Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Qupperneq 6

Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Qupperneq 6
6 LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ lesbók Eftir Birtu Björnsdóttur birta@mbl.is Leikkonan Jane Wyman lést ívikunni, 90 ára að aldri. Wyman var kvikmyndastjarna á 5. og 6. áratug síðustu aldar. Hún var fjórum sinnum tilnefnd til Óskarsverðlauna á ferlinum og hlaut þau einu sinni, fyrir hlutverk sitt sem mállaust fórnarlamb nauðgunar í kvikmyndinni Jhonny Belinda frá árinu 1940. Wyman lék í síðustu kvik- mynd sinni árið 1969 en á ár- unum 1981 til 1990 fór hún með stórt hlut- verk í sápuóper- unni Falcon Crest. Wyman giftist alls fimm sinnum á ævinni, meðal annars samleikara sínum, og síðar forseta Bandaríkj- anna, Ronald Reagan. Með honum átti hún tvö börn, Maureen, sem lést árið 2001 og Michael, sem nú er þáttastjórnandi spjallþáttar í Bandaríkjunum. Wyman sagði einhverju sinni í viðtali að stjórnmálin hefðu gert útaf við hjónaband hennar og Reagans, en á þeim sagðist hún ekki hafa haft nokkurn áhuga.    Gus Van Sant vinnur nú að und-irbúingi myndar um banda- ríska stjórnmálamanninn Harvey Milk, sem var myrtur árið 1978. Sean Penn kemur til með að bregða sér í hlutverk Milks, sem var með fyrstu stjórnmálamönnum Bandaríkjanna sem gerðu sam- kynhneigð sína opinbera. Matt Damon fer með hlutverk banamanns Milks, Dan White, sem myrti auk Milks borgarstjórann George Moscone. White fyrirfór sér í fangelsi þegar hann hafði af- plánað fimm ár af sjö ára dómi sem hann hlaut. Ein óvæntasta kvikmynda- stjarna síðasta árs er án efa Idol- þátttakandinn Jennifer Hudson, en hún hlaut Óskarsverðlaun fyrir frumraun sína á hvíta tjaldinu í hinni annars afar slöku Dreamg- irls. Lítið hefur spurst til Hudson síðan, en nú stendur það til bóta. Hún hefur tekið að sér hlutverk sérlegrar aðstoðarkonu Carrie Bradshaw (Sarah Jessica Parker) í væntanlegri mynd sem gerð verð- ur eftir þáttaröðinni Sex In the City. Tökur á myndinni hefjast að sögn í næstu viku en auk að- alpersónanna fjögurra ætlar Mr. Big einnig að vera með í myndinni. Myndarinnar ætti að vera beðið með nokkurri eftirvæntingu en alls sátu 10,6 milljónir Bandaríkja- manna límdir við sjónvarpsskjáinn þegar síðasti sjónvarpsþáttur Sex In the City var sýndur árið 2004.    Leikstjórinn Emily Young (KissOf Life) ætlar að gera mynd eftir metsölubók Paulo Coelhos, Veronica ákveður að deyja. Sagan segir af hinni ungu Vero- nicu sem vaknar upp á geðsjúkra- húsi eftir misheppnaða sjálfsvígs- tilraun. Henni er tjáð að hún eigi aðeins nokkra daga eftir ólifaða sökum bágs ástands hjarta hennar en hún ákveður að gefast ekki upp. Leikkonan Kate Bosworth (Su- perman Returns) hefur verið ráðin í hlutverk Veronicu og tökur hefj- ast í New York síðar í haust. KVIKMYNDIR Jane Wyman Sean Penn Jennifer Hudson Eftir Björn Norðfjörð bn@hi.is Það var snemma kvölds þegar ég skilaðimér aftur upp á skrifstofuna í Holly-wood. Byggingin var þá orðin næstatóm og hljótt á göngunum. Hurðir stóðu opnar og fyrir innan þær voru skúringakonurnar með ryksugur sínar, þvegla og tuskur. Ég tók mína úr lás og greip umslag sem lá fyrir framan bréfalúguna og fleygði því á skrifborðið án þess að svo mikið sem kíkja á það. Ég húrraði upp gardínunum og hallaði mér út fyrir, skimaði yfir skínandi neonljósin, lyktaði af heita mat- kennda loftinu sem rataði upp frá viftunni í húsa- sundinu og tilheyrði kaffihúsinu við hliðina. Ég flysjaði af mér jakkann og bindið mitt og settist við skrifborðið og sótti skrifstofuflöskuna í neðstu skúffuna og bauð sjálfum mér upp á drykk. Það hjálpaði ekki. Ég fékk mér annan, með sama árangri.