Náttúrufræðingurinn - 1946, Qupperneq 3

Sveinn Þórðarson:
Atóman og orka hennar
(Framhald).
III. Alkemistar 20. aldarinnar.
Arið 1919 gerði Rutherford tilraun, sem reyn/.t hefir sérlega af-
drifarík fyrir alla frekari þróun atómrannsóknanna. Fram til þess
tíma höfðu hin geislavirku frumefni verið ein um það, að geta sent
frá sér hluta af kjörnum sínum og breyzt þannig úr einu frumefni
í annað, því að við það að alfa eða beta geislar fara úr kjörnunum,
verður eðlilega breyting á sætistölu kjarnanna en það þýðir. að
geislavirka frumefnið, sem var, er orðið að nýju frumefni með ýmist
hærri eða lægri sætistölu en það hafði upphaflega. Við jrað, að frurn-
efni geislar frá sér alfa-geislum, lækkar sætistalan um 2 en atómu-
þunginn um 4, því að alfa-geislar eru Jrað sama og kjarnar frum-
efnisins helíums, senr hefir sætistöluna 2 en atómuþungann 4. Geisli
kjarninn hins vegar beta-geislum, jrá hækkar sætistalan um 1 en
atómuþunginn helzt óbreyttur þar senr þungi elektrónunnar er svo
lítill miðaður við þunga kjarnans, að hans gætir hvergi.
Kjarnbreytingum sem þessum má auðveldlega lýsa með auðskild-
um jöfnum og skal hér sem dærni sýnt hvernig kjarnbreyting jrekkt-
asta geislavirka frumefnisins, radíums, verður þegar j>að geislar út
alfa-geislum og verður þá að frumefninu radon:
99« 999 4
88 Ra-------> "86 Rn + 2 He ;
Bókstafnirnir eru táknbókstafir frumefnanna eins og þeir eru
í efnafræðinni, neðri talan er sætistala frumefnisins en sú efri táknar
atómuþungann. Kjarnbreytingarnar verða með óbreyttum hraða
Jrótt hin ytri skilyrði eins og hitastig, þrýstingur o. fl. séu látin breyt-
ast, að öðru leyti er ummyndunarhraði hinna ýmsu geislavirku frum-
efna æði misjafn og er honum venjulega lýst með Jrví að tilgreina
hversu löng sé ,,liálf æfilengd“ viðkomandi frumefnis. En Jrað er sú
4