Morgunblaðið - 03.05.2007, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 3. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞEGAR forseti Bandaríkjanna, John F. Kennedy,
kom í opinbera heimsókn til Vestur-Berlínar í júní
1963 sagði hann í ræðu sem er talin ein af hans bestu
hina frægu setningu, „Ég er Berl-
ínarbúi“. Hann sagði:
„Allir frjálsir menn, hvar sem þeir
búa, eru borgarar Berlínar, og þess
vegna gerir það mig stoltan sem frjáls-
an mann að segja, ég er Berlínarbúi.“
Hvernig gat hann álitið sig vera
borgara Berlínar ef hann var Banda-
ríkjamaður? Nú, það er einmitt málið.
Hann var að undirstrika pólitískan stuðning sinn við
Berlínarbúa skömmu eftir að kommúnistaríkið Austur-
Þýskaland reisti Berlínarmúrinn. Múrinn var reistur
sem víggirðing til þess að hindra fólk í að fara milli
austurs og vesturs. Kennedy gaf með fleygum orðum
sínum til kynna að múrinn sem hefði rænt þá Berl-
ínarbúa sem bjuggu í Austurhlutanum frelsi til þess að
yfirgefa landið og heimsækja fjölskyldu og vini í vest-
urhlutanum væri vanvirða fyrir alla frjálsa menn.
Hann bætti við að þegar brotið væri á mannréttindum,
skert frelsi og lýðræði og þegar ferðafrelsi væri tak-
markað … þá erum við öll fórnarlömb, við verðum öll
fyrir barðinu á því. Við erum öll „Berlínarbúar“.
Samkvæmt 13. grein mannréttindayfirlýsingarinnar
má ekki banna borgurum að yfirgefa land sitt. En það
er ekki sambærilegt ákvæði um komu þeirra sem eru
ekki borgarar. Það sama má segja um Mannréttinda-
sáttmála Evrópu. Frelsi til þess að fara frá landi er
ekki tengt því að vera hleypt inn í annað land. Við er-
um öll „Berlínarbúar“ þegar við yfirgefum heimalönd
okkar vegna þess að ekkert land er skylt til að taka við
okkur.
Það er því ekki að undra að innflytjendamál séu orð-
in stórmál alls staðar í heiminum. Evrópusambandið
og Evrópska efnahagssvæðið eru líkast til einu svæðin
í heiminum sem leyfa frjálst flæði fólks milli með-
limaríkjanna (samkvæmt vissum reglum.)
Vegna EES-samningsins er Íslandi skylt að sam-
þykkja frjálsar ferðir fólks sem eru borgarar EES (25
ríki ESB plús 3 ríki, því að Rúmenía og Búlgaría eru
nú innan ESB en ekki í EES). Að sjálfsögðu er Íslend-
ingum frjálst að ferðast og setjast að í öðrum EES-
löndum. Í dag eru 10.000 Íslendingar búsettir í Dan-
mörku einni. Bann við mismunun og sama meðferð
allra gilda innan þessa svæðis.
Hvað varðar borgara annarra ríkja, sem tilheyra
hvorki ESB eða EES, þá getur Ísland sett sér eigin
stefnu um innflytjendur og rétt þeirra. Það getur leyft
fólki að flytja til landsins af ástæðum sem hafa með
hagkerfi Íslands að gera, eins og þörf á vinnuafli.
Skýrri stefnu í innflytjendamálum verður að fylgja
skýr stefna um gagnkvæma aðlögun. Efnahagslegum
réttindum verða að fylgja félagsleg réttindi eigi inn-
flytjendur að geta fótað sig í nýju landi. Það er sorgleg
staðreynd að andspænis hinum nýja og flókna veru-
leika aukinna fólksflutninga milli landa hefur Evr-
ópuríkjum ekki tekist að marka sér skýra stefnu hvað
varðar innflytjendur og gagnkvæma aðlögun. Á meðan
ESB hefur æ ofan í æ viðurkennt þörfina fyrir innflytj-
endur í Evrópu hefur verið lítil samstaða um hvernig
best sé að standa að þessum málum svo vel sé bæði inn-
an þjóðríkjanna og innan ESB.
Því miður er ekki lengur hægt að líta fram hjá þeim
verkefnum sem blasa við í samfélögum okkar. Lífið
heldur áfram óháð því hvort til er skýr stefna um inn-
flytjendamál eða ekki. Þrátt fyrir að þetta sé flókinn
málaflokkur, eins og sagt er, þá er enn brýn þörf að
hafa skýra stefnu um gagnkvæma aðlögun.