“ Það er einkaspæjarinn Philip Marlowe sem segir frá – hann er sögumaðurinn. Textabrotið er tekið úr The Lady in the Lake, eða Konan í vatn- inu, einum af frægum reyfurum Raymond Chand- ler um spæjarann. Það er ekki endurflutt hér sem þungamiðja verksins eða fagurfræðilegur há- punktur þess – hvað þá í heldur fljótfærnislegri þýðingu minni – heldur sem dæmigert fyrir verk- ið í heild, skáldskap höfundar og raunar harð- soðna reyfarans almennt. Þar á ég við sögumann- inn – spæjarann – sem segir frá í fyrstu persónu. Sem sagt, öll frásögnin er miðluð úr vitund- armiðju spæjarans og lesendur geta ekki leitað upplýsinga til annarra persóna eða sögumanns sem segir frá athöfnum spæjarans í þriðju per- sónu. Harðsoðni reyfarinn var um margt undirstaðan að rökkurmyndunum svokölluðu sem voru áber- andi í Hollywood á fimmta áratugnum. Kvik- myndagerðarmönnum var þó talsverður vandi á höndum við aðlögun reyfaranna þar sem hægara er sagt en gert (eða réttara sagt myndað) að fanga fyrstu persónu frásögn í kvikmynd. Jafnvel þótt beitt sé svokallaðri sögumannsrödd (e. voice over) sem talar yfir myndmálið er upplýs- ingaflæmið ekki bundið við hana – og reyndar er myndmálið það sterkt að gangi það í berhögg við rödd sögumanns teljum við hana einatt ljúga. Þetta vandamál var reynt að leysa með marg- víslegum hætti, t.a.m. með því að takmarka upp- lýsingaflæði við þekkingu spæjarans og skjóta margar senur frá hans sjónarhorni. Lengst af öll- um gekk þó Robert Montgomery einmitt í aðlög- un á The Lady in the Lake þar sem hann kvik- myndaði alla myndina sem hún væri séð með augum Marlowe (að vísu eru nokkrar senur í myndinni þar sem hann talar beint til áhorfenda og útskýrir þennan sérstaka frásagnarmáta). Myndin er ansi einkennileg fyrir þessar sakir, Marlowe horfir t.a.m. mikið í spegil svo áhorf- endur fái barið stjörnuna Montgomery augum, og vakti litla lukku á meðal bæði áhorfenda og gagn- rýnenda – enda hefur Hollywood ekki endurtekið þessa tilraun svo ég viti. Þessi viðleitni kvikmyndagerðarmanna í Holly- wood til að endurskapa fyrstu persónu sögumann í kvikmynd er áhugaverð í sjálfu sér en hún vekur einnig upp spurningar um ólíka eiginleika þessara tveggja miðla. Hver segir frá í kvikmynd? Er að finna sögumenn í kvikmyndum í sama skilningi og prósa? Ef það er ekki sögumaður í kvikmynd hver miðlar þá frásögninni? Hvar er að finna vitund- armiðju kvikmynda? Þótt sitt sýnist hverjum má ljóst vera að það er ákveðnum vandkvæðum bundið að yfirfæra sögumenn skáldsagna á kvik- myndir, og því rétt að varast sögumannshugtakið og ræða frekar um frásagnareinkenni eða -máta (t.d. þriðju persónu frásögn). Spæjaramyndir kunna oft að beita sögumannsrödd, en að undan- skildri The Lady in the Lake búa þær ekki yfir fyrstu persónu sögumanni, en frásögn þeirra lýt- ur oft takmarkaðri vitneskju svo áhorfendur leysi nú ekki ráðgátuna á undan spæjaranum. Um spæjara og sögumenn SJÓNARHORN »Hver segir frá í kvikmynd? Er að finna sögumenn í kvik- myndum í sama skilningi og