Morgunblaðið - 02.05.2007, Page 26

26 MIÐVIKUDAGUR 2. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g má til með að taka
ofan fyrir Agli Helga-
syni fyrir að taka
langt viðtal við heim-
spekinginn Slavoj Zi-
zek og sýna það í Silfrinu um dag-
inn. Það þarf nokkra djörfung til að
taka og sýna svona langt sjónvarps-
viðtal á þeim nótum sem þetta var,
og þar að auki við útlending sem
varla nokkur maður á Íslandi hefur
heyrt minnst á.
Ég verð líka að viðurkenna að
það var af slysni sem ég heyrði við-
talið. Ég hef löngum verið haldinn
fordómum í garð flestra evrópskra
nútímaheimspekinga og haft til-
hneigingu til að afskrifa fyrirfram
það sem þeir hafa að segja. Samt
þekki ég lítið til þeirra. Af þessum
fremur lítilsigldu sökum hafði ég
eiginlega ákveðið að ég hefði engan
áhuga á þessum Zizek, og lagði mig
ekki eftir því að komast á þá fyr-
irlestra sem hann hélt hér á landi.
Því miður.
En það sem gerði viðtalið við Zi-
zek athyglisvert og skemmtilegt
var ekki síst hversu yfirvegaður
hann var og reiðubúinn að staldra
við og gera fyrirvara á eigin full-
yrðingum. Þrátt fyrir þetta varð
hann þó aldrei leiðinlegur. Kannski
vegna þess að þótt hann væri yf-
irvegaður í málflutningi sínum var
ekkert yfirvegað við látbragð hans.
Við þetta bættist svo, að það sem
Zizek hafði að segja sagði hann á
venjulegu máli, en datt aldrei út í
tyrfna, fræðilega orðræðu. Með
öðrum orðum, hann var aldrei að
hnykla „vitsmunavöðvana,“ eða
„beita kennivaldi“ eins og það er
stundum kallað, það er að segja, slá
um sig með orðfæri sem ekki er á
allra færi.
Kannski er það þess vegna sem
hann hefur verið kallaður „vits-
munalegur Elvis“ – vegna þess að
hann er skiljanlegur hverjum sem
er. Að minnsta kosti þegar hann er
í sjónvarpsviðtali; það er ekki að
vita nema hann hljómi öðru vísi
þegar hann ávarpar einungis fag-
systkin sín.
En var þá það sem Zizek hafði að
segja í viðtalinu við Egil Helgason
yfirborðskennt og innihaldsrýrt?
Var þetta einungis skemmtiatriði
fyrir intellektúala? Svarið við þeirri
spurningu er líklega einstaklings-
bundið, og vísast að einhverjum
hafi þótt heldur þunnt í roðinu það
sem Zizek hafði að segja. Kannski
hefur einhverja þyrst í nánari rök
fyrir hugmyndum Zizeks um tak-
markanir kapítalismans, eins og til
dæmis að kapítalisminn geti ekki
ráðið við yfirvofandi vistkerfisvá.
Einnig er umhugsunarefni hér-
lendis, einkum í ljósi þess mikla
byrs sem umhverfisvernd nýtur um
þessar mundir, gagnrýni Zizeks á
umhverfisvernd sem á rómantískar
rætur, og efasemdir hans um hug-
myndir um náttúrulegt vistkerf-
isjafnvægi sem mennirnir hafi eyði-
lagt og reyna eigi að koma á aftur.
Slíkar hugmyndir, sagði hann,
stafa af þeim misskilningi að nátt-
úran sé fyrirfram skipulagt heild-
arkerfi sem lúti sínum eigin, innri
rökum. Þvert á móti, sagði Zizek,
er náttúran óskipulagt, óreiðu-
kennt skrímsli sem hann óttaðist.
Þetta sagði hann að ætti að end-
urspeglast í vistfræðilegri stefnu.
Lausnin á vistfræðilegum vanda-
málum sé ekki fólgin í því að menn-
irnir finni aftur nálægðina við nátt-
úruna heldur þveröfugt – þeir þurfi
að fjarlægjast náttúruna meira. Ég
verð að viðurkenna að ég hef aldrei
heyrt þessa afstöðu áður frá manni
sem er yfirlýstur vinstrisinni og
áhugamaður um vistfræði.
