Náttúrufræðingurinn - 2007, Blaðsíða 56

Náttúrufræðingurinn
í Mjóafirði (2. mynd), alls í 33
skipti. Sýnin voru tekin með 5 lítra
sjótaka og notuð til efnagreininga á
ammóníaki, fosfati, nítrati og kísli í
upplausn og til greininga á heildar-
styrk fosfór- og nitursambanda í
upplausn, ásamt sýnum til blað-
grænumælinga, talninga og grein-
inga á svifþörungum. Auk þessa
voru tekin háfsýni niður á um það
bil 5 m dýpi með 20 pm svifþör-
ungaháfi til nákvæmari tegunda-
greininga á svifþörungum.
Niðurstöður
Næringarefni
Vegna efnaveðrunar landsins er
styrkur kísils í ferskvatni hærri en í
sjó hér við land.32 Styrkur kísils í ám
sem falla til sjávar á Austurlandi er
allt að 20 sinnum hærri en í strand-
sjónum, en meðalkísilstyrkur í ám
sem falla til sjávar á Austurlandi er
110-162 pmól/lítra en styrkur kísils
í strandsjó úti fyrir Austurlandi er
breytilegur eftir árstíma, um 7
pmól/lítra um hávetur og 0,5-2
pmól/lítra um sumar.33'34 Við blönd-
un ferskvatns og sjávar hækkar því
kísilstyrkurinn mjög í sjónum en
seltan lækkar við blöndunina. Línu-
legt samband fæst því milli seltu
sjávarins og kísilstyrks (9. mynd b
& d) ef einungis blöndun hefur
áhrif á kísilstyrkinn og seltuna. Á
athugunartímabilinu voru flest sýn-
anna með háa seltu en ferskvatns-
áhrif voru greinanleg snemma vors
og fram á sumar með háum kísil-
styrk og lágri seltu. Fram til 15. maí
er kísilstyrkur frekar stöðugur,
rúmlega 10 pmól/lítra að meðaltali.
Stöðugar viðbætur eru af kísli í
fjörðinn með árvatni en þrátt fyrir
landrænar uppsprettur varð lækk-
un í styrk hans vegna kísilþörunga-
vaxtar yfir sumartímann og varð
styrkurinn minni en 1 pmól/lítra í
eitt skipti, þann 14. ágúst.
Síðari hluta vetrar (febrúar-apríl)
var nítratstyrkur hár og stöðugur,
8,5±0,3 pmól/lítra, þar til 15. maí er
hann lækkaði mjög snögglega og
eftir það var nítrat vart mælanlegt
56
(<0,5 pmól/lítra) allt sumarið fyrir
utan eitt gildi 31. júlí (9. mynd a).
Um haustið fór nítratstyrkur svo
hægt vaxandi og um miðjan nóv-
ember, þegar gagnasöfnun var
hætt, mældist hann 4,3 pmól/Iítra.
Fosfat hegðaði sér líkt og nítrat,
meðalstyrkur þess á tímabilinu frá
15. febrúar til 15. maí var 0,83±0,13
pmól/lítra. Fosfat var hins vegar
nær alltaf mælanlegt á athugunar-
tímabilinu og var meðalstyrkur þess
um sumarið 0,18±0,10 pmól/lítra.
Fosfatstyrkur fór svo hægt vaxandi
um haustið og mældist 0,74
pmól/lítra þegar gagnasöfnun lauk
(9. mynd f).
Allmiklar sveiflur voru á styrk
ammóníaks en sjá mátti sveiflur allt
að 2 pmól/lítra milli vikulegra
athugana þrisvar sinnum á athug-
unartímabilinu (9. mynd e). Hæsta
gildi mældist þann 31. júlí (3,8
pmól/lítra). Almennt var styrkur-
inn þó lítill og voru langflest gildi
lægri en 1,5 pmól/lítra, sem er
fremur lágt miðað við aðra firði hér
við land. Heildarmagn uppleysts
niturs og fosfórs var einnig mælt.
Árstíðabreytingar í heildarstyrk
uppleystra nitursambanda og
nítrats voru mjög sterkt tengdar
sem og árstíðabreytingar í heildar-
styrk uppleystra fosfórsambanda
og fosfats. Styrkur lífrænna nitur-
sambanda (þ.e. allt uppleyst nitur
að frádregnu ólífrænu) var lítið
breytilegur á athugunartímabilinu
og var 4,7±1,5 pmól/lítra að meðal-
tali (9. mynd g). Lífrænt bundinn
fosfór (þ.e. allur uppleystur fosfór
að frádregnu fosfati) var hins vegar
í mjög lágum styrk þar til 15. maí (9.
mynd h) þegar styrkur hans óx
snögglega og hélst um 0,35
pmól/lítra þar til um haustið.
SVIFÞÖRUNGAR
Styrkur blaðgrænu var lítill fram
eftir vori en jókst mjög eftir miðjan
maí og mældist hæsti styrkur blað-
grænu að vorinu þann 29. maí 3,5
pg/lítra (9. mynd c). Styrkurinn var
svo á bilinu 1-3 pg/lítra fram í
október og bendir það til nokkuð
jafns vaxtar svifþörungagróðurs á
tímabilinu.35 Gróðurtímabil svifþör-
unga hófst með vexti kísilþörunga,
sem voru í hámarki (blóma) í lok
maí en auk þess mynduðu þeir
nokkra gróðurtoppa yfir sumarið
(10. mynd a). Lítið fór fyrir kísil-
þörungavexti að haustinu. I Mjóa-
firði hófst kísilþörungavöxtur seint
vorið 2000 miðað við önnur svæði
sem rannsökuð hafa verið við land-
ið. Kísilþörungar voru viðloðandi
svifið allt gróðurtímabilið vegna
nægilegs framboðs kísils.
Alls voru greindar 44 tegundir
kísilþörunga. Helstu tegundir að
vorinu voru Thalassiosira nor-
denskjoldii, T. gravida, Chateoceros
furcellatus, C. debilis, C. convolutus
og C. diadema. Tegundin Pseudo-
nitzschia pseudodelicatissima er staf-
laga kísilþörungur og var ráðandi
tegund í júní en í júlí voru helstu
tegundirnar Leptocylindrus danicus
og L. minimus.
í júní fór að bera á skoruþörung-
um í sýnunum, en vöxtur þeirra
hefst allajafna seinna en vöxtur
kísilþörunga (10. mynd b). Skoru-
þörungar mynduðu tvo stóra gróð-
urtoppa í lok júní og um mánaða-
mótin júlí-ágúst, og smærri toppar
fylgdu í kjölfarið um miðjan ágúst
og september. í Mjóafirði voru
greindar 24 tegundir skoruþörunga
og helstu tegundir í gróðurtoppn-
um í lok júní voru Scrippsiella tro-
choidea ásamt ógreindum tegundum
Gymnodiniales spp. I gróðurtoppn-
um júlí-ágúst og um miðjan ágúst
voru helstu tegundir þær sömu og í
júní, en auk þeirra var töluvert
mikið af tegundinni Heterocapsa tri-
quetra. Af tegundinni Ceratium
lineatum var mest í september; þetta
er stór skoruþörungur og algengur í
svifinu að haustlagi víða við landið.
Gullþörungur (Chrysophyceae)
Dinobryon sp. og Apedinella spinifera
af flokki Dictyochophyceae urðu
áberandi yfir hásumarið ásamt
ógreindum smávöxnum svipuþör-
ungum (6. mynd a & b). í lok
sumars og fram á haust var kalksvif-
i