Morgunblaðið - 13.02.2008, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
„EN PABBI, þetta er syk-
urminnsta súkkulaðimorgunkornið
á markaðnum,“ segir 5 ára barnið
við föður sinn og endurtekur orð-
rétt auglýsingatexta
úr sjónvarpinu, þegar
faðirinn vill ekki láta
undan og kaupa óholl-
ustuna.
Baráttan við offitu-
vandann er tekin al-
varlega í nágranna-
löndum okkar. Um
áramótin útvíkkuðu
Bretar bann sitt við
auglýsingum á óholl-
ustu í sjónvarpi. Nú
er ekki lengur leyfi-
legt að auglýsa fæðu-
tegundir sem inni-
halda mikla fitu, salt
eða sykur í sjónvarpi
með eða í þáttum
fyrir börn og ung-
menni undir 16 ára
eða á tímum þegar
börn horfa mest. Í
Bretlandi hafa aug-
lýsingar á óhollum
matvörum sem beint
er að börnum undir
10 ára aldri verið
bannaðar frá því í
apríl í fyrra. Gripið
var til bannsins til að
sporna við síauknum
heilsufarsvanda
barna vegna offitu. Nú töldu menn
að ganga þyrfti lengra. Krafa hef-
ur komið fram um að bannið þurfi
einnig að ná til fjölskylduþátta
sem börn og fullorðnir fylgist með
saman. Áhugi breska íhaldsflokks-
ins á Latabæ sýnir líka að breskir
stjórnmálaflokkar eru með barátt-
una gegn offituvandanum – barátt-
una fyrir auknu heilbrigði – á dag-
skrá.
Offita er heilsufarsvandi
á Íslandi
Auglýsingabann leysir ekki allan
vandann, – auka þarf
hreyfingu, fræðslu um
hollustu og eftirlit
með skólamöt-
uneytum. En auglýs-
ingar hafa áhrif og
ekki síst á börn. Það
er ekki að ástæðu-
lausu að auglýsendur
keppast við að auglýsa
sykrað morgunkorn,
sykraða drykki og
skyndibita með barna-
efni. Það ber árangur.
Rannsóknir hafa sýnt
að feitt barn verður
oftast feitur fullorð-
inn. Það er því sið-
leysi að beina mark-
aðssetningu á
óhollustu, sem skaðar
heilsuna, að saklaus-
um börnum.
Meirihluti Íslend-
inga á við offitu eða
ofþyngd að stríða
samkvæmt opinberum
upplýsingum. Offitan
er ört vaxandi heilsu-
farsvandi hér, bæði
meðal barna og full-
orðinna, eins og í hin-
um vestræna heimi og
staðan hér er svipuð og í Bret-
landi. Við þessum vanda verður að
bregðast áður en í algjört óefni er
komið. Íslendingar eru mun verr
staddir en frændþjóðirnar á Norð-
urlöndum.
Í heilbrigðisnefnd Alþingis er nú
til umfjöllunar þingmál mitt um að
við förum svipaða leið og Bretar
og ýmsar aðrar Evrópuþjóðir og
takmörkum markaðssetningu á
óhollustu sem beint er að börnum í
sjónvarpi.
Ég legg þar til að ráðherra beiti
sér í að ná samkomulagi meðal
framleiðenda, auglýsenda og inn-
flytjenda um að hætta að auglýsa
óhollustu með barnaefni. Það er
mildari leið en fortakslaust bann
og lagasetning. Heilbrigðisyfirvöld
á Íslandi hafa samþykkt áskorun
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
um að taka á offituvandanum með
raunhæfum aðgerðum og þeirra á
meðal eru takmarkanir á auglýs-
ingum á ruslfæði sem beint er að
börnum. Heilbrigðisnefnd ætti að
afgreiða þingmál mitt úr nefndinni
og samþykkja að beina þessum til-
mælum til heilbrigðisráðherra, sem
hefur tekið jákvætt í málið. Það
væri í þágu velferðar þjóðarinnar
og aukins heilbrigðis bæði barna
og fullorðinna.
Samþykkt málsins væru mik-
ilvæg skilaboð frá löggjafanum og
nauðsynlegt innlegg í baráttu við
einn stærsta heilbrigðisvanda sem
herjar á okkur eins og aðrar vest-
rænar þjóðir.
Talsmaður neytenda og umboðs-
maður barna hafa barist fyrir því
saman í nokkurn tíma að takmarka
enn frekar markaðssókn sem bein-
ist – beint eða óbeint – að börnum.
Ég fagna þeirri mikilvægu vinnu.
