Morgunblaðið - 31.12.2007, Blaðsíða 8

8 MÁNUDAGUR 31. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
J
ólagjöf ársins í ár er GPS staðsetn-
ingartæki. Þessi græja sem í sinni
einföldustu mynd kostar tugi þús-
unda króna er okkar nýja akkeri í líf-
inu. Þjóðin, sem fyrr á öldum taldi
ekki eftir sér að vaða yfir hálendisheiðar í
svartasta myrkri til að bjarga rolluskjátu úr
ógöngum, treystir sér ekki til Hveragerðis á
nýja jeppanum sínum öðruvísi en hafa leið-
sögutæki sér til fulltingis. Og þó trúa fæstir
því í dag að álfar geti lokkað mann í björg á
myrkri leið. Getur þetta verið merki um að við
séum gjörsamlega búin að tapa áttum?
Það er ekki að furða að landinn viti ekki í
hvorn fótinn hann á að stíga. Mantran und-
anfarin ár hefur verið að eignast stærra ein-
býlishús en áður, flottari jeppa en áður, flókn-
ari græjur en áður, ferðast meira en áður og
ganga í glæsilegri klæðum en áður – helst sér-
hönnuðum af íslenskum spútnikhönnuði. Og
leiðin hefur verið bein og greið. Á þennan lífs-
stíl höfum við getað treyst.
En allt í einu er ballið búið og gott ef sæt-
asta stelpan fór ekki heim með Vinstri græn-
um. Kór umhverfissinna er skyndilega orðinn
svo hávær að honum hefur tekist að yfirgnæfa
Bose-græjurnar sem tróna yfir Jacobsen Egg-
inu í 80 fermetra stássstofunni. Allt í einu þyk-
ir eitthvað mikilvægara en norræna munaðar-
naumhyggjan sem hefur gnæft ofar öllu öðru
og við höfum þjónað af ástríðu alla þessa öld.
Skyndilega er okkur uppálagt að draga saman
neysluna og setja umhverfið og jörðina alla í
forgang. Nú skiptir víst máli við hvaða að-
stæður Bose-græjurnar og flottu flíkurnar eru
framleiddar. Okkur er gert að skima út fyrir
eigin nafla.
Það er þó meira en að segja það. Það er
hreint ekkert auðvelt, þegar maður er búinn
að fjárfesta í tíu milljóna króna tryllitæki sem
eyðir 26 lítrum á hundraðið, að horfa á mesta
töffarann í götunni þeysa fram hjá á Prius
tvinnbílnum sínum, stöðutákni stjarnanna í
Hollywood. Og gefa manni hornauga í leiðinni.
Manni getur nú sárnað við minna.
Og hvað er eiginlega í gangi þegar jafnvel
ruslatunnan manns er ekki lengur nógu
smart? Einkareknar gámaþjónustur hafa ekki
undan að afgreiða endurvinnslutunnur til
ástríðufullra umhverfiselskenda sem borga nú
stórar fúlgur fyrir að fá að flokka ruslið sitt,
fólks sem í fyrra hafði aldrei heyrt á kolefnis-
jöfnun minnst.
Bara fjórir börn
Það fer ekki milli mála að við stöndum á
krossgötum, líkt og Fúsi forðum daga sem átti
ekki í neinum vanda með að hundsa gullið og
gersemarnar sem álfkonan bauð honum – allt
þar til hann þáði að bíta í flotskjöld sem hún
bar fyrir hann. Einhverra hluta vegna er okk-
ur flestum um megn að komast upp úr gamla
neyslufarinu. Jú, við keyptum flatskjái, bíla,
innréttingar, tískuföt og alls kyns græjur sem
aldrei fyrr en gleðin yfir nýja dótinu var ekki
eins fölskvalaus og áður.
Heilu fjölskyldurnar létu það þó ekki stöðva
sig þegar tvær risavaxnar dótabúðir opnuðu á
höfuðborgarsvæðinu á haustmánuðum. Land-
inn ruddist inn fyrir þröskuldinn svo lá við
handalögmálum og af endalausum biðröðum
og troðningi við leikfangahillurnar fyrstu dag-
ana má ráða að þetta hafi einmitt verið það
sem skorti – fleiri hlutir fyrir æsku landsins –
dót með þá framtíð eina að fæða sístækkandi
ruslaskrímslið, einn helsta óvætt græna kórs-
ins. Óbragðið í munni foreldranna gerði þó lítið
til að slá á gleðiglampann í augum hinna ungu
neytenda. Skítt með það þótt þeir botnuðu
hvorki upp né niður í heitum hinna nýfengnu
helgidóma. „Dót err við“ og „Bara fjórir börn“
opnaði nýjar víddir í nafnagiftum fyrirtækja á
Fróni sem fram að því höfðu talist óskaplega
smart og alþjóðleg svo fremi sem þau skörtuðu
„grúpp“ einhvers staðar á skiltinu við inngang-
inn.
