Náttúrufræðingurinn - 1945, Blaðsíða 12

NÁTTÚRUFRÆfilNGURINN
) '2
last bergs á vatnasviði árinnar eða hrun úr gljúfraveggjum. Grunn-
stingull hjálpar einnig til við gröftinn. Hann slítur upp möl «g sand
úr botninum og fleytir fram ána. Þá er ísruðningur í hlákum ekki
sízt stórvirkur. Fl jótandi jakar geta ýtt eða velt stórgrýti og rist gras-
svörð af bökkum. ísskriðið hlýtur að vinna fremur að Jrví að víkka
farveginn en dýpka, enda renna dragár að jafnaði dreift, liðast víða
um grjót- eða malareyrar, Jrar sem engum gróðri er vært fyrir jaka-
burði og umróti í vatnavöxtum. Því nær hver steinn í eyrunum er
lábarinn. Þegar aðeins er venjulegt vatn í ánum, er ntegnið af eyr-
unum Jmrrt og árnar fylla ekki nándar nærri út í farveg sinn. A
mörgum dragám eru vandfundin góð brúarstæði, en Jrær eru tiltölu-
lega grunnar á viiðum.
Til dragavatnsfalla ldjóta einnig að teljast lækir ]>eir, sem koma
upp í gróðursælum mýrum. Þeir eru frábrugðnir öðrum bergvatns-
Iækjum að því ieyti, að vatnið í þeim er skolleitt, ekki ósvipað jökul-
vatni að lit, en klappir og steinar í botni þeirra og eyrum er allt
litað rautt (rauðgult eða rauðbrúnt). Gruggið í vatninu mun að
nrestu vera dauð, lífræn efni, en rauði liturinn stafar af járnhýdrox-
ýðum, sem setjast eins og skán á lækjarbotninn. Hvoru tveggja vakla
sérstakir kemískir eiginleikar mýrarjarðvegsins, og skal ekki larið
lengra út í Jrá sálma. Ekki er mér kunnugt um nein stór vatnsföll
af þessu tagi hér á landi, en inýralœkir eru afar algengir. Tiltöhdega
stórir mýralækir eru t. d. Hróarsholtslækur í Flóa, Rauðalækur í
Holtum og Rauðá, sem fossar ofan af heiðarbrúninni hjá Systra-
stapa á Síðu.
Munurinn á lindám og dragám kemur berlega í Ijós þar, sem
báðar Jressar ártegundir renna hlið við hlið, t. d. í Laugardal, Árn.
Þar kpxna ujiji tvær lindár, sem nefnast Ljósárnar, allhátt ujijri í
hlíð Miðdalsfjalls. Hvor þeirra sjrrettur ujrjr að kalla í einu lagi úr
stórri lind. Þarna hafa þær verið að allt frá ísaldarlokum og ekki
gert betur en skola lausum jökulruðningi af klöpjrunum, sem þær
belja ofan eftir. Þær liafa ekkert grafið sig niður og blasa Jrví við
langar leiðir að eins og glitrandi hvítir strengir í dökkgrænni, skógi
vaxinni ldíðinni. En beggja vegna í sömu fjallshlíð eru djúp svört
gil, grafin í fast berg af smáám og lækjum, sem öll eiga sér drög hærra
í fjallinu, en eru sum hver miklu vatnsminni en Ljósárnar. Graftar-
afköst Jressara ártegunda koma ekki síður greinilega í Ijós, ef vér
berum saman dragána Bleiksá í Bleiksárgljúfri innarlega í Fljóts-
hlíð og hinar vatnsmiklu lindir, sem víða annars staðar fossa ofan
Hlíðina og eru ekkert niðurgrafnar.