Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.2007, Blaðsíða 13

Carla Guelfenbein, er fædd í Santiago, höfuðborg Chile. Árið 1976
flutti hún til Englands og bjó þar í ellefu ár. Hún nam líffræði við
háskólann í Essex og síðar grafíska hönnun við St Martins listahá-
skólann í London. Þegar hún flutti aftur til heimalands síns vann
hún sem grafískur hönnuður á ýmsum auglýsingastofum og síðar
listrænn stjórnandi og tískuritstjóri fyrir chileönsku útgáfu ELLE.
Árið 1999 ákvað hún að einbeita sér að rithöfundaferli sínum og
hefur skrifað fyrir blöð (t.d El País og El Mercurio), fyrir sjónvarp
og gefið út tvær skáldsögur. Fyrsta bók hennar El revés del alma
(Hin hlið sálarinnar, 2002) kom út í Chile, víðar í Suður-Ameríku og
á Spáni, og sat víða á metsölulistum. Ástin í lífi mínu kom út árið
2005 og sló verulega í gegn: hún ýtti bæði Dan Brown og Don Kí-
kóta úr efstu sætum chileanskra vinsældalista þar sem hún tróndi
lengi, var kosin bók ársins í Chile árið 2005 og hefur verið seld ótal
landa í þremur álfum.
Í báðum bókum Cörlu setur umhverfi sögunnar sterkan svip á
frásögnina, Ástin í lífi mínu gerist á tímum ógnarstjórnarinnar í
Chile, sem hefur áhrif á atburðarásina, en Carla segist ekki einblína
á sögulegar staðreyndir í sjálfu sér heldur á áhrifin sem þær hafi á
líf persónanna.
Guelfenbein les upp í Iðnó á mánudag kl. 20 og tekur þátt í hádeg-
isspjalli í Norræna húsinu á miðvikudag kl. 12.
Carla Guelfenbein
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. SEPTEMBER 2007 13
Marina Lewycka var komin
fast að sextugu þegar hún
skrifaði sína fyrstu skáld-
sögu og sló samstundis í
gegn. Stutt ágrip af sögu
traktorsins á úkraínsku
(2005) er gamansaga um
systurnar Nadiu og Veru
sem eru af úkraínsku bergi
brotnar en búa í Bretlandi.
Hálfníræður faðir þeirra
verður ástfanginn af Nadiu,
úkraínskri konu sem er
meira en helmingi yngri en
hann sjálfur. Nadia hefur
meiri áhuga á bresku land-
vistarleyfi en ástríku hjóna-
bandi með karlinum og
systurnar þurfa að hafa sig
allar við til að koma í veg
fyrir að hún gangi af honum
dauðum með frekju og yf-
irgangi.
Í annarri skáldsögu Le-
wycku, Tveir húsvagnar (2007), er líka fjallað um innflytjendur í
Bretlandi á skoplegum nótum. Aðalpersónurnar eru dag-
launamenn á jarðarberjaakri í Kent. Bókin er sett saman úr stutt-
um atriðum og margar raddir fá að hljóma. Dregin er upp breið,
kómísk mynd af innflytjendum frá mörgum löndum, og líkt og
fyrri bók Lewycka er textinn skreyttur með erlenda hreimnum
sem einkennir talað mál innflytjenda. Húmorinn er svartur sem
fyrr og mörg samfélagsleg vandamál eru skoðuð í spéspegli.
„Maður verður fyndnari eftir því sem maður eldist,“ sagði Le-
wycka í viðtali síðasta vor. Trúlega má búast við áframhaldandi
glensi frá henni á næstu árum.
Lewycka les upp í Iðnó á þriðjudag kl. 20 og tekur þátt í pall-
borðsumræðum um innflytjendabókmenntir í Norræna húsinu
sama dag kl. 14.
