Náttúrufræðingurinn - 2007, Qupperneq 46

Náttúrufræðingurinn
ÓLAFUR LOFTSSON
Ólafur Loftsson er ráðgáta og vekur
upp spurningar. Hann fæddist í
Barkarstaðakoti í Fljótshlíð 18. maí
1783; foreldrar hans voru Loftur
Amundason, hreppstjóri í Nikulás-
arhúsum í Fljótshlíð, ættaður frá
Kollabúðum í Þorskafirði (Kolla-
búðaætt)21-26 og Ingibjörg Ólafsdóttir
frá Fellsströnd í Dalasýslu. Sam-
kvæmt Læknatali var Ólafur í Hóla-
vallarskóla á árunum 1800-1804 en
nam eftir það læknisfræði hjá
Tómasi Klog landlækni. Haustið
1807 hugðist landlæknir senda hann
til frekara náms í Kaupmannahöfn,
en skipið sem Ólafur tók sér far með
hraktist til Stornoway á Suðureyjum
í Skotlandi og var hertekið í ófriði
Breta og Dana. Ólafur dvaldist á
Suðureyjum og meginlandi Skot-
lands á artnað ár og fékkst við lækn-
ingar. Þá kynntist hann Sir George
Mackenzie, sem kom Ólafi til
frekara læknisnáms í Edinborg. Þar
voru fyrir læknanemarnir Henry
Holland (5. mynd) og Richard
Bright (6. mynd) og allir slógust þeir
í íslandsför með Mackenzie árið
5. mynd. Henry Holland, M.D. Myndin er
af málverki frá því um 1840.
1810.4-15-16 í Læknatali21 segir að Ólafur
hafi afþakkað boð Mackenzies um
að fara með honum aftur til
Skotlands að íslandsferðinni lok-
inni, en til Skotlands fór Ólafur samt
aftur 1812 og að því víkur Bjarni
Thorarensen í bréfi til Gríms Jóns-
sonar, 29. ágúst 1812: „... og hinn
nafnfrægi Olafur Loptsson er
allareidu farinn aptur til ad reina
Lucku sína í Englandi".27 Ólafur
kvæntist skoskri konu en ekkert er
kunnugt um hana né börn þeirra, ef
einhver voru. Ólafi eru hins vegar
kennd sex lausaleiksbörn á Islandi,
sitt með hverri konunni, og voru
fjögur fædd á árunum 1805-1806 en
tvö árið 1812.21 Ólafur gekk í frímúr-
araregluna í Fortrose (Fortrose Lod-
ge) í Skotlandi 29. ágúst 1809, sum-
arið sem hann dvaldi hjá Mac-
kenzie. Ólafur varð næstfyrstur
íslenskra manna til þess að ganga í
frímúrarareglu sem kunnugt er
um.28 Það síðasta sem spurðist um
hann er að árið 1815 var hann orð-
inn aðstoðarlæknir á bandarísku
herskipi. Tilraun til að afla upplýs-
inga um Ólaf eftir það var árangurs-
laus.2
Þessi lýsing sýnist hlutlaus upp-
talning, en hið sama verður ekki
sagt um frásagnir skosku ferðafé-
laga hans eða þá lýsingu sem
Andrew Wawn dregur upp af Ólafi
í útgáfu á dagbókum Henrys Hol-
lands um þessa Islandsför sem út
kom 1987. Stingur sú lýsing mikið í
stúf við frásögnina af Bretunum,
sem er hin tignarlegasta. I upphafi
gætir ónákvæmni hjá Wawn þegar
sagt er að Ólafur hafi numið læknis-
fræði í Reykjavík í 5 ár hjá land-
lækni Klog;29 nær sanni er 2-3 ár, og
landlæknir sat þá í Nesi við Seltjörn.
Þá er helst að skilja á Andrew
Wawn að hann telji að skip Ólafs
hafi farist við Suðureyjar og að
Ólafi hafi skolað þar á land, í eigin-
legri merkingu eða með gáskafullri
tilvitnun í Shakespeare og í óeigin-
legri merkingu orða: „Foundering
in a violent, wintry storm, Ólafur's
ship was wrecked and the young
Icelander was washed ashore, an
6. mynd. Richard Bright, M.D.
improbable Prospero, on the island
of Lewis, where he was taken pris-
oner, penniless and unable to speak
English."29 Ekki gera Holland eða
Mackenzie mikið úr læknismennt-
un Ólafs eftir 3ja (eða 5!) ára nám á
Islandi, en viðurkenna þó að hann
hafi fengist við lækningar hjá af-
skekktum smábændum á eyjunni
Lewis og þar í kring.29-30 Ólafur var
kallaður til lækninga yfir til megin-
landsins, vesturstrandar Ross-hér-
aðs. Þar kynntist hann Sir George
Mackenzie og dvaldi hjá honum
sumarlangt í hálöndunum, áður en
honum var komið í frekara læknis-
fræðinám í Edinborg „... under Sir
George's benevolent patronage". I
upphafi hrifust menn af Islendingn-
um, en það entist ekki íslandsferð-
ina út. Andrew Wawn telur, og
styðst við Holland, að Ólafur hafi
fengið loforð Mackenzies um að fá
að fylgja honum aftur til Skotlands,
en það loforð hafi ekki verið hald-
ið.291 Árbókum Espólíns er getið um
miður dygðugt líferni Islendings-
ins, bæði fyrrum í skóla og í leið-
angrinum. Hann á að hafa dregið
dætur landa sinna á tálar og dreift
um fransósis-sýki.18 Wawn vitnar til