prósa? Ef það er ekki sögu- maður í kvikmynd hver miðlar þá frásögninni? Hvar er að finna vitundarmiðju kvikmynda? Eftir Björn Þór Vilhjálmsson vilhjalmsson@wisc.edu S káldsagan Atonement eftir breska rit- höfundinn Ian McEwan kom út árið 2001 og var afskaplega vel tekið með- al bæði gagnrýnenda og lesenda. Því var t.d. haldið fram að með þessari skáldsögu hefði McEwan skotist fram úr þeim Julian Barnes og Martin Amis (en saman mynduðu þeir frægt þríeyki ungra og áber- andi höfunda sem á áttunda og níunda áratugnum voru taldir til helstu vonarstjarna breskra bók- mennta) og fest sig í sessi sem fremsti núlifandi höfundur Bretlandseyja. Sumir litu svo á að hér væri loks komið fram á sjónarsviðið verk sem sneri baki við „lókal“, persónulegum og smásmuguleg- um áherslum breskrar skáldsagnagerðar og gæti mætt hinum stóru bandarísku skáldsögum (Bel- low, Roth, DeLillo, Pynchon) á jafnréttisgrund- velli. Yfirlýsingar af þessu tagi hafa að sjálfsögðu afar takmarkað skýringargildi þegar að bókmennta- verkum kemur, og eru jafnvel bókstaflega villandi, en geta þó talist lýsandi fyrir þá gríðarlegu víta- mínsprautu sem Friðþæging reyndist vera í rithöf- undarferli McEwans útfrá markaðsfræðilegum sjónarmiðum (þess ber að geta að árið 2003 kom verkið út í íslenskri þýðingu Rúnars Helga Vign- issonar með þessum titli). Og að mörgu leyti verð- skuldaði skáldsagan þessar lofsamlegu viðtökur. Í verkinu birtir McEwan lesendum eftirminnilegar persónur og breitt sögusvið en samhliða því fjallar hann um magnþrungin örlög sem vindur fram í skugga heimssögulegra atburða. Bókin hefur harmrænan þunga en til hliðar við realískan sögu- þráðinn, og þá miklu heimildarvinnu sem McEwan lagðist í við undirbúning verksins, er bókinni einn- ig léður póstmódernískur blær með ríkri sjálfsvit- und og efnisþáttum sem lesa má sem umfjöllun um eigið sköpunarferli. Þá reynast vangaveltur verks- ins um siðferðisleg endimörk skáldskaparhugtaks- ins, ábyrgðina sem fylgir því að segja sögur og muninn á sannleika og lygi, skemmtileg viðbót við hefðbundin efnistök og þá melódramatísku þætti sem annars eru nokkuð áberandi (en jafnvel mætti halda því fram að akkúrat þessi formgerð, meló- dramatíkin sem slík, sé tekin til meðvitaðrar um- fjöllunar í sjálfu verkinu – hið óbeislaða, æv- intýralega, óskynsama ímyndunarafl er jú einn helsti aflvaki söguþráðarins). Aðlögun og umsköpun Huglægir þættir Friðþægingar, brotakennd frá- sögnin, og miðlægt hlutverk frásagnarraddar McEwans eru kannski ástæður þess að efasemdir voru látnar í ljós þegar fréttist að ætti að kvik- mynda bókina – því var jafnvel haldið fram að hún væri ókvikmyndanleg. Slíkum yfirlýsingum er reyndar oft fleygt fram í sambandi við ástsæl eða tilraunakennd bókmenntaverk, en oft er það gert án mikils skilnings á því hvað í raun felst í aðlög- unarferlinu, þeirri staðreynd að þar sé ekki um æf- ingu í myndskreytingu að ræða heldur umsköpun og endurnýjun. En jafnvel þótt mörg bókmennta- verk séu úrskurðuð „ókvikmyndanleg“ er ekki hlaupið að því að skilja hvers vegna Friðþæging skyldi teljast til þeirra. Þegar hefur verið minnst á heimssögulegt baksvið sögufléttunnar (síðari heimsstyrjöldin), sterkar og eftirminnilegar per- sónur og melódramatíska fleti, en við þetta má bæta öðrum einkennum og þáttum á borð við stéttabaráttu, hróplegt