En það er ekki einungis í um-
hverfismálum sem afstaða Zizeks
virðist ganga þvert á viðteknar
hugmyndir um lausn á vanda-
málum sem við stöndum nú frammi
fyrir. Í öðru viðtali, ekki síður at-
hyglisverðu, sem Viðar Þor-
steinsson átti við hann og birtist í
Morgunblaðinu 1. apríl, hélt Zizek
því fram að það sé „misskilningur
að kynþáttahatarar eða þjóðern-
issinnar séu einkum fornald-
arskrímsli sem vilji flýja aftur í
reglubundið öryggi þjóðríkisins,
undan einhvers konar póstmódern-
ísku, markalausu og hnattvæddu
áhættusamfélagi.“
Þvert á móti: „Þeim finnst þetta
umburðarlynda samfélag okkar
alltof skipulagt. Þeim finnst ekkert
mega og alltof mikið af reglum: það
má ekki berja konuna, ekki kalla
útlendinga öllum illum nöfnum,
ekki gera þetta og ekki hitt.
Adorno sá að það var svona sem
fasisminn og nasisminn urðu aðlað-
andi: ekki sem fórn eða masókismi
smáborgarans sem vill deyja fyrir
Þýskaland, heldur hreint jouiss-
ance þess að mega ráðskast með
aðra. Með því að gerast þjóðern-
issinni máttu drepa og nauðga
o.s.frv.“
Kynþáttahatur og þjóðern-
ishyggja eru samkvæmt þessu bók-
staflega skálkaskjól þeirra sem
vilja losna undan kröfum siðferð-
isins, sem þeir upplifa sem þvingun,
og hverfa aftur til náttúrunnar í
þeirri merkingu sem Hobbes lagði í
hana: Þar sem ríkir óheft stríð allra
gegn öllum og allt er leyfilegt. Mað-
ur þarf ekki að sitja á kvikindinu í
sér heldur leyfir því að njóta sín.
Kannski ekki að undra að kyn-
þáttahatri og þjóðernishyggju fylgi
oft að menn neyta aflsmunar og
grípa til ofbeldis. Í slíku ástandi er
nefnilega ekkert sem bannar manni
að láta verða af því sem kannski er
oft hugsað: Það ætti að berja þessa
andskota!
Samkvæmt þessu viðhorfi, sem
Zizek sagði ættað frá þýska heim-
spekingnum Theodore Adorno, er
kjarninn í kynþátta- og þjóðern-
ishyggju ekki öfgakennd íhalds-
semi – oft bendluð við hægrivæng-
inn í stjórnmálum – heldur einhver
blanda af siðleysi, grimmd og
skammsýni, og hefur eiginlega ekk-
ert með pólitíska stefnu að gera.
Því miður er líklega nokkurt
sannleikskorn í því sem Egill
Helgason sagði er hann kvaddi Zi-
zek eftir viðtalið, að heimspekingar
séu yfirleitt fremur leiðinlegir. Það
er gott hjá Zizek að rísa einnig
gegn þeirri staðalímynd.
Skemmti-
legur Zizek
»Kannski ekki að undra að kynþáttahatri ogþjóðernishyggju fylgi oft að menn neyta afls-
munar og grípa til ofbeldis. Í slíku ástandi er
nefnilega ekkert sem bannar manni að láta verða
af því sem kannski er oft hugsað: Það ætti að
berja þessa andskota!
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
ÍBÚAR við neðri hluta Njálsgötu
safna nú undirskriftum til að mót-
mæla staðsetningu
heimilis fyrir tíu heim-
ilislausa við götuna.
Heimili þar sem þeim
verður gefið tækifæri
til að eiga tryggan
samastað í stað göt-
unnar. Stað þar sem
þeir, eins og við hin
sem lánsamari erum,
geta tekið á móti vin-
um og fjölskyldu, haft
sín föt, sínar litlu eig-
ur. Með öðrum orðum
lifað með þeirri reisn
sem mögulegt er við þeirra erfiðu
aðstæður og vonandi náð sér út úr
þeim m.a. með þessum stuðningi
Reykjavíkurborgar og félagsmála-
ráðuneytis.
Áhyggjur íbúa við Njálsgötu
Íbúarnir hafa áhyggjur af hverf-
inu sínu og slíkar áhyggjur eru skilj-
anlegar, en ekki endilega rétt-
mætar. Sjálfur ólst ég upp nánast
við hlið gistiheimilis fyrir heim-
ilislausa sem stendur við Þingholts-
stræti. Gistiheimili fyrir þá allra
verst settu í Reykjavík. Þetta hafði
engin áhrif á okkar hverfi eða okkar
götu. Öðru nær, við krakkarnir
fengum þarna leiksvæði, lékum okk-
ur í stórum garði hússins, sem var
án girðingar. Við sáum þá sem
þarna gistu þegar þeir
komu á kvöldin og þeg-
ar þeir fóru til síns
„heima“, út á götuna
aftur á morgnana.
