Morgunblaðið - 15.09.2007, Qupperneq 29

r því, þeg-
s að ég er
innst mér
fjölskylda
é hluti af
Ives. „Ég
um stofn-
allar götur
t þá hug-
nu jörðina
ðs.“
ugmyndir
þú komst
2?
a sinn að
ið mig að
isa handa
nnski féll-
nan mín, á
nn sagðist
orsárjökli
efðu orðið
ks í Öræf-
að fræða
æðisins.
gerði sér
ljósa grein fyrir því að fólk þyrfti að
geta notið þeirra náttúruverðmæta
sem honum hafði verið trúað fyrir.
Ég er hins vegar ekki viss um að
hann hafi skilið orðið þjóðgarður í
sinni þrengstu merkingu, en í víðara
samhengi vissi Ragnar hvað hann
söng.“
Einlæg vinátta
Húsið var aldrei reist. Jack hafði
boðist staða við háskóla í Montreal
og þau Pauline voru gengin í hjóna-
band. Hann kom því ekki til Íslands
aftur fyrr en árið 1962. En þeir
Ragnar skrifuðust á.
„Ég lærði aldrei íslensku og við
Ragnar gátum ekki mikið talað sam-
an nema þegar við fórum saman til
selveiða. Þá skildi ég almennar sam-
ræður, en um alvarleg efni þurftum
við túlk.
Í Montreal varð ég svo heppinn að
kynnast Áskatli Löve, grasafræð-
ingi, og hjálpaði hann mér að skrifa
Ragnari um hugðarefni okkar.
Hann þýddi svo bréfin frá honum.“
Ég hef orð á að jafndjúp vinátta
og myndaðist milli þeirra tveggja,
hljóti að vera fremur sjaldgæf, en
hvorugur skildi tungumál hins.
„Það var í fyrsta sinn sem ég
reyndi slíkt,“ svarar Jack. „Mig
langar að segja þér dálitla sögu.
Þegar við hjónin komum að Hótel
Skaftafelli á þriðjudaginn var
ákváðum við að halda upp á brúð-
kaupsdaginn okkar, en þá voru 53 ár
frá því að við giftum okkur. Í raun á
ég Skaftafelli og Ragnari konuna
mína og börnin að þakka og því
skírðum við elsta son okkar Antony
Ragnar eftir öðrum vini mínum sem
fórst á Skaftafellsjökli í ágúst 1953
og Ragnari.
Einu sinni, þegar samningar við
ríkisstjórnina gengu illa sagðist
Ragnar vera hættur við að selja jökl-
ana og sagðist ætla að arfleiða Ant-
ony Ragnar að Morsárjökli. Þess
vegna er neðanmálsgrein í bókinni
þar sem því er lýst yfir að Ives-fjöl-
skyldan falli hér með frá öllu tilkalli
til jökulsins enda trúum við því að
skessan í Morsárdal og Ragnar-
stindur, sem heitir svo að minni til-
lögu, haldi verndarhendi yfir jöklin-
um.“
Fjöllin eru viðkvæm
Jack Ives hefur stundað rann-
sóknir á fjallendi víða um heim. Má
þar nefna hálendi Mið-Asíu, Tíbets,
Suðvestur-Kína og Norður-Taí-
lands. Hann hefur fjallað um við-
kvæm vistkerfi fjalllendis og verið
ráðgjafi um verndun þeirra og nýt-
ingu. Hann er aðalhöfundur kaflans
um fjöll í Staðardagskrá 21.
„Ragnar hefur verið fyrirmynd
mín á ýmsum sviðum. Í raun hafði
hann enga formlega menntun. En
hann kenndi mér meira en flestir
aðrir – hvernig bæri að umgangast
landið og varðveita gæði þess og feg-
urð, menningu og sögu.
Ragnar var fyrsti vistfræðingur-
inn sem ég hitti, sjálfmenntaður
fræðimaður. Þegar ég hef verið við
störf í Himalayafjöllum og Mið-Asíu
hef ég iðulega unnið með bláfátæku
fólki sem hjálparsamtök hafa skil-
greint sem fáfrótt. Það er talið spilla
landinu með því að nýta gæði þess.
Þá hefur mér ævinlega orðið hugsað
til Ragnars og ég hef fundið til sam-
stöðu með því. Ég naut þeirrar gæfu
að hitta Ragnar Stefánsson þegar ég
var ungur stúdent og hann hafði
meiri áhrif á lífshlaup mitt en nokkur
annar.“
Harmleikurinn 1953
Í ágúst 1953 fórust tveir félagar
Jacks þegar þeir voru við rannsóknir
á Öræfajökli. Þeir hrepptu afleitt
veður og ekki náðist samband við þá
dögum saman. Lík þeirra fundust
aldrei þrátt fyrir ítarlega leit, en í
fyrrasumar skilaði Skaftafellsjökull
hluta af búnaði þeirra.
„Þetta var hræðileg lífsreynsla,“
segir Jack dapur í bragði. „Minning-
in um þessa atburði hefur fylgt mér
alla ævi. Ég bar ábyrgð á leiðangr-
inum og skipulagi hans. Ég ætlaði
upphaflega með Ian Harrison á
Öræfajökul. En rannsóknirnar á
Morsárjökli voru á eftir áætlun og ég
taldi mikilvægara að ljúka þeim.
Þess vegna fór Tony Prosser með
honum.
Sjálfsásökunin hefur fylgt mér æ
síðan. Stundum ímynda ég mér að
við hefðum báðir komist af ef ég
hefði farið með Ian upp á jökulinn.
Ég held að þeir hafi tjaldað ein-
hvers staðar fyrir ofan Skaftafells-
jökul, tjaldið fennt í kaf og þeir hafi
grafið sig út úr því. Það geisaði mikið
illviðri á þessum slóðum í 10 daga.
Þeir hafa ætlað að freista þess að ná
til byggða en sjálfsagt fallið í ein-
hverja sprunguna.“
Jack segir frá því að kvöldið áður
en lagt var af stað í leitarleiðangur sá
hann Tony vini sínum bregða fyrir
og heyrði hann kalla eitthvað, senni-
lega á Ian. Jack svaraði fullum hálsi
en áttaði sig skyndilega á að þarna