Marina Lewycka
stjarna þýskra bókmennta, helsti metsölu-
höfundur landsins og sérstök gælurófa
gagnrýnenda sem luku upp einum munni
um að Mæling heimsins sé snilldarverk. En
í hverju felst þá þessi snilld? Það má staldra
við að bókin er söguleg skáldsaga og velta
fyrir sér hvernig höfundurinn tekst á við
það form. Sjálfur hefur hann sagt í viðtölum
að fyrir sér hafi vakað að skrifa bók um for-
tíðina sem væri ekki asnaleg. Hann hefði
velt því fyrir sér hvers vegna mark er tekið
á Eric Hobsbawn en ekki á öllum skáldsög-
unum þar sem ítalskir endurreisnarmenn
eða franskir rokkókópúðrarar spjalla saman
eins og þeir væru í síðnæturþætti í sjón-
varpinu. Eitthvað á borð við: „Jæja,“ sagði
Napóleon Bónaparte og saug upp í nefið,
„gerum þá árás“. Hann tók því upp sjón-
arhorn sagnaritarans og nálgast söguefnið
úr fjarlægð. Hins vegar verður fljótt ljóst að
þetta er ekkert sagnfræðiverk. Textinn er
gegnumganandi írónískur. Þessar tvær and-
ans hetjur, Humboldt og Gauß, tveir af
glæstustu sonum Þýskalands, eru sýndir í
spéspegli mennsku sinnar. Gauß og Hum-
boldt voru óvenjulegir menn. Báðir gæddir
sérgáfum, óbilandi starfsþreki og einstakri
elju við að komast til botns í viðfangsefnum
sínum. Í stuttu máli snillingar sem stóðu á
tindi samtíðar sinnar og mótuðu heiminn
fyrir þá sem á eftir komu. En þeir voru
ómögulegir á heimili. Þeir fóru með annað
fólk eins og gólfmoppur. Þeir voru kantaðir,
undarlegir, sérvitrir, yfirgengilega smá-
munasamir og já – þýskir.
Kómísk stúdía
Það lýkst fljótt upp fyrir lesandanum að
bókin er ekki bara söguleg skáldsaga um
ævintýralegan feril tveggja afburðamenna.
Hún er kómísk stúdía um þýskt húmors-
leysi. Höfundurinn hefur sjálfur sagt að
þessi lyndiseinkunn Humboldts hafi runnið
upp fyrir sér við lestur hinnar gríðarmiklu
ferða- og rannsóknarsögu hans um Suður-
Ameríku. Humboldt mæti umhverfinu með
þýska nákvæmni og smásmygli að leið-
arljósi, algerlega blindur á fínni blæbrigði
mannlegra samskipta, jafnan stórundrandi á
viðbrögðum samferðamannanna við besser-
visserskap hans og taktleysi. Þarna sé mað-
ur sem knúinn er áfram af hugsjónum
þýsku klassíkurinnar en þær séu einmitt
vegna vænghafs síns um margt óhentugar
fyrir þá jarðbundnu og smáu. Humboldt er
sendifulltrúi blómaskeiðs þýskrar menning-
ar þegar rómantík og húmanismi lyftu and-
legu lífi þýsku þjóðarinnar hvað hæst og
Weimar var ein mikilvægasta menningar-
miðstöð heimsins. Andspænis þeim loft-
myndum standa Suður-Ameríka með furðum
sínum og svo venjulega fólkið sem nær ekki
upp í mikilmennskuna. Fulltrúi þess er
hjálparkokkur Humboldts, Frakkinn Bonpl-
and. Bonpland er enn einn Sansjó Pansann
sem dröslað er um heiminn af mikilmenninu
sem hann botnar ekkert í og telur í raun
geggjaðan, en heldur áfram að fylgja af því
að hann kann ekki annað. Kehlmann gerir
það sem góðir skáldsagnahöfundar geta.
