Morgunblaðið - 08.04.2008, Síða 40

TÓNLIST
Geisladiskar
Sálin hans Jóns míns -
Vatnaskil 1988-2008
Þrettán plötur í tveimur forláta öskjum,
og ein platan spánný, þar sem vand-
fundnum lögum er safnað saman.
SÁLIN hans Jóns míns hefur á tutt-
ugu ára ferli áunnið sér einstakan
sess í íslensku tónlistarlífi. Vinsæld-
ir sveitarinnar hafa verið gífurlegar,
allt frá fyrsta degi, og í dag stendur
hún sem óskoraður drottnari hinnar
alíslensku popptónlistar. Tónlist Sál-
arinnar er nefnilega einstök, þú
heyrir ekkert þessu líkt erlendis og í
öllu hjali um sérkenni íslenskrar
tónlistar gagnvart er-
lendri væri kannski
nærtækast að líta til
Sálarinnar. Fjölmarg-
ar hérlendar sveitir
hafa fetað í fótspor
Sálverja, litið til þeirra
eftir innblæstri en
aldrei hefur nein
þeirra náð að sigla upp
að fyrirmyndinni,
hvort sem um vinsæld-
ir er að ræða eða tónlistarlega vigt.
Það sem er þó kannski merkilegast
við hljómsveitina er að þrátt fyrir
þessa miklu lýðhylli (Sálin á sér t.d.
umsvifamikinn aðdáendaklúbb) hef-
ur hún aldrei selt sig ódýrt, allur fer-
illinn einkennist af miklum metnaði
og markvissum tilraunum til end-
urnýjunar og -sköpunar. Það er
fyrst og fremst þetta sem hefur
skapað Sálinni eins trausta stöðu og
raun ber vitni, og jafnframt fengið
þá sem alla jafna eru ekki áhuga-
samir um dægurtónlist eins og Sál-
arinnar til að leggja við eyru. Það er
nefnilega eitthvað meira í gangi en
bara miskunnarlausar slag-
arasmíðar.
Ekki að fyrsta platan, Syngjandi
sveittir (1988), hafi gefið slíkt til
kynna og eðlilegra að draga þá
ályktun að menn væru að tjalda til
einnar nætur. Vanir menn úr brans-
anum; Jón Ólafsson, Rafn Jónsson
og Haraldur Þorsteinsson voru þar
að votta sálartónlistinni virðingu, en
innanborðs voru tveir ungliðar, þeir
Stefán Hilmarsson og Guðmundur
Jónsson. Sálarsendiför þessi er í
flesta staði vel lánuð og menn ná því
fram sem upp var lagt með, grall-
araskapurinn í hárréttu hlutfalli við
þá auðheyranlegu spilagleði og virð-
ingu sem sveitarmeðlimir bera fyrir
viðfangsefninu. Kröftug söngrödd
Stefáns setur einkennandi mark á
allt saman og hér stígur smellasmið-
urinn ógurlegi Guð-
mundur Jónsson
fram með lagið „Á
tjá og tundri",
hressilegur bragur
sem hefur elst vel,
er sígildur eins og
svo mörg lög höf-
undarins.
Ungliðarnir tveir
héldu svo leik áfram undir sama
nafni ári síðar og gáfu út plötuna
Hvar er draumurinn? Um gerólíka
sveit var þó að ræða, nýir meðlimir
gengnir til liðs við þá Guðmund og
Stefán og tónlistin einslags popp-
rokk, sem þó var erfitt að pinna nið-
ur á einhverja áhrifavalda. Sálin eins
og við þekkjum hana í dag fæddist á
þessari plötu. Að einhverju leyti er
platan brennd marki þeirra tíma er
hún kom út (hljómborð, upptaka og
slíkt) og innihaldið er nokkuð slitr-
ótt. Innan um skothelda slagara sem
hafa lifað góðu lífi allt síðan þeir
heyrðust fyrst (titillagið, „Auður“,
„Eltu mig uppi“) er nokkuð af upp-
fyllingarefni. Platan stendur engu
að síður sem nokkuð tilkomumikill
frumburður og tveimur árum síðar,
þegar önnur plata nýju Sálarinnar
kom út, voru agnúar á bak og burt.
Sú plata er samnefnd sveitinni en
eins og svo oft er með slíkar plötur á
hún sér gælunafn og er kölluð Rauða
platan. Allt það sem ýjað var að á
plötunni á undan sprakk út með
glans á þessari næsta pottþéttu
poppplötu. Sveitin var þéttari, orðin
öruggari með sig og lögin betri.
