Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.2007, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Völu Rögnu Ingólfsdóttur
valaragna@gmail.com
T
öluverðar landfyllingar hafa
verið gerðar í Reykjavík frá
upphafi þéttbýlis. Nánast allri
norðurströnd Reykjavíkur
hefur verið breytt með fyll-
ingum og er sífellt verið að
bæta við. Lítið hefur verið
hróflað við suðurströnd borg-
arinnar eða frá mörkum Seltjarnarneshrepps og
inn í Fossvog. Nokkrar tillögur um það hafa legið
upp á borði en fáar fengið nægar undirtektir til
þess að þeim hafi verið hrint í framkvæmd. Ljóst
er aðskiptar skoðanir eru um manngerða strönd
og fyllingu fjörusvæðis við suðurströnd borg-
arinnar, en það er hægt að setja spurningarmerki
við kröfu um ósnortna náttúru í borg, sem er í
sjálfu sér ónáttúruleg, og þá á kostnað eðlilegs
vaxtar borgarinnar. En það er erfitt að vita í raun
hvað sé náttúrulegt og hvað ekki, sérstaklega í og
við borg. Eru strendur og strandlengjur ekki ein-
mitt forgengilegar eða a.m.k. breytilegt fyrirbæri
sem erfitt er að „vernda“? Oftar en ekki þegar
framkvæmdur er einn hlutur þá getur hann haft
óbeint áhrif á annan.
Þetta þarf að skoða út frá því markmiði að efla
miðborgina og auka lífsgæði borgarbúa. Í þessu
samhengi er athyglisvert að skoða aðrar leiðir til
þess að bæta við landi og áhrif sem hækkandi
sjávarstaða og landsig hefur á landfyllingar.
Saga landfyllinga í Reykjavík
Það eru líklega margir sem gera sér ekki grein
fyrir umfangi landfyllinga í Reykjavík. Fyrir 200
árum var Miðbæjareiðið og Kvosin mun mjórri en
nú. Á fyllingum norðan Hafnarstrætis er
Tryggvagata, Geirsgata og hafnarbakkinn. Von-
arstræti var byggt á landfyllingu sem leysti sam-
gönguerfiðleika í miðbænum á sínum tíma og
Iðnó og Ráðhúsið standa einnig á fyllingum. Á síð-
ustu öld voru gerðar miklar landfyllingar til dæm-
is við Örfirisey og með endurbyggingu Miðbakka.
Allri norðurströnd Reykjavíkur hefur verið
breytt með fyllingum, allt frá Eiðsgranda að
Geldinganesi, fyrir utan Laugarnes og innri hluta
Grafarvogs.
Landfyllingar hafa fyrst og fremst verið gerðar
fyrir hafnar- og athafnasvæði, sem byrjað var á
um 1913, en árið 1992 var byrjað að gera landfyll-
ingu fyrir fyrsta íbúðahverfið við sunnanverðan
Grafarvog sem kallast Bryggjuhverfi. Minna hef-
ur verið hróflað við suðurströnd Reykjavíkur, frá
Seltjarnarnesi til Fossvogsdals. Þar hefur verið
gerð landfylling vegna stækkunar flugbrautar í
Skerjafirði, fylling við Sörlaskjól og Skildinganes
vegna skólpdælustöðva, sem var mikil nauðsyn
því strendur voru orðnar mengaðar m.a. af skólpi
frá holræsum borgarinnar. Vegna mengunar-
innar voru sjóböð bönnuð árið 1968. En eftir
hreinsunina var ákveðið að endurvekja baðstemn-
inguna í Nauthólsvík. Þar var hlaðinn sjó-
varnargarður til varnar fyrir sjávarrofi, sandur
bættur í fjöruna og lónið hitað upp baðgestum til
mikillar ánægju.
Þegar aðalskipulag Reykjavíkur 2001-2024 er
skoðað sést að stærstu fyrirhuguðu landfylling-
arnar eru við Gufunes, fylling á Geldinganesi og
síðast en ekki síst er það áætluð fylling við Eiðs-
granda/Ánanaustog nýlegar tillögur að landfyll-
ingu við Örfirisey. Á þessu sést að það hefur færst
í vöxt að gera ráð fyrir íbúðabyggð á landfyll-
ingum. Samt sem áður gæti mörgum þótt við ekki
hafa verið stórtæk í uppbyggingu byggðar á land-
fyllingum og gætu notað erlend dæmi máli sínu til
stuðnings, eins og Kaupmannahöfn, Amsterdam,
Rotterdam og Barselóna. Eigum við að vera stór-
tækari og fylla upp í suðurströnd borgarinnar?
Úr hverju er landfylling?
Í þessari umræðu þurfum við að vera meðvituð
um að landfyllingar krefjast mikils efnismagns,
þar af leiðandi þarf að gæta varkárni við efnistöku
vegna áhrifa á umhverfið. Stór hluti efnis til land-
fyllingar er sóttur af hafsbotni utan netlagna á
Kollafirði en efnistaka þaðan hefur staðið yfir í 40
ár. Það er athyglisvert að í innanverðum Faxaflóa
hafa átt sér stað landbrot í umtalsverðum mæli.