Aldrei í þau 15 ár sem
ég bjó þarna varð ég
var við nokkur óþæg-
indi önnur en þau að
það var sárt að sjá fólk
sem hvergi átti heima.
Fasteignaverð í ná-
grenni heimilisins við
Þingholtsstræti er eitt
það hæsta í Reykjavík
og hverfið er mjög eftirsótt, einkum
af ungu fólki.
Ef þetta væri faðir
þinn eða bróðir?
Ég skora á þá sem nú mótmæla
að setja sig í spor þessara manna og
þeirra nánustu. Væri það ekki þá
þeirra einlæg ósk að þeir ættu sér
annan samastað en götuna? Ég
skora á íbúana að styðja Reykjavík-
urborg og formann velferðarráðs
Jórunni Frímannsdóttur borgarfull-
trúa Sjálfstæðisflokksins í þeirri við-
leitni að skapa heimilislausum í
Reykjavík mannsæmandi aðstæður.
Gefið heimilislausum tækifæri
Áður hafa komið upp mótmæli og
ótti íbúa við hliðstæðar aðstæður í
öðrum hverfum borgarinnar. Ótti
sem síðan reyndist ástæðulaus og
sátt ríkir í dag. Ég skora á íbúa við
Njálsgötu að gefa þessum tíu karl-
mönnum þetta tækifæri. Nýta þetta
atvik til að kenna börnum sínum
mikilvægi samhjálpar í stað þess
e.t.v. að hræða þau. Ég minnist þess
ekki að hafa séð fréttir af því að
heimilislausir áreittu börn. Reykja-
víkurborg rekur fleiri heimili fyrir
heimilislausa, sem hafa gefið góða
raun. Það er mín einlæg skoðun að
enginn í okkar þjóðfélagi eigi að
vera heimilislaus. Þetta er lítið skref
í þá átt. Ykkar framlag skiptir þar
miklu og gefur öðrum gott fordæmi.
Tækifæri íbúa við Njálsgötu
Bolli Thoroddsen skrifar um
mótmæli íbúa Njálsgötu við
staðsetningu heimilis fyrir
heimilislausa
»Hér er tækifæri tilað gera þjóðfélag
okkar betra og líf tíu
einstaklinga bærilegra.
Bolli Thoroddsen
Höfundur er varaborgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
Um daginn fékk ég mér kaffisopa
með vini sem færði mér þær gleði-
fréttir að nú þurfi mað-
ur víst að vera milj-
ónamæringur til að fá
námsmannaleyfi á
klakanum. Þar sem ég
treysti helst engu sem
ég sé ekki með eigin
augum eða heyri með
eigin eyrum kíkti ég
inn hjá Útlend-
ingastofnun við næsta
tækifæri og kannaði
málið. Og þetta reynd-
ist vera satt.
Hingað til hefur
maður einu sinni á ári
þurft að fara í smálabbitúr upp í
Skógarhlíð, fylla út umsókn um
framlengingu námsmannleyfisins og
skila inn þremur síðustu launaseðl-
um til að tryggja það sem ríkið kall-
ar „eigin framfærsla“ (þ.e. 87.615 ísl.
kr. á mánuði). Núna er ekki lengur
nóg að hafa 87.615 (guð einn veit
hvaðan þessi tala kemur) krónur í
hverjum einasta mánuði. Núna þarf
námsmaðurinn sem er svo ósvífinn
að biðja um leyfi til ársdvalar að
vera með 12 x 87.615 ISK
(=1.051.380) í bankanum, þ.e. sanna
eigin framfærslu“ fyrir árið fyr-
irfram.
Víst eru undantekningar, t.d. ef
viðkomandi einstaklingur getur sýnt
fram á atvinnusamning fyrir eitt ár
fram í tímann sem tryggir honum
87.6 … (o.s.frv.) krónur á mánuði
eða fær lán/styrk að sömu upphæð.