Rennslið fumlaust, ólíkt síðustu
plötu, og allt einhvern veginn á
hreinu. Ein besta plata Sálarinnar,
ef ekki bara sú besta.
Hljómsveitin var á miklu flugi um
þessar mundir og árið 1992 safnaði
hún saman lögum sem höfðu verið að
birtast á hinum og þessum safn-
plötum á plötunni Garg. Mér er til
efs að annar eins slagarapakki hafi
verið gefin út hér á landi fyrr eða
síðar, smellirnir eru hér í bunkum,
lög sem þú kannt afturábak og
áfram - hvort sem þér líkar betur
eða verr. Smáskífumarkaður hefur
aldrei þrifist á Fróni en ef svo hefði
verið hefði Sálin ráðið þar lögum og
lofum. Sönnun fyrir mætti og megini
Guðmundar Jónssonar sem laga-
smiðs er að finna hér því hvort sem
um er að ræða hröð og hress lög
(„Neistinn“, „100.000 volt") eða ball-
öður („Ekki“, „Hjá þér“) er hann
með allt sitt á tandurhreinu.
Næsta skref Sálarinnar var óvænt
en sýndi kannski glögglega að hér
var engin venjuleg popphljómsveit á
ferðinni. Þessi þungu högg (1993) er
eins og nafnið og umslag gefur til
kynna, til muna víraðra verk en
aðdáendur höfðu átt að venjast fram
að því. Þetta var ekki ólíkt því þegar
U2 gaf The Unforgettable Fire út á
eftir War eða þegar Radiohead gaf
Kid A út eftir gríðarlegar vinsældir
OK Computer. Listagyðjunni, frem-
ur en kröfum markaðar, var sinnt
fyrst og fremst. Þetta skref Sálar-
innar var bæði aðdáunarvert og fífl-
djarft, og platan sem slík ágæta vel
heppnuð, þó að stundum verði mað-
ur að taka viljann fyrir verkið. Sálin
fór í leyfi eftir þetta en gaf svo út
plötuna Sól um nótt árið 1995. Sú
plata kom út í hálfgerðu tómarúmi,
Sálaræðið (hið fyrsta) runnið sitt
skeið og líklega grunaði engan að
endurreisn mikil færi í hönd um ár-
þúsundabil. En hvað sem veldur er
Sól um nótt giska veik plata, og
rennur tilþrifalítið í gegn.
Fjórum árum síðar stóð sveitin
fyrir allsérstæðum tónleikum í Loft-
kastalanum. Voru þeir órafmagnaðir
og eldri Sálarlög sett í alls kyns yf-
irhalningu. Plata með tónleikunum
kom út undir heitinu 12. ágúst ’99 og
þeir Stefán og Guðmundur hafa lýst
því yfir að þessir tónleikar hafi blás-
ið þeim anda í brjóst á nýjan leik og
þarna hafi raunverulega verið að
ræða um „annað hvort eða“ mál.
Annað hvort myndi sveitin hætta
eða halda áfram eftir tónleikana.
Platan er líka sannanlega vel heppn-
uð, yfir framvindunni er góður andi
og á honum hafa Sálverjar byggt
fram á þennan dag.
Tví- ef ekki þríefldir réðust með-
limir nú í metnaðarfyllsta verkefni
sitt til þessa, plötutvennuna Annar
máni/Logandi ljós sem út kom á ár-
unum 2000 og 2001. Undirritaður
dæmdi ópusinn hart á sínum tíma og
eftir á að hyggja var slíkt ekki rétt-
lætanlegt. Fyrri platan missir að
vísu dampinn undir rest en sú síðari
stendur keik og klár út í gegn, frá-
bær plata. Djörfungin á bakvið verk-
efnið er tilfinnanleg, hér var komin
sveit sem sumir voru búnir að af-
skrifa með metnaðarfullar, lyklaðar
poppplötur (poppverk?), áferðin
margbrotin og fáguð. Lög eins og
„Ekki nema von“ og „Á nýjum stað“
standa þá með því allra besta sem
sveitin hefur gert.
Sálverjar voru ekkert að slaka á
kröfunum því næst var það plata
með Sinfóníuhljómsveitinni, Vatnið
(2003). En ólíkt öðrum sveitum, sem
höfðu rennt í gegnum brot af sínu
besta við álíka tækifæri, þá mætti
sveitin með níu ný lög í farteskinu.
