Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.2007, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2007 15
Eftir Magnús Sigurðsson
mas8@hi.is
Nýverið kom út stór og mikil bók um ljóðlistSigfúsar Daðasonar, Ljóðhús, eftir Þor-stein Þorsteinsson. Í bókinni er meðalannars fjallað um skáldskap Sigfúsar
með hliðsjón af erlendri nútímaljóðagerð síðustu ald-
ar, en henni var Sigfús vel kunnur. T.S. Eliot er þar
fyrirferðarmikill, enda þeir Sigfús ekki svo harla ólík
skáld. Ezra Pound er einnig alloft nefndur á nafn, en
af ljóðskáldum 20. aldar eru þeir Eliot ef til vill þau
skáld sem einna mest hefur verið ritað um. Og bar
sára nauðsyn til. Þessir forvígismenn módernisma
enskrar ljóðlistar voru lærð skáld sem reyna í skáld-
skap sínum mjög á kunnáttu lesenda. Um Eliot og
Pound eru því til lærðar bækur, heil reiðinnar býsn,
sem leiða lesendur inn í „ljóðhús“ þeirra. Sigfús
Daðason mætti einnig kalla lært skáld, og nú hefur
verið skrifuð um hann stór og mikil bók – lærð bók.
Og bar sára nauðsyn til. Sigfús er reyndar ekki nánd-
ar nærri eins seigur undir tönn og Eliot og Pound, en
um íslenska nútímaljóðlist hefur verið ritað þeim
mun minna. Og, í raun, nánast ekkert. Rekkinn á
Þjóðarbókhlöðunni þar sem finna má krítíska um-
fjöllun á íslensku um ljóðlist síðustu aldar fyllir varla
hillumetrann. Enda er bók Þorsteins Þorsteinssonar
öðrum þræði kynning á fræðilegri umræðu um nú-
tímaljóðlist, nokkuð sem hingað til hefur varla þekkst
á íslensku. Í vissum skilningi er reyndar um inn-
gangsrit að umfjöllun um 20. aldar ljóðlist að ræða –
nú eða ljóðlist yfir höfuð. (Ímyndum okkur eitt and-
artak sömu bók á ensku, þýsku eða frönsku. Hvenær
var hún skrifuð?) Bókin er því fagnaðarefni, en um
leið staðfesting þess hversu fátæk við erum af þessari
gerð bókmenntaumfjöllunar – ígrundaðrar, umfangs-
mikillar og lærðrar umfjöllunar um ljóðlist. Stöku
inngangar að heildarútgáfum hrökkva skammt. Hin
krítíska umræða, á íslensku, nær ekki að fylgja um-
ræðu sjálfs skáldskaparins eftir, og hefur ekki gert
lengi. Hér skortir í raun samfellu.
Að lokum hlýtur svo fjarvera fræðilegrar umfjöll-
unar um ljóðlist að koma niður á henni sjálfri, og það
sjáum við nú þegar. Alllengi (lengur en menn munu
kæra sig um að vita) hefur fátt annað verið rætt um
íslenska ljóðlist en ástand hennar. Og skal þá engan
furða að nefnt ástand gæti verið betra.
Hugvísindadeild Háskóla Íslands ætlar sér þrjú ár
til að vígja stúdenta sína inn í orðræðu húmanískra
vísinda. Þó er hætt við að árin þrjú dugi skammt til að
lesa Milton, Dante, Dickinson, Baudelaire, Plath, Po-
und, Ingibjörgu Haraldsdóttur, Hómer, Rilke, Virgil,
Ísak Harðarson, W. Stevens, Catúllus, Saffó og ótal
fleiri skáld að einhverju ráði – það er að segja vel.
Vera má að flest þessara skálda muni kynnt nem-
endum (og þeir spurðir álits á hinu og þessu ljóði sem
sýnisbókin hefur að geyma) en viðamikil og fullnægj-
andi umfjöllun um eitthvert þessara skálda (hvað þá
nokkur þeirra) er munaður sem framhaldsnemar ein-
ir hafa aðgang að. Svo virðist reyndar sem lestur
helstu skálda bókmenntakanónunnar sé hreinlega
eitthvað sem háskólinn telur ekki lengur á sinni
könnu – þessi skáld eru kynnt en ekki kennd, sem
kann að skýra margt. Hugnist nemanda að leiða þessi
skáld algerlega hjá sér, þá getur hann það einnig. Og
þar með brotið hryggsúlu eigin náms.
