Náttúrufræðingurinn - 1960, Blaðsíða 24

76
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
ingar, og kemur liún fram á vaxtarlagi þeirra. Þannig er um tegundir
af ættbálkunum Laminariales og Fucales. Má þar venjulega greina
í sundur einskonar rætur, stöngul og blað. Ræturnar eru stuttar
kvíslaðar greinar, sem grípa þétt utan um fótfestuna, eða þykkar
flögur, sem leggjast þétt að henni. Sérhæfni til næringarupptöku
hafa þessar rætur aftur á móti ekki framyfir aðra hluta plöntunn-
ar. Stöngullinn eða leggurinn er sívalur eða flatvaxinn, og ber
liann blaðið eða blöðkuna. Stundum er einskonar miðtaug eftir
endilangri blöðkunni, og sumstaðar er blaðkan skipt eða skert svipað
og laufblað. Stærstu brúnþörungar eru margir metrar á lengd, með
legg, sem er nokkrir centimetrar í þvermál neðst. Öll er plantan þó
svo lingerð, að hún getur aðeins staðið upprétt, meðan hún er á
kafi í sjó. Fjari undan lienni, leggst hún þegar útaf.
Vöxtur þalsins fer fram á mismunandi stöðum í plöntunni. Á
brúnþörungum af ættbálkinum Fucales og nokkrum öðrum fer
vöxturinn fram í enda þalgreinanna, líkt og gerist í greinarendum
æðri planta. Á Laminaria er vaxtarlag á milli leggsins og blöðk-
unnar, og út frá því vex ný blaðka á hverju ári. Þykktarvöxturinn
fer fram við skiptingu frumanna eftir sniði samsíða lengdarás plönt-
unnar. Oft eru það frumurnar í yfirborðslagi þalsins, sem þannig
skipta sér. Þörungar, gerðir af þráðþali, vaxa við það, að frumukeðj-
urnar lengjast. í sumum þeirra er strengur eftir endilöngum miðj-
um stönglinum, svokallaður mergstrengur, gerður af samsíða, löng-
um frumukeðjum, en þvert út frá mergstrengnum vaxa svo aðrar
stuttar keðjur, eins og geislar út að yfirborðinu og nefnist það bark-
arlagið (sbr. Chordaria, 6. mynd).
Frumur brúnþörunganna eru svipaðar að byggingu og frumur æðri
jurta, en um efnasamsetningu eru þær um margt frábrugðnar öðrum
jurtafrumum. í frumuveggnum má greina tvö lög. Innra lagið er
úr sellulósa, það ytra úr efni líku pektíni, svokölluðu algíni, en það
er Ca-salt af algínsýru. í Laminaria eru 20—60% af algíni, miðað við
þurrefni. í fxyminu eru venjulega margar smáar safabólur, í sumum
tegundum þó aðeins ein í miðri frumunni. Venjulega hefur hver
fruma aðeins einn kjama. Litbeiarnir eru oftast margir í hverri
frumu, en stundum aðeins einn. í þeim er bæði blaðgræna (klórofyl)
og karótxn, sem er gult að lit, og svo hið brúna litarefni, fucoxanthin,
en það er skylt karótíni. Á stórvöxnum brúnþörungum er tillífun-
arvefurinn út við yfirborðið, en innar tekur við litlaus forðavefur.