Á sama tíma og innrás alþjóðlegra
leikfangarisa gladdi barnshjörtu á öllum aldri
kom upp á yfirborðið ófyrirséð þörf íslensku
útrásarfyrirtækjanna sem vakti Fjölnismann-
inn í hinum víðsýnasta mörlanda upp frá dauð-
um, nefnilega að varpa hinu ástkæra, ylhýra
fyrir róða. Nú skyldu starfsmenn fjármála-
fyrirtækja kveðja maka sína að morgni að
hætti Jónasar og heilsa kollegunum í djobbinu
á vísu Donalds Trumps. Ekki að undra þótt
bankablókin væri orðin svolítið týnd strax um
hádegisbilið.
Það hrikti þó í fleiri helgum véum á árinu.
Óskoraða athygli vakti þegar meistarinn sjálf-
ur nýtti sér nýjustu tækni til að ná í skottið á
Júdasi undir miðri kvöldmáltíð í auglýsingu
frá Símanum. Þetta olli titringi meðal leikra
og lærðra kirkjunnar manna sem eyddu að
vonum talsverðu púðri í að fárast yfir virðing-
arleysi nútímans. Á meðan eldheit umræðan
hélt athyglinni á hinu nýju fyrirbæri, þriðju
kynslóðar farsímum, runnu þeir út eins og
heitar lummur til kaupenda sem voru löngu
búnir að gleyma hver önnur kynslóðin var –
hvað þá sú fyrsta, enda ár og dagar síðan hún
endaði á metanspúandi haugunum.
Upprisa Lúkasar
En það voru ekki bara athyglisþyrstir
markaðsmenn sem veittust að frelsaranum.
Maðurinn sem tók sérstaklega fram að börn-
um væri heimilt að koma til sín mátti þola út-
hýsingu úr húsi barnanna þegar heimsóknir
presta voru bannaðar í leikskóla einum. Þegar
við bættist að fermingarfræðsla fékk ekki inni
í skólum landsins var fokið í flest skjól. Það
fauk líka í stjórnarandstöðuþingmanninn
Guðna Ágústsson sem hélt þrumuræðu til
varnar kristninni úr pontu hins háa Alþingis.
Þótti sumum hann minna á eldklerkinn sjálf-
an forðum daga. Ekki villtur maður þar á
ferð.
Í ljós kom að fleiri en frelsarinn kunna þá
kúnst að rísa upp frá dauðum. Og eldræður er
hægt að halda víðar en í pontu. Á því tímabili
sem leið frá því að hvuttinn Lúkas dó og lifn-
aði við aftur loguðu bloggheimar vegna nafn-
lausra þrumuræðna svo snarkaði í lykla-
borðum. Þetta var árið sem hið nýja
heimilisfang dómstóls götunnar stimplaði sig
rækilega í huga okkar, og það endar á punkt-
ur is. Meintir dýraníðingar fengu á baukinn.
Femínistar fengu á baukinn. Ökufantar fengu
á baukinn. Útlendingar fengu á baukinn. Og
já, umhverfissinnar fengu á baukinn.
En það fengu ekki allir á baukinn. Sumir
fengu samúð og það í ríkulegu magni. Eitt
helsta tómstundagaman þjóðarinnar virtist
vera að fylgjast með erfiðleikum fólks á
bloggsíðum þess. Nú gat hver sem vettlingi
gat valdið haldið úti sínum eigin prívat raun-
veruleikaþætti. Og það sýnir sig að áhorf-
endaskarinn er stór – eitthvað sem fram-
angreindir markaðsmenn hafa séð sóknarfæri
í. Allt í einu urðu bloggþyrstir lesendur varir
við blikkandi auglýsingar inni á mest lesnu
síðunum. Sennilega eins gott að standa sig í
skrifunum þegar menn eru komnir með kost-
unaraðila á bak við sig?
Sýndarruslið flæðir
Hversu uppbyggileg eða niðurrífandi sem
skrifin hafa verið fylla þau upp víðáttumikla
öskuhauga netheima. Ruslið er nefnilega víð-
ar en í raunheimum og er farið að þvælast
verulega fyrir almennum netnotendum. Nýj-
ustu fréttir herma jafnframt að í dag flokkist
95% alls tölvupósts sem rusl.
