Morgunblaðið - 15.09.2007, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 47
Kiljan, bókmenntaþáttur Eg-ils Helgasonar, hóf göngusína í vikunni í Sjónvarpi
ríkisins. Þátturinn fór vel af stað
fannst mér og lofar góðu.
Skemmtilegast af öllu var þó að
heyra í Páli Baldvini Baldvinssyni,
öðrum „álitsgjafa“ Egils, sem hann
nefndi svo, því hann var úti á þekju
í gagnrýni sinni á Bókmenntahátíð-
ina í Reykjavík 2007.
  
Menn með skoðanir eruskemmtilegir, en skoðanir
Páls Baldvins eru skondnar fyrir
það hvað hann virðist illa að sér
um bókaútgáfu nú um stundir.
Þannig kom fram í máli hans að
„hópur útgefenda“ hefði ákveðið
„að dúndra […] út þýðingum sem
að væntanlegar hafa verið, rétt-
urinn hefur verið keyptur að þeim
bókum fyrir einhverjum einum,
tveimur árum, af því þær gerðu
það gott í útlöndum, og það er búið
að þýða þær úr ýmsum málum og
mér sýnist að þær séu nú flestar
þýddar úr ensku“.
  
Núorðið er það svo alla jafna aðútgáfuréttur á bókum er
keyptur mun fyrr en tíðkaðist á ár-
um áður, bækur eru iðulega keypt-
ar í handriti, og útgáfuréttur á
mörgum af þeim bókum sem um
ræðir var örugglega keyptur áður
en þær komu út og líklega rétt-
urinn á velflestum áður en þær
„gerðu það gott í útlöndum“.
  
Að sama skapi er sérkennileg sústaðhæfing að þær séu flestar
þýddar úr ensku, því bókunum sem
komu út um daginn var snarað úr
ensku, þýsku, dönsku og ítölsku.
  
Það þriðja sem nefna má er aðþetta er fráleitt sorplitteratúr
þótt einhverjar bækurnar seljist
vel og þarf eiginlega ekki að ræða
það; bók verður ekki betri fyrir
það að enginn vilji lesa hana og
ekki verri fyrir það að margir vilji
gera það.
Skemmtilegast af öllu var þó að
rekast á þá gömlu goðsögn að allt
hafi verið betra hér áður fyrr, eða
eins og Páll Baldvin orðar það:
„[Á] síðustu öld sáum við alveg
gríðarlegt magn af vönduðum þýð-
ingarverkum […] eru þýðingarnar
að taka á sig meira iðnaðarsnið, er
verið að skófla inn litteratúr sem
er kannski ekki í rosalega háum
gæðum?“
  
Nú er það vissulega svo að á ár-um áður, fyrri hluta síðustu
aldar til að mynda, var gríðarlega
mikið gefið út af vönduðum bók-
menntaverkum af miklum metnaði
meðal útgefenda og þýðenda (þótt
margar bókanna hafi ekki verið
þýddar úr frummálinu). Það vill þó
gleymast að þessi tími, árin frá
þarsíðustu aldamótum og fram yfir
seinna stríð, voru líka blómatími
reyfaranna, sem eru alla jafna tald-
ir lakur litteratúr, þótt skemmti-
legir séu. Gríðarlega mikið var gef-
ið út af slíkum ritum aukinheldur
sem legíó reyfara var birt í dag-
blöðum. Í því ljósi breytist menn-
ingarlega háhýsahverfið í ósköp
venjulegt borgarhverfi með blöndu
háhýsa og lágreistra kofa, tvílyftra
tvíbýla og einlyftra heildsalahalla;
ekki svo frábrugðið því sem gerist í
dag, eða hvað?
  
Svo er það hitt, að megnið afþessari blómlegu útgáfu sem
við sjáum í hillingum, gróskan og
menningarleg þrekvirki síðustu
aldar byggðust á hálfgerðri sjó-
ræningjastarfsemi. Málið er nefni-
lega það að þessar þýðingar voru
yfirleitt gefnar út án þess að spyrja
kóng eða prest og án þess að borga
fyrir útgáfuréttinn – það þótti
merkilegt ef bók var merkt svo að
hún væri þýdd með leyfi höfundar.
  
Árið 1905 voru sett hér á landilög um höfundarrétt og þar á
meðal þýðingarrétt, en gætt að því
að hafa ekki nema tíu ára vernd
frá útgáfu – eftir það máttu menn
taka bækur frillutaki. Skömmu fyr-
ir hvítasunnu 1947 gerðust Íslend-
ingar síðan aðilar að Bernar-
samþykktinni um „rithöfundarétt
og prentfrelsi“, en með þeim fyr-
irvara þó að 10 ára ákvæðið myndi
halda.
  
1952 var undirritaður í Genf nýrsáttmáli sem kvað á um meiri
vernd hugverka og nú kveðið á um
að verndin entist ævi höfundar og
fimmtíu ár til viðbótar. Þetta gátu
Íslendingar ómögulega sætt sig við
og fimm manna nefnd á vegum al-
þingis sem skipuð var fulltrúum
rithöfunda og bókaútgefenda lagði
til að Íslendingar gerðust ekki að-
ilar að sáttmálanum nema með
þeim skilyrðum að þýðingarvernd
erlends höfundar gilti aðeins 25 ár
frá því viðkomandi rit var fyrst
gefið út.
  
Í umræðum um þetta mál birtistheilsíðugrein í Morgunblaðinu í
mars 1947 þar sem tekið var undir
þetta sjónarmið, enda myndu ís-
lenskir bóka- og blaðaútgefendur
ekki geta borgað sama fyrir þýð-
ingarrétt og erlend stórfyrirtæki.
Ekki fannst höfundi þeirrar grein-
ar svo við hæfi að bera fyrir sig
smæð lands og þjóðar þegar sótt
væri um leyfi til þýðinga – Íslend-
ingum væri ekki sæmandi að betla.
Kyljur í Kiljan eða kilju
» Að sama skapi ersérkennileg sú stað-
hæfing að þær séu flest-
ar þýddar úr ensku, því
bókunum sem komu út
um daginn var snarað
úr ensku, þýsku, dönsku
og ítölsku.
arnim@mbl.is
AF LISTUM
Árni Matthíasson
Kiljan „Skemmtilegast af öllu var þó að heyra í Páli Baldvini Baldvinssyni, öðrum „álitsgjafa“ Egils...því hann var úti á þekju í gagnrýni sinni á Bókmenntahátíðina í Reykjavík 2007.“