var um svip vinar síns að ræða. Setti
að honum mikinn beyg sem síðan
fékkst staðfestur.
„Þetta er í eina sinnið sem ég hef
séð svip látins manns. En skyggni-
gáfa er í ættinni og amma mín vissi
oft af tíðindum sem orðið höfðu.
Henni kom því fátt á óvart.“
Í sátt við landið
Í skrifum sínum hefur Jack Ives
fjallað um samhengi menningar,
sögu og landsins.
„Ég vil ekki gerast svo djarfur að
segja Íslendingum fyrir verkum,“
segir Jack ákveðnum rómi. „Með
stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs gefst
einstakt tækifæri til að líta á sam-
hengi hlutanna.
Fjölmiðlafólk kemur oft með ýms-
ar alhæfingar um þróun náttúrunn-
ar. Nú er því haldið fram að jöklar
hverfi innan skamms á Íslandi og að
menn þurfi að takast á við afleiðing-
arnar.
Ef við lítum á þjóðgarðinn er aug-
ljóst að menning og saga Öræfinga
mun skipta þar miklu máli. Ég lærði
það af Ragnari Stefánssyni að við
landnám hafi jöklarnir verið miklu
minni en þeir eru nú. Síðan hófst litla
ísöldin og á síðustu árum hafa jökl-
arnir hopað á ný vegna hlýnandi
loftslags. Fólkið á þessum slóðum
hefur ævinlega orðið að laga sig að
duttlungum náttúrunnar, eldgosum
og framskriði jökla. Þannig verður
þetta áfram. Landið er í stöðugri
mótun.
Um leið og tekist er á við verndun
landsins verður að gera sögunni skil.
Menn geta lært meira af henni en
margur hyggur.“
Jack Ives telur stofnun Vatnajök-
ulsþjóðgarðsins stórkostlegt fram-
faraskref sem fylgi jafnframt mikil
ögrun.
„Íslendingar eru að mestu leyti
einsleit þjóð. Sums staðar, þar sem
þjóðgarðar hafa verið stofnaðir, hafa
orðið mikil slys, einkum þar sem svo-
kallaðar minnihlutaþjóðir eða þjóð-
flokkar búa. Þá hefur iðulega lítið til-
lit verið tekið til þeirra og fólki
meinaður aðgangur að ýmsum gæð-
um landsins sem það hefur lifað á.
Þessi hætta er ekki fyrir hendi hér
á landi. Þó má búast við talsverðri
togstreitu þegar lendir saman sjón-
armiðum náttúruverndar og bættra
lífsgæða. Það er t.d. eðlilegt að ýms-
ir, sem hafa byggt afkomu sína á
landbúnaði, vilji nú í auknum mæli
nýta sér ferðamennskuna sér og sín-
um til framdráttar.
Það skiptir öllu að menn geri ít-
arlegar áætlanir um notkun landsins
og hvernig því verði skipt til mis-
munandi þarfa. Ykkur finnst þetta
kannski bera vott um tilætlunarsemi
hjá mér. Ef þessi umræða er hafin
hér á landi er það vel.
Það má ekki verða að ákvörðunum
um nýtingu landsins og gæða þess sé
þröngvað upp á fólkið sem býr á
svæðinu eins og svo víða hefur verið
gert erlendis. Ef ákvarðanir verða
teknar í sátt við íbúana fer allt vel.
Annars er verr af stað farið en heima
setið.“
Morgunblaðið/ÓmarSvartifoss Í Skaftafelli eru margar náttúruperlur. Þjóðgarðurinn þar er nú 40 ára.rfjöllum.
u
erða að ákvörðunum um
ns og gæða þess sé þröngvað
býr á svæðinu eins og svo víða
rlendis. Ef ákvarðanir
t við íbúana fer allt vel.
stað farið en heima setið.
arnthor.helgason@simnet.is
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 29
Þjóðgarðurinn í Skaftafellivar stofnaður 15. sept-ember 1967 og var þjóð-garðslandið þá um 500
km2 að flatarmáli. Þjóðgarðurinn
var stækkaður 27. júní 1984 og var
þá um 1.600 km2.
Árið 2004 var hann enn stækk-
aður og er nú er orðinn 4.807 km2.
Skaftafellsþjóðgarður þekur nú
um 2⁄3 hluta Vatnajökuls. Þjóðgarð-
urinn skiptist í þrjú ólík svæði:
Lakagíga, Skaftafell ásamt efsta
hluta Skeiðarársands og um 58% af
jökulhettu Vatnajökuls ásamt
skriðjöklum.
Þjóðgarðsvörður, ásamt þremur
heilsársstarfsmönnum, sér um
rekstur þjóðgarðsins í umboði Um-
hverfisstofnunar sem fer með
stjórn hans. Landverðir starfa í
þjóðgarðinum yfir sumarmánuðina
ásamt öðru starfsfólki. Hlutverk
starfsmanna er að taka á móti gest-
um og veita upplýsingar og fræðslu
um þjóðgarðinn og fylgja eftir um-
gengnisreglum.
Gestir eru hvattir til að leita upp-
lýsinga og fræðslu hjá starfsfólki
þjóðgarðsins.
Þjóðgarðar eru samkvæmt nátt-
úruverndarlögum friðlýst svæði í
ríkiseign, sem sérstæð eru um
landslag, gróðurfar eða dýralíf,
eða þá að á þeim hvíli söguleg
helgi, þannig að ástæða sé til að
varðveita þau með náttúrufari
sínu. Almenningur hefur aðgang
að þjóðgörðum eftir tilteknum
reglum. Til að tryggja að tilgangi
friðlýsingar verði náð gilda
ákveðnar reglur um umgengni á
friðlýstum svæðum.
Í Skaftafelli er að finna afar fjöl-
breyttar gönguleiðir sem eru við
allra hæfi. Unnið er að því að bæta
aðgengi að skriðjöklum í jaðri þjóð-
garðsins með stikuðum gönguleið-
um og merktum vegslóðum.
Stærðin tífaldast á 40 árum
!$"%