En það eru fæstir námsmenn, út-
lenskir eða íslenskir, með þannig
lagaðan samning í vasanum; svoleið-
is kemur nú yfirleitt eftir námið. Og
varðandi námslánið læt ég mér
nægja að benda á annan galla á
menntakerfinu sem er að takmarka
aðgang útlendinga að því (að Norð-
urlandabúum undanskildum). Meiri-
hluti erlendra námsmanna mun því
standa frammi fyrir sama vanda-
málinu og ég, þ.e. að finna leið til að
útvega þær u.þ.b. 985.000 krónur
sem vantar á bankareikninginn
minn.
Góðir Íslendingar: Af hverju? Ég
bara spyr; í öllu mínu sak- og skiln-
ingsleysi … Ég borga skatta af þeim
87.700 krónum sem ég afla á mánuði,
ég borga skólagjöld þó að mér finn-
ist þau óréttlát og ég er tilbúin að
gefa þessu þjóðfélagi bæði þá
menntun sem ég öðlaðist hér og þá
sem ég öðlaðist erlendis.
Mér sýnist hér um að ræða við-
horfsvandamál sem er víst nokkuð
algengt í samfélaginu í dag. Íslend-
ingar, sem og svo
margar aðrar þjóðir
sem eiga við innflytj-
endavandamál „að
stríða“, sjá gjarnan
fyrst og fremst vanda-
málin sem gætu hugs-
anlega stafað af okkur.
Ég gæti misst vinnuna,
veikst í kjölfarið og
þurft á læknisþjónustu
að halda sem ég gæti
þá ekki borgað fyrir.
Fræðilega.
Hins vegar gleymist
oft hvað þjóðin græðir.
Við vinnum þau störf sem þið viljið
oft ekki vinna, við komum með
menningu sem á eftir að gera þetta
land að ennþá fallegri stað en það er
þegar og við komum með menntun
og þekkingu sem er ykkur að kostn-
aðarlausu. Þjóðarréttir okkar
skreyta nú þegar diska ykkar og tví-
tyngdu börnin okkar geta orðið að
lifandi orðabókum.
Og samt er verið að herða reglur
og auka kröfur. Endilega útskýrið
þetta fyrir mér, ég hlýt að hafa misst
af einhverju hér. Ég skal á meðan
reyna að vinna aðalvinninginn í
happdrættinu. Skyldi þetta af ein-
hverjum ástæðum klikka verð ég
víst að taka milljón að láni í tvo daga,
sýna hana hjá Útlendingastofnun og
þar með í fyrsta skipti á ævi minni
svindla á kerfinu.
Viltu vinna milljón?
Claudia Overesch veltir fyrir
sér hömlum sem settar hafa
verið á erlenda námsmenn
» Íslendingar, sem ogaðrar þjóðir sem
eiga við innflytjenda-
vandamálum að stríða,
sjá gjarnan fyrst og
fremst vandamálin sem
gætu stafað af okkur.
Claudia Overesch
Höfundur er námsmaður.
Hafnfirðingar fá
loftmengun frá hvera-
virkjunum í staðinn
fyrir stækkun, sagði
Bergur Sigurðsson
framkvæmdastjóri
Landverndar í Sjón-
varpi og kemur svo op-
inmynntur af fjöllum
þegar bent er á gamla
Nixon-trixið: let the
bastards deny it.
Fréttakonan á RÚV
útlistaði eituráhrif
hveralyktar sem leiddi
til ógleði – já dauða.
Við tölum augljóslega
ekki sama tungumál.
Martröð er búin til og svo er það
helv… að neita því.
Þetta heitir á kjarnyrtri íslensku
að mála skrattann á vegg. Rétt eins
og staðhæfing um að kornabörn í
barnavögnum væru í
hættu vegna álversins
eða fullyrðing um lífs-
hættu þúsunda Hafn-
firðinga vegna klórgass
sem notað væri í eitur-
efnahernaði og væri
hættulegra en blásýra
eða ávirðingar um per-
sónunjósnir í Straums-
vík. Því var slegið upp
að það vantaði „háa
turna og skorsteina“ í
tölvugrafík í Straums-
vík. Látum helv… neita
því og púkinn fitnaði á
fjósbitanum.
Allt þetta fór framhjá
framkvæmdastjóra
Landverndar. Hann var
bara á fjöllum. Hvernig
áttu Hafnfirðingar að
geta tekið upplýsta ákvörðun undir
þessum kringumstæðum?
Nixon karlinn og
skrattinn á veggnum
Hallur Hallsson
svarar
Bergi Sigurðssyni
Hallur Hallsson
» Látumhelv… neita
því og púkinn
fitnaði á fjósbit-
anum.
Höfundur er framkvæmdastjóri og
söguritari Ísal.