Gagnkvæm aðlögun sem slík er á hendi stjórnvalda í
viðkomandi landi eða svæði, og hlutverk ESB er að
setja viðmið. Meginrökin fyrir aðlögun innflytjenda
eru þau að allir hafi sömu mannréttindi og sama frelsi
óháð þjóðerni, uppruna eða kynþætti, eins og kveðið
er á í Evrópusáttmálanum.
Mikilvægasta varðan á leið ESB var samþykkt 11
sameinginlegra „lögmála“ 11 Common Basic Princip-
les (CBPs) frá nóvember 2004 til að „bjóða upp á heild-
stæða rammaáætlun um gagnkvæma aðlögun fólks frá
öðrum löndum en EES.“ Þessi lögmál eru grunnur að
samevrópskri áætlun um gagnkvæma aðlögun.
Þar sem gagnkvæm aðlögun er ekki hluti EES-
samningsins er ljóst að Ísland er ekki bundið af hinum
„mjúku“ evrópsku reglum. Ísland á engu að síður aðild
að Evrópska mannréttindasáttmálanum og ætti að
fylgja öðrum Evrópuþjóðum að málum. Þriðja skýrsl-
an sem Evrópuráðið gaf út um Ísland árið 2006 (Euro-
pean Commission Against Racism and Intolerance)
hvetur íslensk stjórnvöld í viðleitni sinni til að taka
mið af reynslu annarra Evrópuþjóða og ráðleggur að
tryggja sem best rekstur hins nýja innflytjendaráðs
með öllum tiltækum ráðum.
Stefna um gagnkvæma aðlögun er meira aðkallandi
en nokkru sinni fyrr. Okkur ber skylda til að tryggja
að allir nýbúar geti spjarað sig í nýju landi. Umræðan
þarf að vera opinská og opinber. Úrræðin verða að
standa til boða. Það er ekki einasta ábyrgðarlaust að
huga ekki að stórum hópi erlendra samborgara eða
láta sem vandamál séu ekki til staðar. Það mun einnig
skapa spennu og ala á kynþáttahatri og útlend-
ingafælni í samfélagi okkar. Það fæðist enginn maður
„innflytjandi“. Maður verður að „Berlínarbúa“ þegar
maður flytur milli landa.
„Ég er Berlínarbúi“
Eftir Elviru Méndez Pinedo
Höfundur er doktor í Evrópurétti og frambjóðandi
Íslandshreyfingarinnar í Reykjavík s.
„NÁTTÚRUAUÐLINDIR Ís-
lands, hvort heldur eru í lofti, legi
eða á láði skulu vera þjóðareign.
Þær ber að nýta til
hagsbóta þjóðinni,
eftir því sem nánar
er ákveðið í lögum.
Heimilt er að veita
einkaaðilum afnota-
eða hagnýtingarrétt
á þessum auðlind-
um til ákveðins
tíma gegn gjaldi, hvort tveggja
ákveðið í lögum. Slík afnotaréttindi
geta aldrei skapað eignarrétt eða
óafturkallanlegt forræði einstakra
aðila yfir náttúruauðlindinni.“
Magnús Thoroddsen, fv. hæsta-
réttardómari (Mbl. 15.3. ’07)
Með þessum hætti vill Magnús
Thoroddsen, fv. hæstaréttardóm-
ari, leysa úr því klúðri sem for-
menn núverandi stjórnarflokka
höfðu stefnt áratugagamalli laga-
deilu um stjórn fiskveiða í, með því
að leggja til á síðustu dögum
þingsins nýtt stjórnarskrárákvæði
með orðalagi, svo loðnu og teygj-
anlegu, að það væri annaðhvort
merkingarlaust, eða orðaleikurinn
til þess fallinn að lögfesta núver-
andi skipan mála um stjórn fisk-
veiða, þvert á vilja 70% þjóð-
arinnar, eins og skoðanakannanir
hafa ítrekað sýnt.