 
 

 
 
 

 
   


 
  

 









 
  



 
 

 


 

 
 
  
       ! " "



   

 # $$

     ! 
     
 

 "#$% $
& 
ynt hefur
ri. Sú
ið jök-
æk vegna
r jök-
ulsker
garðsefni
una við
hverfis
m dytti í
ingvalla-
óðgarði.
m ég
eginhluti
tafells-
fenginn
rrekstri í
ð aðra í
t væri
heppi-
a um
ldtöku
æði í
ulag er
rafáir
ð greiða
nur fyrir
ðgarða
. Eða
d á ári
eða við komu til landsins. Um-
ræðan þarf um leið að snúast um
fjárveitingar opinberra aðila til
þjóðgarða til langs tíma litið.
Stórir þjóðgarðar þarfnast
nokkuð umfangsmikils skipulags
og verulegrar vinnu í því skyni.
Hægagangur í þeim efnum er
auðvitað til kominn vegna ónógra
tekna og landlægs skipulagsleysis
þegar kemur að ferðamálum og
þróun þeirra. Lengi hefur Skafta-
fellsþjóðgarðurinn verið háður
gjafmildi erlendra sjálfboðaliða,
einkum breskra, og á það fólk allt
þakkir skildar fyrir ræktarsem-
ina. Ánægjulegt er að vita til þess
að sjálfboðaliðar, erlendir sem
innlendir, vilji koma að þjóðgörð-
unum en að sjálfsögðu eiga
stjórnendur þeirra að geta gert
betur að eigin frumkvæði og hafa
til þess fé, mannafla og tíma. Inn
í þetta mál fléttast svo þörf á
fleiri landvörðum.
Nýting þjóðgarða er töluvert
háð fræðslu um þá. Þjóðgarðurinn
í Skaftafelli hefur getað tekið á
henni og hyggur t.d. á skipulagt
skólahald. Væri óskandi að sjá
töluvert meira gert og þá með
áframhaldandi myndarbrag og
nægu fé.
Þegar þetta allt er sagt, og
hvað sem áminningum líður, ber
að fagna á afmæli Þjóðgarðsins í
Skaftafelli. Hann er góður og
gegn og varla er sá til sem ekki
hrífst þar undir jökli með eina
glæsilegustu náttúruumgjörð
landsins allt um kring.
ökli
» Þegar þetta allt ersagt, og hvað sem
áminningum líður, ber
að fagna á afmæli Þjóð-
garðsins í Skaftafelli.
Hann er góður og gegn
og varla er sá til sem
ekki hrífst þar undir
jökli með eina glæsileg-
ustu náttúruumgjörð
landsins allt um kring.
Höfundur er jarðeðlisfræðingur.