Náttúrufræðingurinn - 1952, Síða 9

HVERFJALL
119
árið 1818. Átti sú kenning miklu fylgi að fagna framan af 19. öld-
inni, en hefur síðan verið kveðin niður að mestu.
Sumarið 1937 dvöldu tveir kunnir jarðfræðingar á Mývatnssvæð-
inu, Svisslendingurinn A. Rittmann og Norðmaðurinn Tom F. W.
Barth, og hafa báðir skrifað um Hverfjall. Rittmann segir fjallið
vera uppbyggt eingöngu úr hraungrýti og sandi. Mikið af þessu
hraungrýti segir hann vera meira eða minna núið og telur það
flúvíóglacíalt, þ. e. núið af jöklum og jökulvatni. Sumt af grjótinu
segir hann sömu gerðar og Mývatnshraunin og telur það rnyndað eft-
ir síðustu ísöld, en liann fann líka nokkuð af þéttu ólívínbasalti,
sem hann telur dólerítískt og segir vera eldra. Hins vegar fann hann
hvergi túff né ferskt gjall eða vikur. Fjallið telur hann myndað í
einu miklu sprengigosi og áætlar að miðpunktur (focus) sprenging-
arinnar hafi verið á 300—400 m dýpi. Innri keiluna og hrygginn suð-
ur af henni telur hann vera hluta af hringlaga gíg („kleinen Ring-
wall“) mynduðum í lok gossins, og hafi gosefni þá rutt sér braut upp
með vegg aðalgígtrektarinnar, svo sem sýnt er á þversniði hans (Die
Vulkane am Mývatn, bls. 20—22).
Barth er líkrar skoðunar og Rittmann um myndun Hverfjalls, en
segir fjallið hlaðið upp eingöngu úr túffi og palagónítþursabergi, og
telur, að fannmyndun á vetrum og sumanegn muni í sameiningu
liafa getað myndað innri keiluna (Craters and Fissure Eruptions, bls.
68-69).
Allir þeir ofangi'eindir jarðfræðingar, sem reynt hafa að gera sér
grein fyrir myndun Hverfjalls, eru, að Reck undanskildum, sammála
um, að það sé sprengigígur, og þeir, sem eitthvað ræða aldur þess,
telja það myndað eftir ísöld. Hins vegar eru mismunandi skoðanir
þeirra um það úr hverju fjallið sé uppbyggt og virðist Þorv. Thor-
oddsen vera sá eini, sem.hafi athugað gerð fjallsins nokkuð rækilega,
en hundavaðsháttur verið á rannsókn flestra hinna.
Skoðun Trausta Einarssonar ó myndun Hveríjalls
1 3. hefti Náttúrufræðingsins 1948 birtist grein um Hverfjall og
Hrossaborg eftir prófessor Trausta Einarsson, og brjóta skoðanir
hans mjög í bág við skoðanir fyrirrennara hans, enda vakti grein
Trausta mikal athygli jarðfræðinga, a. m. k. íslenzkra. Trausti Ein-
arsson er kunnur að því, að líta ýmis jarðfræðileg viðfangsefni öðr-
um augum en aðrir íslenzkir jarðfræðingar og velta upp á þeim nýj-
um hliðum, og einkennir þetta í ríkum mæli Hverfjallsritgerð hans.