Náttúrufræðingurinn - 1946, Page 27

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
73
eitt sumar. Alkunnar eru vetrarkorntegunclirnar, t. d. rúgur. Til
lians er sáð að sumrinu. Fræið spírar og lágvaxið gras er komið unt
haustið. Næsta sumar lýkur vetrarrúgurinn lífsskeiði sínu. Hann
verður hávaxinn, her blóm og fræ og deyr að því búnu. Þannig er
einnig eðli margra annarra jurta. Nefnast þær hálfeinærar eða vetr-
areinærar. Sé sáð til vetrareinærra jurta á vorin, styttist vaxtartími
þeirra. Þær ná rninni þroska en ella og blómgást seinna. Kornblóm,
lævirkjaspor, stjúpur, Nigelia o. fl. blómgast 3—4 vikum fyrr haust-
sánar en vetrarsánar. Ef við aftur á móti sáum til reglulegra sumar-
blóma að haustinu, spírar fræið oft illa og þótt takast kunni að láta
það spíra, þá er mjög erfitt að halda lífi í jurtunum yfir veturinn.
Vaxtarhraði einærra jurta er oft mjög mikill. Þekkja allir hve fljótt
arfinn er að ná sér á stryk hér í görðunum. Fræ Iians eru líka afar líf-
seig og geta lialdið grómagni sínu — jafnvel áratugi. Arfafræin í yfir-
borðinu færast í kaf þegar garður er stunginn upp og lifa góðu lífi
niðri í moldinni. Næsta ár eða síðar geta þau komið upp, þegar garð-
urinn er unninn, spírað og vaxið. Búfé étur arfa með góðri lyst. Jurt-
in meltist og verður dýrunum að góðu gagni; en fræin sjálf meltast
sjaldnast, heldur ganga óskemmd niður af dýrunum og dreifast
þannig með áburðinum. — Hægt er að lengja æfiskeið sumra ein-
æru jurtanna t. d. með |n í að taka burtu blómknappana jafnóðum
og þeir myndast. Jurtin vill ekki ljúka lífi sínu fyrr en hún hefir
aukið kyn sitt og lifir stundum árum saman, sé þannig leitað á hana
og blómgunar- og fræþroskunarorkan spöruð. Er hugsanlegt að svo
mjög gangi á sykurforða einæru jurtanna við blómgun, að þær
standist síður frost á eftir — eða önnur óhagstæð kjör. Þar sem vitað
er og augljóst, að mikil orku- og efnaeyðsla á sér stað við blómgun og
fræþroskun, virðist næsta eðlilegt að það lengi blómgunartímann að
taka nokkuð af blómknöppum burtu áður en þeir springa út. Al-
gengt er að skera ofan af blómjurtum, sem blómgast hafa um skeið,
til jress að fá þær til að blómgast á nýjan leik síðsumars. (Nemesia,
riddaraspori o. fl.). En hægt er líka að gera ofmikið að slíku, þannig
að stýfingin verði jurtinni meiri hnekkir en blómgun og fræþroskun
annars mundi verða.
Aðalmundur haustsáinna, einærra jurta og hinna tvíæru, er sá, að
]xer síðarnefndu eru lengur að búa í haginn fyrir blómgun, og salna
meiri forða. Má rekja ferilinn stig af stigi — sumarblóm, haustsánar
jurtir og tvíærar jurtir. — Sé sáð of snemma til tvíærra jurta, t. d.
káls eða rófna, þannig að þær verði fyrir hnekki af kulda, eins og oft
gerist hér, þá hættir þeim til að tréna — eða hlaupa í njóla og bera
blóm samsumars, gegn eðli sínu. Hnekkir af völdum þurrka getur