Háskólinn, sem ætti að vera nemendum sínum at-
hvarf frá þeim hræðilega doða sem einkennir ís-
lenska ljóðaumfjöllun og prímusmótor nýrrar „orð-
ræðu“, er það ekki. Að námi loknu eru nemendur því
tæpast í stakk búnir til að hrista þennan sama doða af
sjálfum sér eða öðrum.
Og alltaf teygist á bilinu sem myndast hefur milli
skáldskapar og fræðilegrar umræðu. Nýjasta dæmið
er bók Háskólaútgáfunnar á ljóðaþýðingum Federico
García Lorca. Þýðingunum fylgir kafli úr áratugaga-
malli kennslubók þar sem túlkun ljóða er til umræðu
(hjálpargagn við lestur ljóðanna að því er segir í inn-
gangi). Kannski var ekkert nýrra að hafa, kannski
ekkert betra, en þetta gamla fræðslukver. Hvort-
tveggja er til vitnis um skort á ofangreindum litterat-
úr á íslensku, og jafnvel skort á metnaði. Ef til vill
hefði verið ráð af aðstandendum bókarinnar að taka
sig til og festa sjálfir eitthvað á blað sem nýst gæti
sem hjálpargagn við lestur ljóðanna, fyrst þörf var
talin á hjálpargögnum á annað borð. Sú leið var ekki
farin. Því auðvitað er þörf á hjálpargögnum. Án
þeirra væri skáldskapur Ezra Pounds lokuð bók, svo
dæmi sé tekið. Sem væri skarð fyrir skildi. Hvers
vegna hættum við á slíkt með okkar eigin skáld?
Ljóðlistin er öflugasta þekkingartæki tungumáls-
ins sem völ er á. En við skiljum hana ekki – enda eng-
inn sem tekur að sér að kenna lögmál hennar. Bóka-
söfnin okkar eru tóm, háskólinn sinnulaus og hin
opinbera umræða föst í svo furðulegri þráhyggju um
ástand að aldrei virðist ætla að takast að spóla upp úr
því hjólfari. Það þurfa ekki fleiri að lesa ljóð – heldur
lesa þau í víðara samhengi og af dýpri þekkingu,
þekkingu sem á að vera aðgengileg í tungumálinu en
hefur ekki enn verið sköpuð (eða viðhaldið, hvernig
sem á það er litið). Því að öðrum kosti hættum við á
að ganga af ljóðskáldum okkar dauðum. Sigfúsi hefur
að vísu verið bjargað (og guðlaun fyrir), en ætli Po-
und og Eliot séu ekki dauðir – á íslensku. Og fyrst
rótin er dauð hlýtur margt annað að vera það líka.
„því nú er Wandjina án vara“
Háskólinn „Svo virðist reyndar sem lestur helstu skálda bókmenntakanónunnar sé hreinlega eitthvað sem
háskólinn telur ekki lengur á sinni könnu – þessi skáld eru kynnt en ekki kennd, sem kann að skýra margt.“
Höfundur vinnur að þýðingu sinni á The Pisan
Cantos eftir Ezra Pound.
Morgunblaðið/Frikki
Hanna Björk „Eitt besta atriðið var þegar ungi súkkulaðisæti sjarmörinn í bandinu reyndi að
heilla miðasölustúlkuna á lestarstöðinni með því að syngja Chet Baker fyrir hana.“
Gláparinn
Það eru ótrúlega góðir tímar framundan fyr-ir kvikmyndaáhugafólk á Íslandi. Al-
þjóðlega kvikmyndahátíðin er á næsta leiti og
eins gott fyrir fólk að fara setja sig í stellingar.
Ég er svo heppin að hafa séð nokkrar af þeim
stórkostlegu myndum sem sýndar verða á há-
tíðinni.
Ísraelska myndin Band’s Visit er ein þeirra.
Myndin fékk frábærar viðtökur í Un Certain
Regard-flokknum í Cannes og mun keppa um
Gullna lundann á Alþjóðlegu kvikmyndahátíð-
inni. Þetta er fyrsta mynd leikstjórans Erans
Kolirin í fullri lengd og stórkostlegt afrek það.