Öfugmæli útgerðarmanna
Núverandi 1. gr. laga um stjórn
fiskveiða er svohljóðandi: „Nytja-
stofnar á Íslandsmiðum eru sam-
eign þjóðarinnar. Markmið laga
þessara er að stuðla að verndun og
hagkvæmri nýtingu þeirra og
tryggja með því trausta atvinnu og
byggð í landinu. Úthlutun veiði-
heimilda samkvæmt lögum þessum
myndar ekki eignarrétt eða óaft-
urkallanlegt forræði einstakra að-
ila yfir veiðiheimildum.“ Ákvæðið
um sameign þjóðarinnar mun hafa
komið inn í lögin um stjórn fisk-
veiða 1988; viðbótarklausan um að
úthlutun veiðiheimilda myndi ekki
eignarrétt kemur inn í lögin 1990,
um leið og framsal þeirra er heim-
ilað í 11. grein. Allar götur síðan
hefur verið rætt um að festa þessi
markmið laganna í stjórnarskrá,
og var klausa þess efnis komin inn
í stjórnarsáttmála núverandi rík-
isstjórnar. Það „gleymdist“ hins
vegar að efna það loforð og brugð-
ust stjórnarflokkarnir við í óðagoti
á síðustu stundu og ætluðu að nota
tækifærið til að þrýsta í gegnum
þingið ákvæði gagnstæðrar merk-
ingar og stjórnarskrárbinda þann-
ig skilning LÍÚ á eignarrétti veiði-
heimildanna.
Það mun ekki hvarfla að nokkr-
um manni, sem ekki hefur lög-
fræðipróf, að efni þessarar greinar
þýði eitthvað allt annað en
orðanna hljóðan gefur til kynna,
hvað þá að þetta þýði algera and-
stæðu þess sem þarna stendur
svart á hvítu, nefnilega að þjóð
geti aldrei átt eign „í eignarrétt-
arlegum skilningi“, og að í raun
þýði þessi grein laganna það, að
útgerðarmenn hafi með ákvæðinu
fengið um aldur og ævi eignarrétt
á auðlindinni í sjónum og geti selt
hana hverjum sem er hvenær sem
er. Engu að síður virðist þetta
þvælast fyrir mönnum, einkum
þeim löglærðu. Þess vegna hefur
lengi verið rædd sú nauðsyn að
grunnmúra þessa markmiðssetn-
ingu laganna um stjórn fiskveiða
inn í sjálfa stjórnarskrá landsins
þannig að ljóst sé að sameign þjóð-
arinnar þýðir þjóðareign og ekkert
annað og að nýtingarréttur útgerð-
armanna getur ekki undir neinum
kringumstæðum þýtt að þeir geti
selt þann rétt sinn t.d. erlendum
útgerðaraðilum, þegar og ef til
þess kemur að Ísland gangi í Evr-
ópusambandið.
Þus og fjas um
nútímalögfræði
Í þessu sambandi er það athygl-
isvert að það vefst ekki hið
minnsta fyrir fv. hæstaréttardóm-
aranum að þjóðin geti átt eitthvað
í sameiningu eins og nú virðist ein-
hver tíska eða lenska meðal helstu
lögskýringamanna í lögfræð-
ingastétt, fremur en það vefst fyr-
ir Matthíasi Johannessen í nýlegri
grein í Lesbók Mbl. „Nú hefur
jafnvel verið fjasað um það, að lög-
fræðilega sé ekki hægt að tala um
hafsvæðið umhverfis Ísland sem
þjóðareign, því að þjóð geti ekki
átt eign“. Matthías bendir á að þá
geti þjóðin ekki átt Þingvelli, og
hvað þá með Handritin og Árna-
stofnun, eða þá stofnun sem Morg-
unblaðið gerði að umtalsefni ný-
lega undir þversíðufyrirsögninni:
„Þjóðin á þetta útvarp“. Matthías
gerir líka að umtalsefni þann áróð-
ur að allt tal um sameign eða þjóð-
areign auðlindarinnar jafngildi
þjóðnýtingu og sósíalisma. „Hefur
þjóðgarðurinn Vatnajökull þá verið
þjóðnýttur?“ spyr hann. „Hver á
hann annar en þjóðin? Voru það
sósíalistar sem tryggðu á Alþingi
að hann yrði þjóðgarður, þ.e. sam-
eiginleg eign þjóðarinnar? Ef þetta
þus er nútímalögfræði þá gef ég
ekki mikið fyrir hana.“
Í næstu grein verður bent á
hvernig staða bæði eiganda og
hagnýtingaraðila hlýtur að breyt-
ast við það að nýtingarheimildin
verður bundin við afmarkaðan
tíma og komi gjald fyrir.
„… til ákveðins tíma gegn gjaldi“
Eftir Ólaf Hannibalsson
Höfundur skipar 2. sæti á
lista Íslandshreyfingarinnar
í Reykjavík-norður.
