Morgunblaðið - 13.02.2008, Blaðsíða 20

heilsa
20 MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Samkvæmt skilgreiningu erufæðubótarefni matvæli, semætluð eru til viðbótar viðvenjulegt fæði. Til að teljast
fæðubótarefni þarf efnið að innihalda
hátt hlutfall af vítamínum, stein-
efnum eða öðrum efnum, sem hafa
næringar- eða lífeðlisfræðileg áhrif,
svokölluðum hollefnum. Hvort vara
telst fæðubótarefni eða náttúrulyf
ræðst meðal annars af virkni inni-
haldsefna. Lýðheilsustöð mælir ekki
sérstaklega með fæðubótarefnum, en
telur að Íslendingar, eins og aðrir
sem búa á norðlægum slóðum, þurfi
að taka D-vítamín aukalega að vetri
til. Jafnframt er barnshafandi konum
ráðlagt að taka inn fólat. Hinsvegar
telur Lýðheilsustöð jafnvægi milli
næringarefna mjög mikilvægt og
mælir með fjölbreyttu og hollu fæði,
sem fæst með því að neyta matvæla
úr öllum fæðuflokkum enda veita
mismunandi fæðutegundir mismikið
af hollefnum. Þannig tryggjum við
líkamanum öll þau næringar- og holl-
efni, sem hann þarf á að halda, segir
Guðrún Kristín Sigurgeirsdóttir,
matvæla- og næringarfræðingur á
Rannsóknastofu í næringarfræði. Þó
telur hún að neysla fæðubótarefna
með hóflegum skömmtum af bætiefn-
um, sem stuðli að ráðlögðum dag-
skammti, geti hjálpað ákveðnum hóp-
um fólks.
Fæði, fjölvítamín og efedrín
Landlæknisembættið telur að
neysla fæðubótarefna, annarra en
nefnd eru hér að ofan, sé peninga-
sóun því flestum dugi venjulegt fæði.
Engar vísindalegar sannanir séu fyr-
ir því að efni þessi bæti heilsu hjá
hraustu fólki, en geti þó gagnast fólki
með alvarlega sjúkdóma eins og al-
næmi, krabbamein og ýmsa melting-
arfærasjúkdóma og hugsanlega fólki
sem leggur stund á mjög miklar og
erfiðar keppnisíþróttir.
Guðrún bendir á að fæðubótarefni
eru gríðarlega misjöfn, allt frá venju-
legum fjölvítamínum yfir í varasöm
efni, séu þau tekin í of stórum
skömmtum. Á íslenskum markaði er
að finna ógrynni af fæðubótarefnum,
sem eru til þess gerð að „bæta heils-
una“. Flest þeirra eru ekki skaðleg,
en hinsvegar hefur, samkvæmt vef
Landlæknisembættisins, borið á
smyglvarningi með efnum á borð við
efedrín. Efedrín er ólöglegt til al-
mennrar neyslu á Íslandi og er það
ekki að ástæðulausu þar sem heim-
ildir eru um skaðsemi efedríns á
mannslíkamann. Lyfjastofnun hefur
varað við neyslu á efedríni þar sem
hún geti haft í för með sér alvarlegar
afleiðingar, jafnvel í litlum skömmt-
um. Efedrín virkar á miðtaugakerfið,
eykur hjartslátt, hækkar blóðþrýst-
ing og veldur ýmsum öðrum auka-
verkunum. Það er skylt amfetamíni
og hefur örvandi áhrif á neytandann.
Í gagnabanka Matvæla- og lyfja-
stofnunar Bandaríkjanna (FDA) eru
m.a. ábendingar um að efedrín valdi
taugatitringi, svefnleysi, svima,
skjálfta, hækkuðum blóðþrýstingi,
óreglulegum hjartslætti, hröðum
hjartslætti, höfuðverk, óþægindum í
meltingarvegi, brjóstverkjum,
hjartaslagi, lifrarbólgu, heilablóðfalli
og jafnvel dauða. Árið 2002 var hægt
að rekja sautján dauðsföll í Banda-
ríkjunum til neyslu á fæðubótar-
efnum, sem innihéldu efedrín, að því
er fram kemur í grein nokkurra
bandarískra lækna á vísindavefmiðl-
inum www.pubmed.com. Læknarnir
starfa allir við Walter Reed Army
Medical Center í Washington DC, en
aðalhöfundurinn er Willis L. Scott.
Töflurnar ekki hættulausar
Hvers kyns megrunarvörur eða
efni, sem eiga að auka fitubrennsl-
una, eru nú sérstaklega áberandi á ís-
lenska markaðnum og dynja auglýs-
ingar því tengdar á neytendum, að
sögn Guðrúnar.
Flestar fitubrennslutöflur, sem
seldar eru úti í búð á Íslandi, inni-
halda mikið magn af virkum, lögleg-
um efnum eins og koffíni, gúrana og/
eða grænu tei. Sem dæmi þá er Hy-
droxycut, sem er efedrínfrítt fæðu-
bótarefni, til þess ætlað að auka
þyngdartap og bæta þol. Fyrsta
formúlan innihélt efredrín, sem í inni-
haldslýsingu gekk undir nafninu „Ma
Huang“ og hafði miklar aukaverk-
anir. Árið 2004 var lagt bann við efe-
dríni í fæðubótarefni í Bandaríkj-
unum. Ekki hefur verið sannað að
Hydroxycut brenni fitu hraðar eða
meira en aukin hreyfing gerir ein og
sér. Rannsókn frá árinu 2005 leiddi í
ljós mjög alvarlegar afleiðingar eftir
inntöku á Hydroxycut sem fólust m.a.