óréttlæti, dularfullan glæp og hárómantíska ástarsögu. Hér liggur Holly- wood-mynd í leyni, gæti einhver sagt. Það þótti því fréttnæmt þegar spurðist að Joe Wright stæði að kvikmyndaaðlögun bókarinnar, en þessi ungi leikstjóri vakti athygli fyrir tveimur ár- um fyrir kvikmyndaútgáfu sína af sígildri skáld- sögu Jane Austen, Pride and Prejudice, en þar líkt og í nýju myndinni hafði hann leikkonuna Keiru Kneightley sér við hlið. Auk hennar fer annað breskt ungstirni með aðalhlutverk í Friðþægingu, skotinn James McAvoy, en hann bar síðast fyrir sjónir áhorfenda í The Last King of Scotland. Handritshöfundurinn sem ráðinn var til að end- urskapa skáldsögu McEwans fyrir hvíta tjaldið var leikskáldið Christopher Hampton en þegar hann bregður sér í hlutverk kvikmyndahöfundar birtist okkur einn bókmenntasinnaðasti handritshöf- undur samtímakvikmyndagerðar. Þannig lýtur umtalsverður hluti höfundarferils Hamptons í kvikmyndagerð að bókmenntalegum verkefnum, ýmist aðlögunum þekktra skáldverka (The Quiet American, The Secret Agent, Les liaisons dange- reuses), myndum sem eru innblásnar af þekktum bókmenntaverkum og eru líka aðlaganir (Mary Reilly sem er útgáfa af sögunni um Frankenstein), eða verkum sem hreinlega fjalla um bókmennta- fólk (Carrington um Lytton Strachey, Total Ec- lipse um Rimbaud og Verlaine, en sú síðarnefnda er reyndar líka aðlögun því hún er byggð á leik- verki eftir Hampton sjálfan). Í grófum dráttum er þetta hópurinn sem skilaði Friðþægingu á hvíta tjaldið. Útkoman er glæsileg. Spurningarnar eða efasemdirnar sem vakna við leikaraskipanina reynast meira að segja óþarfi. Knightley og McAvoy eru hvorugt sterkir leikarar, í fyrri mynd- um sínum hafa þau bæði virst brothætt og þeim hættir til að ofleika, maður hefur sífellt á tilfinning- unni að þau séu að reyna að gera einhverjum ónefndum leikstjóra til geðs sem stendur rétt utan myndrammans og hvetur þau áfram, en í samhengi Friðþægingar reynast þessir gallar hreinir kostir því þessi einkenni undirbyggja það sem í raun heppnast best við aðlögunina en það er hvernig myndin tekur á sjálfsvitund skáldsögunnar, þeim þemum McEwans sem fjölluðu um siðferðislega glímu rithöfundarins við skáldskapinn og veru- leikann. Það að Knightley og McAvoy virðast hálf- gerðar brúður sem er fjarstýrt er þannig í fullu samræmi við dýpri og alvarlegri viðfangsefni myndarinnar sem einmitt gefa til kynna að þannig sé fyrir þeim komið. En til viðbótar við þetta nýtir Wright hljóðrásina til að skapa fjarlægð á sögu- þráðinn, þá einkum vélritunarhljóð en einnig hljóð- brýr, en þessi aðferð ásamt endalokunum (sem eru nokkuð öðruvísi en í bókinni), eru afar vel heppnuð og gera Friðþægingu að bíómynd sem tekst af fullri alvöru á við bókmenntaverkið sem byggt er á en reynist líka fjalla um sjálft aðlögunarferlið, en einmitt þar má greina mikilvæga endurnýjun á bókinni. Friðþæging á hvíta tjaldinu Kvikmyndaaðlögun þekktrar skáldsögu Ians McEwans, Friðþæging, var frumsýnd í Bretlandi nýverið, en myndin hefur hlotið einróma lof gagnrýnenda. Hefur jafnvel verið talað um að hér sé á ferðinni ein best heppnaða bókmennta- aðlögun síðustu ára og höfundurinn sjálfur hef- ur óspart látið í ljós ánægju sína. Ungstirni Keira Kneightley fer með aðalhlutverk í Friðþægingu ásamt James McAvoy

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.