli og síðan vestur
eftir Vatnajökli og síðan
norður Sprengisand aftur til
Akureyrar. Þegar hann kom í
Reykjahlíð varð ljóst að gras-
spretta hefði verið svo lítil á
hálendinu norðan Vatnajök-
uls að ekki væri óhætt að fara
svo langa leið á hestbaki og
því sneri hann aftur til
Reykjavíkur.
Ferðalagið tók fjörutíu
daga og fjörutíu nætur, en Ís-
land leit hann fyrsta sinn 15.
júní 1862.
Bókin Iceland: It’s Scenes
and Sagas kom svo út 1863 í
vandaðri útgáfu, ríkulega
myndskreytt. Hún var ófáan-
leg í marga áratugi, en Sig-
nal-útgáfan í Oxford gaf bók-
ina út fyrir stuttu með
ítarlegum inngangi eftir
Martin Graebe.
Stórmerkileg bók
Iceland: It’s Scenes and Sa-
gas er stórmerkileg bók af-
lestrar, enda var Baring-
Gould svo vel undirbúinn
undir ferðina að undrum
sæti. Inngangur bókarinnar
er til að mynda einkar góð
lýsing á Íslandi, landháttum
og íbúum og sögu lands og
þjóðar með ýtarlegri tölfræði.
Íslenskukunnátta Baring-Goulds gerði honum
kleift að ræða við hvern þann sem hann hitti á leið-
inni og hann var sífellt að spyrja menn spjörunum
úr. Hann mældi líka út fjölda húsa sem hann gisti í
og gefur greinargóða lýsingu á búskaparháttum
og húsakynnum, en hann fjallar líka mikið um
dýralíf á Íslandi og landslag það sem verður á leið
hans – maður kemur aldrei að tómum kofunum
hjá honum.
Að þessu sögðu þá er rétt að lesa bókina með
það í huga að Baring-Gould færir víða í stílinn til
að gera bókina læsilegri. Hann skýtur til að
mynda inn heilu köflunum úr Íslendingasögum til
að gæða textann lífi.
Alla jafna ber Baring-Gould Íslandi og Íslend-
ingum söguna vel, en á það til að hnýta í menn á
skemmtilega meinhæðinn hátt. Sjá til að mynda
þessa lýsingu á Íslendingum: „Persónugerð [Ís-
lendinga] er með þeim hætti að þeir eru dauðyfl-
islegir, skaðlega íhaldssamir og gríðarlega latir.
Þeir hafa sérstakt lag á að vinna verk eins klaufa-
lega og mögulegt er.“
Sannkallaður fjölfræðingur
Enski sérvitringurinn Sabine Baring-Gould
heimsótti Ísland 1862. Ári síðar kom út merkileg
bók hans um heimsóknina þar sem hann lýsir
landi og þjóð á lifandi og skemmtilegan hátt, en
Baring-Gould var sannkallaður fjölfræðingur,
sjálfmenntaður í íslensku og mikill áhugamaður
um íslenskar fornsögur sem hann þýddi og skrif-
aði unglingasögur uppúr þýðingunum. Hann var
líka hamhleypa til verka og eftir hann liggja um
500 bækur um ótal viðfangsefni, auk þess sem
hann safnaði hundruðum fornra sönglaga í
heimasveit sinni.
Íslandsfarinn Enski rithöfundurinn Sabine Baring-Gould.