Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 24

18
XÁTTÚR UFRÆÐING U HINN
af truflunum á starfsemi lokuðu kirtlanna. — Nú á tímum er
í öllum stærri sláturhúsum út um heim vendiléga haldið til
liaga öllum lokuðu kirtlunum úr sláturdýrum, fýrir lyfjaverk-
smiðjurnar, sem síðan vinna úr þeim stillana. Þessi lvf koma
sérstaklega að gagni við þá sjúkdóma, sem stafa af ófullkom-
inni starfsemi einhverra lokuðu kirtlanna eða jafnvel algerðri
vöntun ]>eirra, og eru þá sjúklingi gefnir inn stillar tilsvarandi
kirtla. Þá er að geta um þriðju aðferðina. Athugulir læknar
höfðu tekið eftir því, að samfara vissum sjúkdómsmyndum
var allajafna að finna hrevtingar á vissum lokuðum kirtlum
og Iá þá nærri að setja þessa sjúkdóma i samband við trufl-
anir á þessum kirtlum. Þessar athuganir liafa í mörgum til-
fellum orðið fyrsta vísbendingin um starfsemi þessara líffæra
og jafnframt knúð til frekari rannsókna á þeim. Við nákvæma
rannsókn og samanhurð á sjúkdómsmyndunum og, að sjúkling
látnum, á kirtlinum sjálfum, hefir á siðuslu tímum skapazt
mikil þekking á starfsemi lokuðu kirtlanna, sú þekking, sem
nauðsynleg er lil þess að geta dregið réttar ályktanir viðvíkj-
andi manninum af dýratilraunum, en allar eru tilraunirnar
gerðar i því augnamiði, að þær geti komið mannkyninu að
haldi í baráttu þess við sjúkdómana. — Af þessu, sem hefir
verið sagt, er ljóst, að þessi fræði eru enn á bernskuskeiði enda
vizka okkar um suma lokuðu kirtlana mjög takmörkuð, svo
að menn greinir enn á um, hvort ])eir í raun og veru séu þann-
ig lagaðir kirtlar. Svo er t. d. um hóstarkirtilinn. Hér mun ég
aðcins geta þeirra kirtla, sem vissa er fengin fyrir að séu lok-
aðir kirltar, og hægt er að mvnda sér nokkurn veginn heil-
lega skoðun um, ennfremur mun ég aðallega lialda mér við
þau áhrif, sem viðkoma manninum, en sle])j)a þeim, sem að-
eins eru bundin við vissar dýrategundir.
Fyrst skal frægan telja, lieiladingulinn, þar sem hann hefir
nokkurs konar yfirstjórn á flestum liinum lokuðu kirtlunum.
Enda er hann sá kirtillinn, sem fyrstur myndast í fósturlífi og
margir hinna kirtlanna ná alls ekki að þroskast, ef starfsemi
hans nýtur ekki við. Heiladingullinn er aðeins liðlega Á2 g*'-
að þyngd. Honum er skipt í tvo aðalhluta, framhluta, sem er
úr venjulegum kirtilfrumum og afturhluta, sem er gerður úr
vef, er svipar mjög til taugavefs, enda er hann upprunalega
myndaður úr heilanum og heldur því sambandi við hann alla
tíð síðan, gegnum örmjóan stilk, sem tengir hann við niður-
flöt heilans, þannig, að hann Inmgir eins og smá dingull nið-