Hugsanlega er ástæðan fyrir því hækkun yf-
irborðs sjávar en undanfarin ár og áratugi hefur
verið rætt um að efnistaka af hafsbotni geti valdið
landbroti án þess að það hafi verið sérstaklega
rannsakað. Við gerð landfyllinga er einnig notað
dýpkunarefni sem fellur til við gerð hafnarsvæða
og reynt er að nýta jarð- og byggingarefni sem til
fellur við framkvæmdir í borgarlandinu, en það
er gífurlegt magn. Hinsvegar er að færast í vöxt
að mala uppgröftinn og nýta sandinn í annað. Það
þarf að hafa í huga að þegar fyllt er upp í eitt
svæði að menn gætu verið að spilla öðru. Það
verður sífellt erfiðara að fá fyllingarefni því að
landsmenn eru meira vakandi gagnvart breyt-
ingum á umhverfi sínu en þeir voru áður.
Viðhorf til stranda hér áður fyrr var töluvert
annað en það er í dag. Fyrr á tímum henti fólk
sorpi m.a. við sjávarbakka og í fjörur. Það eru lík-
lega ekki margir í dag sem vita að gatan Eiðs-
grandi er byggð ofan á sorphaug. Ströndin við
Eiðsgranda var notuð til þess að losa sig við ým-
isskonar sorp, bæði mold og grjót ásamt spilliefn-
um á árunum 1940-1954. Einnig var urðað í ósum
Elliðaáa. Bílhræ og öðrum úrgangi var hent í ós-
inn á árunum 1960-1967, en það landsvæði kallast
Geirsnef í dag. Fyllingin hlóðst einfaldlega upp
án þess að losunin hefði nokkurn annan tilgang
en að losa sig bara við efnið. Stærsti urðunarstað-
urinn voru Gufuneshaugar sem voru í notkun frá
árunum 1967-1991. Þangað fór allur almennur úr-
gangur, bæði frá heimilum og fyrirtækjum. Einn-
ig voru urðuð þar bílhræ, garðaúrgangur, úr-
gangur úr holræsabílum, ýmis spilliefni og svo
mætti lengi telja. Þetta var áður fallegt útivist-
arsvæði. Þessi sorpurðun er góð vísbending um
hvert almennt viðhorf fólks var til stranda og urð-
unarstaða á árum áður. Í dag er ástæða til að
leggja til að urðunarstaðir á Geirsnefi og Gufu-
nesi verði sérstaklega rannsakaðir, því ekki er
vitað hvort eiturefni berist út í umhverfið frá
þessum stöðum.
Við verðum sífellt meðvitaðri um umhverfið en
vakningin mætti vera meiri. Það er mikilvægt að
milli markmiða og leiða sé samræmi, því að spill-
ing náttúruauðlinda er oft óafturkræf.
Þétting byggðar
Fagaðilar á sviði borgarskipulags telja að reynsl-
an af óheftri útþenslu byggðar sé ekki góð og
þurfi núna að styrkja miðborgina. Samkvæmt nú-
gildandi aðalskipulagi er áhersla lögð á að bæta
landnýtingu og mynda samfellda og þétta byggð.
Ein af leiðunum til að ná því markmiði eru land-
fyllingar.
Mikilvægt er að þétta byggðina í Reykjavík og
gera hana samfelldari en það er ekki síður mik-
ilvægt að byrja á réttum áföngum. Getur verið að
eftir þéttingu miðborgar komi sá tími að við ætt-
um að fórna nánast ómanngerðri suðurströndinni
fyrir íbúabyggð, í þeim tilgangi að efla hana enn
frekar? Út frá skipulagssjónarmiðum getur verið
mjög hagstætt að þétta byggðina ásamt því að
gera íbúðabyggð á fyllingum. Mikilvægt er að
gera sér grein fyrir því, þegar talað er um að
þétta borgina, að ekki er endilega átt við háhýsi
heldur er fremur átt við betri landnýtingu.
Reykjavík er mjög dreifð borg og hlutfall á milli
íbúa og starfa er ekki í jafnvægi. Atvinnusvæði
eru aðallega í miðborg Reykjavíkur, frá Kvos að
Skeifu, og með því að gera landfyllingar í grennd
við miðborgina fyrir íbúðabyggð væri hægt að
draga úr ójafnvæginu. Vegalengdir milli vinnu-
staðar og heimilis myndu styttast, sem gæti dreg-
ið úr þörf á einkabílum, og jafnframt munu versl-
anir og önnur viðskipti styrkjast ásamt
fjölbreyttara menningarlífi.
Þjóðfélagið er sífellt að breytast m.a. vegna
tæknilegra nýjunga og svo er einnig með viðhorf
okkar til umhverfisins. Þessar breytingar hafa
áhrif á það hvernig við lifum í borg og með tilliti
til þess hlýtur að vera kostur að hafa aukið svig-
rúm í miðborginni til þess að aðlagast þessum
Suðurströnd Reykjav
Á að nota landfyllingar við suðurströnd
Reykjavíkur til þess að auka byggingarland?
Eða er ósnortin ströndin of dýrmæt? Hver er
reynslan af landfyllingum við norðurströnd-
ina? Er hugsanlegt að búa til eyjar á skerj-
unum í Skerjafirði? Hvaða áhrif hefur hækkun
yfirborðs sjávar á þróun strandlengjunnar?
» Landfyllingar eða aðra möguleika á stækkun lands
við suðurströnd ætti að íhuga strax í beinni tengingu
við hugmyndir að þéttingu núverandi byggðar.