Jens Hansson átti eitt en hinn mik-
ilvirki Guðmundur átta, en hann
hafði þá valið það „stærsta“ og
dramatískasta úr fyrirliggjandi
safni! Samsláttur sveitanna tveggja
er vel lukkaður, hljóðmyndin lætur
vel í eyrum þó að lagasmíðarnar
sjálfar séu upp og ofan.
Það var svo árið 2005 sem Sálin
gaf loksins út „eðlilega“ plötu á ný.
Undir þínum áhrifum treysti Sálina í
sessi sem Bítla íslenska poppsins,
hér eru feikisterk lög eins og „Þú
færð bros“, „Höldum fast“ og tit-
illagið og flæðið á plötunni er jafnt
og gott út í gegn. Í hitteðfyrra var
það svo þemaverkefni, þar sem Sálin
tók höndum saman með Gospelkór
Reykjavíkur. Platan ber heitið Lif-
andi í Laugardalshöll og er feikivel
heppnuð, stefnumót þessara tveggja
hópa er farsælt og kór og hljómsveit
græða hvert á öðru. Þrettánda plat-
an í kassatvennunni er önnur safn-
plata með undanvillingum og heitir
hún Arg. Efnislega nær hún ekki
upp í Garg, en er nauðsynleg viðbót
fyrir aðdáendur. Hér er t.d. að finna
hið vinsæla lag „Þú fullkomnar mig“,
sem kom fyrst fram í myndinni Mað-
ur eins og ég.
Umgjörð kassanna og allur frá-
gangur er glæsilegur og til mikillar
fyrirmyndar. Kassarnir, ásamt
Þursakössunum, hafa sett ný viðmið
í gerð slíkra gripa hérlendis. Skrif
Stefáns Hilmarssonar með hverri og
einni plötu eru þá í senn upplýsandi
og stórskemmtileg.
Yfirreið Sálarinnar hans Jóns
míns yfir íslenskar poppplendur síð-
astliðin tuttugu ár hefur alla jafna
verið glæst, stundum ringlandi en
alltaf með einstökum gangi sem ekki
á sér sinn líka í íslenskri tónlist-
arsögu. Sálin stendur því fyllilega
undir þessari kassayfirhalningu sem
veitir gott tilefni til að fara í saum-
ana á tónsögu sveitarinnar.
Því þegar best lætur er þetta al-
gerlega magnað stöff - og alveg org-
inal.
Arnar Eggert Thoroddsen
Alveg
orginal
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Foringjar Öxulveldi Sálarinnar, þeir Stefán Hilmarsson og Guðmundur Jónsson. „Það sem er þó kannski merkilegast við hljómsveitina er að þrátt fyrir
þessa miklu lýðhylli [...] hefur hún aldrei selt sig ódýrt, allur ferillinn einkennist af miklum metnaði og markvissum tilraunum til endurnýjunar og -sköp-
unar,“ segir Arnar Eggert Thoroddsen í umsögn um safnkassana Vatnaskil. Þegar best lætur segir hann þetta vera „algerlega magnað stöff.“
40 ÞRIÐJUDAGUR 8. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
SÝND Í ÁLFABAKKA, KRINGLUNNI OG AKUREYRI
FOOL'S GOLD kl. 5:40 - 8 - 10:30 B.i. 7 ára
FOOL'S GOLD kl. 5:40 - 8 - 10:30 B.i. 7 ára LÚXUS VIP
STÓRA PLANIÐ kl. 6D - 8D - 10:10D B.i. 7 ára DIGITAL
DOOMSDAY kl. 5:50 - 8 - 10:10 B.i. 16 ára
LARS AND THE REAL GIRL kl. 10:10 LEYFÐ
/ ÁLFABAKKA
10,000 BC kl. 8 - 10:30 B.i.16 ára
THE BUCKET LIST kl. 8 B.i.7 ára
STEP UP 2 kl. 6 LEYFÐ
UNDRAHUNDURINN m/ísl tali kl. 6 LEYFÐ
eeee
EMPIRE
eeee
NEWSDAY
eeee
OK!- G.H.J
POPPLAND
eeee
SÝND Í ÁLFABAKKA OG SELFOSSI
styrkir Geðhjálp
SÝND Í ÁLFABAKKA
VIPSALURINNER BARA LÚXUS
ER STAÐSETTUR Í SAMBÍÓUNUM ÁLFABAKKA