Þessi mál þarf að skoða í enn víð-
ara samhengi og nefni ég þar sem
dæmi óhollustuauglýsingar á DVD
diskum með barnaefni, – auglýs-
ingar sem ekki er hægt að spóla
yfir þegar barnaefnið er skoðað.
Þær ætti ekki að líða.
Hættum að ota
óhollustu að börnum
Ásta R. Jóhannesdóttir skrifar
um óhollustuauglýsingar sem
beint er að börnum
» Það er ekki
að ástæðu-
lausu að auglýs-
endur keppast
við að auglýsa
sykrað morg-
unkorn, sykraða
drykki og
skyndibita með
barnaefni
Ásta R.
Jóhannesdóttir
Höfundur er alþingismaður.
STUNDUM verða menn orðlaus-
ir. Það varð sá sem þetta ritar þegar
Vilhjálmur Egilsson, fram-
kvæmdastjóri Sam-
taka atvinnulífsins,
opnaði á það á dög-
unum að verja tugum
milljarða úr ríkissjóði
til kaupa á greiðslu-
marki kúabænda sem
væri þar með loka-
stuðningurinn við
landbúnaðinn. Færa
skyldi einni kynslóð
kúabænda andvirði alls
stuðnings við greinina
í skuldabréfi og segja
við næstu kynslóð, þið
framleiðið án rík-
isstuðnings og á heimsmark-
aðsverði.
Þessi framsetning er ábyrgð-
arlaus, bæði gagnvart bændum og
neytendum. Hún er tilræði við sam-
stöðu og velvilja til landbúnaðarins.
Þeim mun verri er þessi framsetn-
ing að á bak við hana er alvara. Vil-
hjálmur er í ábyrgðarmiklu starfi
fyrir atvinnulífið og þar með land-
búnaðinn. Hann var innsti koppur í
búri núverandi landbúnaðarráð-
herra sem ráðuneytisstjóri hans,
hann er lykilmaður í Sjálfstæð-
isflokknum og var mikilvirkur þing-
maður þess flokks og hugmynda-
fræðingur um árabil. Það er enginn
venjulegur leikmaður úti í bæ sem
setur þetta fram. Því fylgir meiri al-
vara en ætla mætti.
Hvað knýr nú á um þessa um-
ræðu? Er Sjálfstæðisflokkurinn, í
samstarfi við Samfylkinguna, búinn
að fallast á einhverjar kröfur um af-
nám tolla eða breytingar á landbún-
aðarkerfinu umfram það sem WTO-
samningar kveða á um? Kúabændur
hafa samning við ríkið út árið 2012,
samning sem jafnvel þarf að endur-
skoða verði niðurstaða um það í
WTO. Á þeim vettvangi snýst end-
urskoðunin um það að draga úr
framleiðsluhvetjandi
og markaðstruflandi
stuðningi.
Í átta ár gegndi ég
starfi landbún-
aðarráðherra og átti
mikið og gott samstarf
við forystumenn
bænda. Þeir áttu eitt
markmið að mér fannst
sem er leita leiða til að
efla landbúnaðinn og
matvælaframleiðsluna,
búa hann undir að efl-
ast og styrkjast og
geta tekist á við sam-
keppni í opnari heimi og ekki síst að
bændur yrðu minna og minna háðir
stuðningi ríkisvaldsins.
Þessi opnun Vilhjálms er í ætt við
glórulausa peningahyggju og
græðgi. Ég vona að forystumenn
bænda taki strax af allan vafa í
þessu tilfelli, sem landbún-
aðarráðherra telur þess virði að
ræða og fara yfir. Kúabændur eiga
sér hugsjónir eins og bændur al-
mennt, starf þeirra er þjónusta við
neytendur og landið okkar. Svona
umræða, ef hún er ekki slegin af
strax, sundrar bændastéttinni milli
búgreina og grefur undan þeirri
miklu samstöðu sem ríkir um ís-
lenskan landbúnað í dag.
Þetta er tilboð um að kaupa kúa-
bændur frá starfi sínu og skilja við
greinina í rúst. Hver getur litið í
eigin barm, skuldabréf upp á 50 eða
100 milljónir til Jóns bónda á Hóli
og síðan heimsmarkaðsverð fyrir
framleiðsluna. Jón færi með skulda-
bréfið í bankann og kýrnar í slát-
urhús.
Við Íslendingar eigum frábærlega
góðar mjólkurvörur sem neytendur
vilja hafa á sínu borði. Því er aðeins
eitt sem kemur til greina og það er
að halda áfram að þróa búgreinina
og gera hana sterkari innan frá. Að
stuðningur ríkisins verði áfram hóf-
legur í lækkandi tollum um leið og
búin styrkjast og að hinn pen-
ingalegi stuðningur sé færður í
grænni hólf sem ég tel víst að verði
að vera í lok þessa búvörusamnings.