Hann fjallar um sálarlíf heillar þjóðar frá
sjónarhóli sem sýnir takmarkanir þess og
afstæði en án þess að maður þurfi endilega
fremur en maður vill að skilja frásögnina
sem þjóðarsögu. Án efa er það lykillinn að
útbreiðslu bókarinnar. Það þarf ekki próf í
sérþýskum problemum til að lesa þennan
texta. Hann er einfaldlega skemmtilegur.
Dvergamál
Robert Löhr reið á rithöfundavaðið fyrir
tveimur árum með sögu sinni Der Schac-
hautomat eða Skáktyrkinn. Í henni er sögð
sagan af einni best heppnuðu vísindabrellu
sögunnar. Austurrískur aðalsmaður sem
uppi er á 18. öld, Wolfgang von Kempelen,
býr til vél sem sögð er geta leikið skák og
er svo snjöll að hún vinnur alla sem við
hana tefla. Vélbúnaðurinn er luktur inni í
kistu sem ofan á er brúða í tyrkneskum
búningi og getur hreyft augu og mikinn arm
sem sér um sjálfa taflmennskuna. Vélin er
sýnd hirðinni í Vín og gerir alla gapandi,
fregnin um hana fer eins og eldur í sinu um
austurríska keisaradæmið og að endingu
teflir hún við sjálfa keisaraynjuna, Maríu-
Teresu. En vélbúnaðurinn er aðeins blekk-
ing til að leiða athyglina frá því að inni í
kistunni er falinn dvergur sem er skák-
undur en verður nú að sýna hæfileika sína
með hjálp vélarinnar. Þetta er ótrúleg saga,
sem er sönn, því vélin var til og tefldi raun-
ar og var sýnd í öllum helstu borgum Evr-
ópu. Þrátt fyrir það komst aldrei upp um
svikin og skapari vélarinnar dó án þess að
hulunni hafi verið svipt af leyndarmálinu.
Frásögnin er gríðarlega hröð og spennandi
og snýst einkum um örlög skákdvergsins.
Líkt og bók Kehlmanns þykir Skáktyrk-
inn til marks um nýja tíma í þýskum bók-
menntum. Henni var í upphafi líkt við hina
nú sígildu metsölusögu Ilminn eftir Patrick
Süskind og mikið uppþot var við sölu á þýð-
ingarrétti hennar um víða veröld, til að
mynda þótti það merkilegt að ensk og amer-
ísk forlög bitust um hana, sem ekki hefur
verið venjan með þýskar skáldsögur. Í
Þýskalandi var einkum horft til þess að
Þjóðverja skyldi hafa lukkast að skrifa
skemmtilega og spennandi sögu um sögu-
legt efni án þess að hún væri að sligast und-
an þungri hugmyndalegri yfirbyggingu og
vera samt vitræn skemmtun. Þannig er
nefnilega mál með vexti að hin póstmódern-
íska „þekkingarskáldsaga“ hefur verið gríð-
arlega vinsæl bókmenntagrein í Þýskalandi
en Þjóðverjar sjálfir hafa ekki verið dugleg-
ir að hrista saman þann kokteil. Þessar
bækur eru einhver ferðaglöðustu verkin á
markaðstorgi bókmenntanna, flestir best-
sellerar heimsins sem ekki eru beinlínis
sakamálasögur eða þrillerar eru af þessu
sauðahúsi. Bækur eins og Skuggi vindsins,
Stúlka með perlueyrnalokka, Lengd-
arbaugar, Silki og Les Bienveillantes – list-
inn er endalaus. Megnið af útgáfulistum
venjulegra bókaforlaga á meginlandi Evr-
ópu samanstendur af slíkum skáldsögum
sem sækja í sögulegt efni og snúa upp á
söguþráðinn um leið og þær spinna hann
samviskusamar áfram. Þessi „upmarket ma-
instream fiction“ eins og það heitir hjá Kan-
anum virtist hins vegar ekki liggja vel fyrir
Þjóðverjum en Löhr sannar hið gagnstæða.