FYRIR alþingiskosningar 1999
tilkynnti formaður Sjálfstæð-
isflokksins og þáverandi forsætis-
ráðherra um nauðsyn þess að ná
sáttum um fiskveiðistjórnina. Sú
yfirlýsing nægði ríkisstjórnarfjöl-
miðlunum til að rjúka upp til handa
og fóta og tilkynna að málið væri
leyst. Og herbragðið heppnaðist.
Kjósendur trúðu og kusu sam-
kvæmt því, en hafa síðan setið uppi
með svik í öllum þeim efnum, m.a.
með auðlindagjald að yfirskini.
Sannleikurinn er hinsvegar sá, að
af útgerðinni hefir verið létt hærri
gjöldum en auðlindagjaldi nam í
áformum, sem sér að vísu ennþá
engan stað.
Og gamla sagan endurtekur sig:
Morgunblaðið hefir uppgötvað að í
öllum aðalmálum sé svo til enginn
ágreiningur milli stjórnmálaflokka.
Tekið er sem dæmi í Reykjavík-
urbréfi 22. apríl, að ætla hefði mátt
að „málefni aldraðra yrðu mjög til
umræðu í þessari kosningabaráttu
vegna þess að ríkisstjórnin og
stjórnarflokkarnir hefðu farið sér
of hægt í að taka á þeim“. Nú væru
þau ágreiningsmál horfin af því
sem formaður Sjálfstæðisflokksins
hefði talað á landsfundi og gert
hefði verið samkomulag við aldraða
á síðasta ári!
Staðreyndin er sú, að rík-
isstjórnin hefir svikið aldraða í nær
öllum atriðum kjaramála þeirra sl.
tólf ár. Nægir í því sambandi að
benda á grein Helga K. Hjálms-
sonar í sama tbl. Morgunblaðsins,
en Helgi er varaformaður LEB og
þekkir málin út í hörgul.
Og nú rausnast ríkisstjórn-
armenn til að bjóða hækkun skatt-
leysismarka úr 90 þús. kr. í 100 þús.
kr., en þau ættu að vera samkvæmt
verðlagsþróun kr. 142.600.
Þegar lagt er til að við þau gömlu
loforð verði staðið spyrja höfðingj-
arnir: Hvar eru fjármunir til slíks?
Það var ekki þannig spurt, þegar
ríkisstjórnin gaf S-hópnum hluta-
bréf Landsbankans í VÍS, sem S-
menn græddu 25 milljarða kr. á á
tæpum þremur árum – tuttugu og
fimm þúsund milljónir króna.
Sverrir Hermannsson
Gamla sagan
Höfundur er fv. alþingismaður.
MEÐ þessari fyrirsögn á ég við alla landsmenn sem búa fjarri höf-
uðborginni. Því enn ein birtingarmynd þessa er nú að líta dagsins ljós í
formi skýrslu, frá starfshópi borgarstjóra og samgönguráðherra, varðandi
staðsetningu Reykjavíkurflugvallar. Þó ég hafi enn ekki séð skýrsluna
sjálfa segir það, sem fram hefur komið í fréttum um röðun
möguleikanna skv. því sem starfshópnum þykir „fýsileg-
ast“, heilmikla sögu. Og raunar allt sem segja þarf. Það á
sem sé að flytja völlinn burt úr Vatnsmýrinni, og fyrsti kost-
ur er að koma honum upp til heiða, í þokuna og vindrassinn
þar. Það sem alvarlegra er, annar kostur (já næstbesti kost-
urinn!) taldist skv. fyrstu fréttum vera að allt innanlands-
flug færist til Keflavíkur. Þar með er ljóst að í þessari
skýrslu er aðeins horft til staðsetningar flugvallarins út frá
hagkvæmnissjónarmiðum, þ.e. fjárhagslegum. Líf og heilsa allra sem
byggja þetta land fjarri höfuðborginni er hér algert aukaatriði. Eða ætla
þeir háu herrar sem skipa þennan starfshóp að sjá til þess að hið nýja há-
tæknisjúkrahús verði reist þar suður frá? Eða upp til fjalla? Því þá ekki t.d.