Þessari tröllslegu frjálshyggju
eiga bændur að hafna strax en halda
í þess stað í þá stefnu sem hefur
verið leiðarljósið vel á annan áratug,
allt frá þjóðarsáttinni sem bændur
voru aðilar að. Þessi stefna hefur
gefist búgreininni og þjóðinni vel.
Það er brýnna verkefni fyrir ráð-
herra málaflokksins að ræða um og
leita leiða hvernig hægt sé að mæta
gríðarlegum hækkunum á áburð-
arverði og fóðurverði og að lækka
hina háu verðbólguvexti sem eru að
sliga skuldug heimili og atvinnu-
rekstur sem hefur verið að búa sig
undir framtíðina eins og íslenskur
landbúnaður hefur verið að gera í
góðri trú.
Bændur, varist gylliboð
Guðni Ágústsson skrifar um
breytingar á landbúnaðarkerf-
inu
» Færa skyldi einni
kynslóð kúabænda
andvirði alls stuðnings
við greinina í skulda-
bréfi og segja við næstu
kynslóð, þið framleiðið
án ríkisstuðnings og á
heimsmarkaðsverði.
Guðni Ágústsson
Höfundur er formaður Framsókn-
arflokksins.
HART hefur verið sótt að „fram-
haldskólunum fimm“ undanfarnar
vikur og mánuði. Skólameistarar
þessara skóla hafa
heyrt og lesið í fjöl-
miðlum að þeir hafa
nánast verið að svíkja
út fé, með því að oftelja
nemendur. Skólar
þeirra fái síðan meira
en þeim ber frá hinu
opinbera, jafnvel á
kostnað annarra fram-
haldsskóla. Mikið hefur
verið skrifað og rætt
um reiknilíkan fram-
haldsskólanna og áhrif
þess á fjárveitingar.
Þar er miðað við að að-
eins sé greitt fyrir
nemendur sem skila
sér í lokapróf. Almenn-
ingur getur varla sett
sig inn í málið því þetta
virðist flókið, eins og
stofnstærðarútreikn-
ingar hjá Hafró, nú eða
stýrivaxtaútreikningar Seðlabank-
ans.
Málið er ekki alveg svona flókið. Í
grunninn greiða yfirvöld framhalds-
skólunum fyrir þjónustu við almenn-
ing, fræðslu á framhaldsskólastigi. Í
einföldustu mynd er þá um að ræða
bekkjarkerfisskóla sem tekur tiltek-
inn fjölda nemenda inn að hausti og
heldur síðan vel utan um hópinn með
öllum þeim ráðum sem tiltæk eru í
bekkjarkerfi. Einn og einn hættir eða
forfallast, en langflestir eru komnir á
spor sem leiða þá í gegnum veturinn
og námsefnið. Ekki minnkar það lík-
urnar að þetta eru góðir námsmenn
og hafa þess vegna fengið inngöngu.
Þetta er hið besta mál og þessir skól-
ar vinna frábært starf. Þeir sinna
hins vegar aðeins hluta nemenda og
reyndar þeim sem best hefur gengið
fram að þessu. Síðan eru það aðrir
framhaldsskólar sem eru að reyna að
sinna „öllum gerðum“ nemenda, fjöl-
brautaskólar og verknámsskólar. Þar
eru allt aðrar forsendur og í raun er
þetta ólík starfsemi.
Fjölbrautaskólinn í Breiðholti er
afar margslunginn og „víðfeðmur“
skóli. Hér er boðið upp á allt almennt
bóknám og nokkur svið iðnnáms, en
það er aðeins byrjunin. Hér er starfs-
braut þar sem þroskaheftir og fatl-
aðir nemendur fá fyrsta flokks þjón-
ustu sérmenntaðs starfsfólks. Hér er
starfrækt svokölluð innflytj-
endabraut, þar sem nýjum íbúum er
boðin kennsla, hvatning og hand-
leiðsla við að aðlagast íslensku sam-
félagi. Hér er braut þar sem ungu af-
reksfólki í íþróttum býðst að æfa
íþrótt sína samhliða námi. Svona
mætti lengi telja. Í FB er síðan rek-
inn kvöldskóli sem þjónar átta hundr-
uð nemendum á öllum aldri. Þar er
fullorðið fólk t.d. að
ljúka fullgildu iðnnámi
eða ljúka hefðbundnu
stúdentsprófi. Þegar um
hægist í starfsemi dag-
skóla og kvöldskóla
snemmsumars tekur
svo sumarskólinn við og
þar voru rúmlega eitt
þúsund nemendur síð-
asta sumar.