í hækkuðum blóðþrýstingi og hjart-
sláttartruflunum, að sögn Guðrúnar.
Tveir menn, 27 og 30 ára að aldri,
hlutu alvarlegar lifrarskemmdir, ann-
ar eftir fimm vikna og hinn eftir að-
eins fimm daga inntöku. Ekki var al-
veg ljóst hvaða efni í töflunum voru
ábyrg fyrir hækkuðum blóðþrýstingi
og nýrnatruflunum, en koffín, sem er
meginuppistaðan í töflunum, er þekkt
fyrir háþrýstingsáhrif. Daglegur
skammtur af Hydroxycut inniheldur
600 mg af koffíni, sem samsvarar sex
bollum af kaffi á dag. Nýlegar rann-
sóknir á fæðubótarefnum, sem inni-
halda aðallega koffín, hafa sýnt fram
á að þær hækka blóðþrýsting veru-
lega. Ekki er vitað með vissu hvort
það sé eingöngu koffinið, sem er virki
þátturinn í Hydroxycut eða hvort
samvirkandi þættir koffíns og ann-
arra innihaldsefna eigi þarna hlut að
máli.
Vangaveltur um grænt te
Grænt te í töfluformi er einnig talið
varasamt í of stórum skömmtum.
Miklu fleiri efni eru á markaði sem
eiga að stuðla að þyngdarstjórnun,
fitubrennslu og minnkaðri matarlyst.
MetaSys er eitt þeirra, segir Gurðún.
„Það inniheldur 100% grænt, vatns-
meðhöndlað extrakt te í hylkjum, en
miklar vangaveltur hafa verið uppi
um ágæti græns tes, að því er fram
kemur í umfjöllun bandarísku
læknanna. Grænt te virðist hafa
marga kosti og rannsóknir hafa sýnt
að verndandi áhrif græns tes eru
hvað mest ef drukkið er mikið af því
og það er ekki talið valda neinum
aukaáhrifum í þeim skömmtum, sem
hægt er að neyta í fljótandi formi.
Hinsvegar er talið að inntaka á sam-
þjöppuðu grænu tei í töflu- eða duft-
formi geti haft skaðlegar afleiðingar
þar sem neysla á of stórum skömmt-
um getur valdið lifrarskemmdum í
mönnum,“ segir Guðrún.
Allt er best í hófi
Fyrir þá, sem velja það að taka inn
fæðubótarefni, þá á hin gullna regla
við í því eins og í öllu öðru, að allt sé
best í hófi, segir Guðrún. „Áhrifarík-
ast í þyngdarstjórnun er fyrst og
fremst breyttur lífsstíll og jákvætt
hugafar. Á markaði eru engin töfralyf
til sem láta umframkílóin hverfa. Til
þess að ná langtímaárangri í barátt-
unni við aukakílóin verður alltaf að
koma til breyting á hugarfari, bætt
mataræði og aukin hreyfing. Áhrif
umhverfisins og framboð á vörum og
auglýsingum framleiðenda eru mikil
en að endingu er það einstaklingur-
inn sjálfur sem ber mesta ábyrgð á
eigin neyslu. Þó að markaðurinn vilji
selja ýmsar skyndilausnir í töfluformi
er það ekki rétta leiðin í átt að bættri
líðan.“
join@mbl.is
Töfralyf í töfluformi
ólíkleg til árangurs
Neysla á misvirkum fæðubótarefnum gagnast fæstum, sem vilja freista
þess að missa kíló. Matvæla- og næringarfræðingurinn Guðrún Kristín Sig-
urgeirsdóttir sagði Jóhönnu Ingvarsdóttur að maður næði frekar stjórn á
eigin þyngd með breyttu hugarfari, bættu mataræði og aukinni hreyfingu.
Sérfræðingurinn „Engar vísinda-
legar sannanir eru fyrir því að
fæðubótarefni bæti heilsu hrausts
fólks þó þau kunni að gagnast fólki
með sjúkdóma,“ segir Guðrún
Kristín Sigurgeirsdóttir.
Þetta er önnur greinin af nokkrum
í greinaflokki, sem er samstarfs-
verkefni Matvæla- og næring-
arfræðafélag Íslands og Morg-
unblaðsins.
TENGLAR
.....................................................
www.mni.is
Kynntu þér málið í Stjórnmálaskóla Sjálfstæðisflokksins í Valhöll sem er frá
18. feb. til 13. mars. Námskeiðið stendur yfir í fjórar vikur og fer fram á
mánudags-, þriðjudags- og fimmtudagskvöldum.
Dagskráin er á heimasíðu Sjálfstæðisflokksins, www.xd.is undir hnappi Stjórnmálaskólans.
Skráning og nánari upplýsingar í síma 515 1777/515 1700, einnig á netfangi disa@xd.is
Um hvað snúast stjórnmál?
Valhöll
Háaleitisbraut 1
105 Reykjavík
sími 515 1700
www.xd.is
• borgarmálin
• listina að hafa áhrif
• flokksstarfið
• menntun og menningarmál
• velferðarmál
• ferða- og samgöngumál
• efnahagsmál
• umhverfismál
• utanríkismál
• sjávarútvegsmál
• landbúnaðarmál
• stjórnskipan og stjórnsýslu
• greina- og fréttaskrif
• Sjálfstæðisflokkinn
• starfshættir Alþingis
Fyrirlestrar og umræður um