á Akureyri? Hafa þessir menn eitthvert samráð haft við fagaðila sjúkra-
flutninga varðandi þetta smáatriði? Greinilega ekki, fullyrði ég, því annars
hefði Keflavík aldrei getað orðið „næstbesti kosturinn“ að mati þeirra. Enn
hafa engin rök komið fram í allri umræðunni um flugvöllinn, sem réttlæta
að flutningstími sjúkra og slasaðra lengist verulega, eða um allt að þrjú
korter (við bestu akstursskilyrði) m.v. þennan „næst besta kost“. Enda úti-
lokað að finna þau, nema líta eigi svo á að heilsa og líf landsbyggðarfólks sé
aukaatriði. Ég vil benda á að sjúkraflug frá landsbyggðinni er ríflega eitt á
dag, og endar meirihluti þeirra í Reykjavík. Auk þess er nærri helmingur
þessara útkalla skilgreint sem lífsógn eða möguleg lífsógn, og mikill meiri-
hluti þeirra þarf að fara til Reykjavíkur. Til allrar hamingju virðast ein-
hverjir í valdablokkinni hafa séð að sér varðandi þennan „næstbesta kost“
því minna fer nú fyrir honum í umræðunni, jafnvel hermdu einhverjar
fréttir að hann væri út úr myndinni. Ég ætla að treysta því þegar ég tek á
því.
Það eru þá sem sagt Hólmsheiði ásamt Lönguskerjum sem nú tróna á
toppnum sem „fýsilegustu“ möguleikarnir, og þá frekar heiðin. Það liggur
þó ljóst fyrir að hún er ónothæfur kostur, vegna mun tíðari þoku en tíðkast
á láglendinu. Flugvélar sem notaðar eru í innanlandsflugi, og ekki síst
sjúkraflugi, eru vanbúnar til að lenda við slík skilyrði, og því er þetta ein-
faldlega frágangssök. Vafalítið verða þó spekingarnir að spandera nokkr-
um milljónum í veðurathuganir á næstu árum, svona til að staðfesta þetta,
því alltaf skal verða að finna upp hjólið aftur. Áratugir eru nú síðan Agnar
Kofoed Hansen, þáverandi flugmálastjóri, lýsti því skilmerkilega í sjón-
varpi hvernig, og hvers vegna, aðrir möguleikar á nýju flugvallarstæði um-
hverfis Reykjavík hefðu verið útilokaðir, yfirleitt vegna veðurs. Mér sýnist
líka að fjárhagsáætlanir varðandi hugmyndina um Löngusker séu eins
naumt reiknaðar og frekast má. Er t.d. gert ráð fyrir akstursbrautum,
meðfram flugbrautunum? Eða varnargarði utan við flugvallarstæðið (því
Löngusker eru galopin fyrir úthafsöldu)? Hvorugt verður a.m.k. séð á þeim
uppdráttum sem birst hafa, enda byggist allur málflutningur um brotthvarf
flugvallarins úr Vatnsmýrinni enn á óskhyggju einni saman. Ég átti þó von
á öðru betra frá þeim fagmönnum sem skipuðu þennan starfshóp. Því miður
sýnist mér stefna í að nýr flugvöllur, hvar svo sem hann verður byggður,
muni reynast mun dýrari, jafnframt því að vera rýrari að notagildi, heldur
en óskhyggjan býður andstæðingum Vatnsmýrarflugvallar að halda í dag.
Og það var líka eins og mig grunaði, verðmæti Vatnsmýrarinnar hefur ekki
staðið undir væntingum, því fyrir ári síðan úthrópuðu andstæðingar flug-
vallarins að þetta væru 200 milljarðar! Nú er aðeins talað um „tugi millj-
arða“. Þó veit ég ekki betur en lóðaverð hafi verið á stöðugri uppleið í milli-
tíðinni. Eitthvað hefur nú brenglast í þessum málflutningi.
Það sem máli skiptir er að Reykjavíkurflugvöllur er ekki einkaeign borg-
arbúa og þeirra er ekki að taka einhliða ákvörðun um framtíð hans. Og úr
því borgarbúum bauðst samt að greiða atkvæði um framtíð hans, hljótum
við hin sem byggjum þetta land, að eiga kröfu á því líka. Þangað til verður
skilyrðislaust að hætta að sverfa að núverandi flugvallarstæði, enda óverj-
andi með öllu að yfirvöld hagi vinnubrögðum sínum eins og þau geri ráð fyr-
ir að völlurinn fari, þrátt fyrir að engin örugg lausn um nýja legu hans liggi
fyrir.
Annars flokks þegnar á Íslandi
Eftir Þorkel Á. Jóhannsson
Höfundur er flugmaður og skipar 6. sæti Frjálslyndra í norðausturkjördæmi.