Hvernig er hægt að
skammta svona skóla fé
eftir reiknireglu sem
notar einn þátt (lokapróf
í áfanga) sem viðmiðun?
Nemendur okkar koma
úr öllum mögulegum
áttum og við erum stolt
yfir því að geta sinnt
þörfum nánast allra.
Óhjákvæmilega leita
hingað nemendur sem
hafa tafist í námi eða
helst úr lestinni fyrr á ævinni, ein-
hverra hluta vegna. Einn er að koma í
skóla eftir tuttugu ára hlé, annar er
að jafna sig eftir veikindi eða slys,
enn annar hyggst ljúka stúdentsprófi
til viðbótar iðnnámi. Styrkur FB ligg-
ur í stærðinni, fjölbreytninni, mann-
auðnum og afar uppbyggilegu og
mannvænu viðhorfi allra sem þar
starfa. Það er sárt að finna að þessi
alúð og umhyggja verður nánast
„refsiverð“ eins og málum er háttað.
Eitt lítið dæmi setur þetta í sam-
hengi. Eftir að hafa síðastliðið haust
neitað hópi nemenda með afar slaka
útkomu úr samræmdum prófum um
skólavist fengu stjórnendur skólans
skýr fyrirmæli frá ráðuneyti mennta-
mála um að veita þessum nemendum
skólavist. Fylgst var með tíu þessara
nemenda og eins og menn kannski
vissu varð lítið úr námi hjá hópnum. Í
annarlok fóru aðeins þrír þessara tíu í
einhver lokapróf, hinir voru „horfn-
ir“. Engin sérstök fjárveiting fylgdi
þessum hópi, aðeins fyrirmæli um að
veita þeim inngöngu. Samkvæmt
vinnulagi sem nú er notað á skólinn
aðeins að fá greitt fyrir þessa þrjá, að
hluta til, eftir alla fyrirhöfnina sem
kennarar, námsráðgjafar og stjórn-
endur hafa haft af þessum hópi! Þarf
að segja meira?
Undanfarin ár hefur millj-
ónatugum verið eytt í „kerfisvinnu“
við undirbúning samræmdra stúd-
entsprófa, styttingu námstíma og nú
síðast nýtt frumvarp um framhalds-
skóla. Þessir peningar hefðu verið vel
„Framhalds-
skólarnir fimm“
Gunnar M. Gunnarsson skrifar
um framhaldsnám
Gunnar M. Gunnarsson
»… við erum
stolt yfir því
að geta sinnt
þörfum nánast
allra.
NÚ ER mikið rætt um að Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálms-
son, oddviti Sjálfstæð-
isflokksins í Reykjavík,
„axli ábyrgð“ vegna
REI-hneykslisins.
Hneyksli hefur það
réttilega verið kallað
vegna kauprétt-
arsamninga í skjóli
myrkurs, yfirgengi-
legrar ásælni peninga-
manna en fyrst og
fremst vegna þess að
blanda af ásetningi og
sofandahætti stjórn-
valda varð til þess að
minnstu munaði að fjárfestar kæmu
klóm sínum í eignir Orkuveitu
Reykjavíkur. Leiðin fyrir fjárfesta
inn í orkugeirann opnaðist þegar rík-
isstjórn Geirs H. Haarde ákvað að
selja hlut ríkisins í Hitaveitu Suð-
urnesja síðastliðið vor. Þessari ráða-
gerð var mótmælt harðlega á sínum
tíma og áður en gengið var frá kaup-
unum krafðist þingflokkur VG þess
að horfið yrði frá þessari fyrirætlun.
Þá var Samfylkingin komin inn í rík-
isstjórn í stað Fram-
sóknar, en allt kom fyr-
ir ekki. Hvorki Geir H.
Haarde forsætisráð-
herra né Árni M. Mat-
hiesen fjármálaráherra
léði máls á þessu og
Samfylkingin tók eins
og fyrri daginn afstöðu
með þögninni.
Eftirfarandi voru
skilyrðin sem þeir Geir
og Árni settu við söluna
á hlut ríkisins í Hita-
veitu Suðurnesja: „Ís-
lensk orkufyrirtæki (fé-
lög sem stunda starfsemi sem fellur
undir raforkulög nr. 65/2003) í op-
inberri eigu mega ekki bjóða í eign-
arhlut íslenska ríkisins. Sama gildir
um dótturfélög framangreindra fyr-
irtækja og önnur félög þar sem þau
fara með yfirráð í skilningi sam-
Eiga ekki Geir og
Árni að axla ábyrgð?
Ögmundur Jónasson tengir
saman eignarhald á orkulind-
um og Rei-málið
Ögmundur Jónasson