Lítil egypsk lögregluhljómsveit ferðast til Ísr-
aels í ljósbláu einkennisbúningunum sínum til
að halda tónleika. Þegar þangað er komið tek-
ur enginn á móti þeim en þeir reyna að redda
sér sjálfir og enda á röngum stað í litlum,
afskekktum bæ í eyðimörkinni. Týnd hljóm-
sveit í gleymdum bæ. Sjarmerandi saga og lág-
stemmdur húmor lýsa myndinni best, þar sem
persónur fá að njóta sín. Myndin er dæmi um
það sem hægt er að ná fram með nánast engu.
Engar Hollywood-brellur, engir stælar. Eitt
besta atriðið var þegar ungi súkkulaðisæti
sjarmörinn í bandinu reyndi að heilla miða-
sölustúlkuna á lestarstöðinni með því að
syngja Chet Baker fyrir hana. Dásamlegt
bíómóment. Og ástæða þess að myndin varð
skyndilega eitt af mínum uppáhöldum. Stund-
um er það hið litla sem verður svo stórt.
Hlakka mikið til að sjá fleiri myndir á hátíð-
inni, til dæmis Auf der Anderen Seite eftir
tyrkneska töffarann Fatih Akin, Kunsten ad
græde í kör eftir Peter Schonau Fog og svona
mætti lengi telja.
Hanna Björk Valsdóttir, verkefnisstjóri
Alþjóðlegrar kvikmyndahátíðar í Reykjavík.
Hlustarinn
Það var hún Lovísa Elísabet Sigrúnardóttirbetur þekkt sem Lay Low sem kynnti
mig fyrir Willy Mason þegar við vissum að
Lay Low myndi deila með honum sviði á tón-
listarhátíðinni „The Great Escape“ í Brighton.
Það var í fyrsta skipti sem ég heyrði nokkuð
frá Willy Mason og varð strax mjög hrifinn.
Willy er aðeins 22 ára og bróðir hans sem tók
upp plötuna og spilar á trommur með honum
live er aðeins 18 ára. Willy Mason er banda-
rískur lagahöfundur og flytjandi af bestu gerð
og að mínu viti á sama stalli og Bob Dylan, Jo-
hnny Cash, Damien Rice, Sufjan Stevens o.fl.
góðir. Rödd Willy og flutningur er ansi tilfinn-
ingaþrunginn og plata hans, If the Ocean Gets
Rough, gjörsamlega festist á fóninum. Mæli
hiklaust með henni.
Kári Sturluson, umboðsmaður.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Kári „Willy Mason er bandarískur lagahöfundur og flytjandi af bestu gerð og að mínu viti á
sama stalli og Bob Dylan, Johnny Cash, Damien Rice, Sufjan Stevens o.fl. góðir.“
Svar um
skörðótta
bók-
mennta-
fræði
Eftir Örn Ólafsson
oernolafs@gmail.com
Þorsteinn Þorsteinsson virðist
ekki skilja orðið „skörðótt“ (Les-
bók 25/8 2007, bls. 10). Rís af því
fimbulfamb mikið um landakort
í sömu stærð og landið sem það
sýnir. Auðvitað getur Þorsteinn
ekki tengt það á nokkurn hátt
við skrif mín, og því síður sýnt
fram á að þar sé ekki farið eftir
því sem ég boða, að fræðimönn-
um beri að kanna hvort eitthvað
mæli gegn túlkun þeirra. En
hinsvegar er það vitaskuld al-
menn borgaraskylda að bera
fram það sem menn telja sig vita
sannast og réttast og mótmæla
því sem þeir telja rangt.
„Skörðótt“ á auðvitað við
misháan fjallgarð (sbr. orðabæk-
ur) og þar af leiðir að ég tel ým-
islegt rísa hærra en annað í um-
ræddri bók Þorsteins, enda
hrósa ég mörgu í henni, eins og
allir geta séð í fyrsta hluta grein-
ar minnar. Mér er því alls ekkert
kappsmál að „kveða Þorstein í
kútinn“, né getur hann sýnt
fram á að ég þykist hafa einka-
leyfi á alkunnum hugtökum. En
hér birtist hvað mótar skrif
hans, því miður, það er metingur
fremur en sannleiksleit. Danir
hafa um þetta líkingu úr knatt-
spyrnu, að sækja eftir leikmanni
frekar en boltanum, og þykir
gefast illa. Leiði ég því hjá mér
persónulegt hnútukast í grein
Þorsteins.
Höfundur er bókmenntafræð-
ingur í Kaupmannahöfn.