Jafnvel á netinu sleppur maður ekki undan
ramakveini græningjanna. Jafnvel á netinu
virðist neyslan vera að bera okkur ofurliði.
Kannski getum við sjálfum okkur um kennt.
Við sendum börnin okkar strax í æsku í
strangar þjálfunarbúðir í neyslunni. Það er
ekkert nýnæmi að framleiddir eru leikfanga-
búðarkassar og búðarkerrur og í dag fylgir
dótakreditkort með í kaupunum. Og til að
tryggja að lærdómurinn síist alveg örugglega
inn ganga netleikir sem ætlaðir eru börnum í
fyrstu bekkjum grunnskóla út á að kaupa sem
mest. Einn slíkur er Club Penguin þar sem
þau stuttu stýra sýndarmörgæs sem hefur
það að meginmarkmiði að gera heimili sitt
sem huggulegast. Meðal nauðsynja sem sú
kjólfataklædda getur nælt sér í eru hljóm-
flutningsgræjur, leðursófar og flatskjáir.
Hvað ungur nemur gamall temur.
Kjaftæðisjöfnun?
Nei, unga fólkið telur sig sennilega ekki
sérlega áttavillt þegar kemur að forgangs-
röðun og nauðsynjum þótt margir séu örugg-
lega tilbúnir til að kveða upp úr um að það sé
á rangri leið. Þannig greinir Reuters-
fréttastofan frá því að þrír af hverjum fjórum
Bandaríkjamönnum hyggist strengja það ára-
mótaheit að sinna umhverfismálum betur í
framtíðinni. Komandi frá Mekka neysluhyggj-
unnar hljóta þetta að teljast stórtíðindi.
Erum við kannski farin að sjá villur okkar
vegar? Ef marka má kolefnisjöfnunarauglýs-
ingarnar sem dundu yfir á árinu virðumst við
vera farin að átta okkur á því að eitthvað
verður að breytast. Helst viljum við þó bara
borga fyrir að vandinn hverfi svo við getum
haldið áfram uppteknum hætti. Hvort synda-
aflausn í formi kolefnisjöfnunar sé rétta svar-
ið skal hins vegar ósagt látið.
Hver gat séð fyrir að ein stafabreyting gæti
orðið svona sársaukafull? Að breyta neytanda
í neitanda – þann sem neitar sér um hluti –
gæti verið svona erfitt? Við höfum notið gulls
og grænna skóga um hríð og viljum auðvitað
ekki að þeir hverfi sisona. Er virkilega eina
lausnin að neita flotinu, jafnvel þótt það bjóð-
ist? Höfundar allra svörtu umhverfisskýrsln-
anna sem birtust á árinu virðast halda það.
En eru Jón og Gunna tilbúin að horfast í augu
við að nú sé röðin komin að þeim?
Það byrjaði með hvelli, að venju. Íslend-
ingar fögnuðu árinu 2007 með því að skjóta
um 900 tonnum af flugeldum upp í him-
inhvolfið, þriðjungi meiru en þegar árið 2006
var boðið velkomið í þennan heim. Eftir lá
sviðin jörðin og tóm púðurskot um víðan völl.
Í ár er búið að flytja inn tæp 1300 tonn af
sprengiefni svo veislan ætti að geta orðið enn
stærri, nema að þau undur og stórmerki ger-
ist að umhverfisópið nái í gegn og landinn
fórni glitrandi ljósadýrð og litskrúðugu
stjörnuregni fyrir heiðbjartan himin.
En æi – ætli það séu til kolefnisjafnaðir
flugeldar?
Villir hann, stillir hann
Morgunblaðið/Frikki
Afrakstur ársins Einkareknar gámaþjónustur hafa ekki undan að afgreiða endurvinnslutunnur til ástríðufullra umhverfiselskenda sem borga
nú stórar fúlgur fyrir að fá að flokka ruslið sitt, fólk sem í fyrra hafði aldrei heyrt á kolefnisjöfnun minnst.
» Það er hreint ekkert auðvelt, þegar maður er búinn að fjárfesta í tíu milljóna króna tryllitæki sem eyðir 26 lítrum á
hundraðið, að horfa á mesta töffarann í götunni þeysa fram hjá á
Prius tvinnbílnum sínum, stöðutákni stjarnanna í Hollywood.
LÍFSSTÍLL
Anna Sigríður Einarsdóttir| annaei@mbl.is
Bergþóra Njála Guðmundsdóttir| ben@mbl.is