Skáktyrkinn er ekki jafn víðfeðm og marg-
slungin og Mæling heimsins, en hún er frá-
bærlega skemmtileg lesning og sýnir að höf-
undurinn hefur næmt auga fyrir
smáatriðum, kómískum uppákomum og
skemmtilegri blöndu veruleika og skáld-
skapar.
Báðir höfundar eru ljúfir og skemmtilegir
menn og frábærir upplesarar, einkum Löhr
sem einnig starfar sem leikari og brúðu-
stjórnandi. Hér er eindregið mælt með því
að fólk hlýði á kliðmjúka þýskuna og taki
sér svo íslensku þýðingarnar í hönd en þær
koma báðar út í tilefni af bókmenntahátíð-
inni.
Khelmann les upp í Iðnó á mánudag kl. 20
og tekur þátt í pallborðsumræðum um
sögulegar skáldsögu í Norræna húsinu
sama dag kl. 14.
Löhr les upp í Iðnó á föstudag kl. 20 og
tekur þátt í pallborðsumræðum um sögu-
legar skáldsögu í Norræna húsinu sama
dag kl. 14.
og þýskt!
Höfundur er bókmenntafræðingur.
»Hann fjallar um sálarlíf heillar þjóðar frá sjónarhóli sem sýn-
ir takmarkanir þess og afstæði en án þess að maður þurfi
endilega fremur en maður vill að skilja frásögnina sem þjóð-
arsögu. Án efa er það lykillinn að útbreiðslu bókarinnar. Það
þarf ekki próf í sérþýskum problemum til að lesa þennan texta.
Hann er einfaldlega skemmtilegur.
» Í Þýskalandi var einkum horft til þess að Þjóðverja skyldi
hafa lukkast að skrifa skemmtilega og spennandi sögu um
sögulegt efni án þess að hún væri að sligast undan þungri hug-
myndalegri yfirbyggingu og vera samt vitræn skemmtun. Þann-
ig er nefnilega mál með vexti að hin póstmóderníska „þekking-
arskáldsaga“ hefur verið gríðarlega vinsæl bókmenntagrein í
Þýskalandi en Þjóðverjar sjálfir hafa ekki verið duglegir að
hrista saman þann kokteil.
Hin kanadíska
Kim Echlin er
fræðimaður og
kennari, og bera
skáldverk hennar
þess gjarnan
merki. Sögur
hennar eru marg-
ar hverjar dídakt-
ískar og samofnar
ýmiss konar fróð-
leik. Dæmi um
þetta er ein
þekktasta bók Ec-
hlin, skáldsagan
Elephant Winter
(1999), sem er
auðug að staðreyndum um tjáningu og sam-
skiptahætti fíla. Sagan fjallar um Sophie Walker
sem snýr heim til Kanada frá dvöl í Simbabve
til að annast dauðvona móður sína. Skammt frá
heimili móðurinnar er safarídýragarður þar sem
Sophie kemst í kynni við fílahirðinn Jo. Saman
verja þau löngum stundum innan um fílana í
garðinum.
Aðrar bækur Echlin standa enn nær því að
mega kallast fræðirit, eða endursköpun fræða í
skáldlegum búningi. Barnabókin Inanna: From
the Myth of Ancient Summer (2003) er slík bók.
Hún er byggð á súmerskum goðsögum um
stríðsgyðjuna Inönnu, systur Gilgamesar, og
lýsir leið hennar til guðlegra valda. Goðsögur
koma fyrir í fleiri bókum Echlin, t.d. skáldsög-
unni Dagmar’s Daughter (2001) sem er nútíma-
leg endursköpun á mýtunni um Demeter og
Persefóne.
Echlin les upp í Iðnó á fimmtudag kl. 20 og
tekur þátt í hádegisspjalli í Norræna húsinu á
mánudag kl. 12.
Kim Echlin