Náttúrufræðingurinn - 1952, Page 10

120
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Er slíkt sízt að lasta, og þótt ég sé nú, eftir rannsóknir síðustu sumra,
orðinn í flestu annarrar skoðunar en Trausti um Hverfjall, breytir
það ekki þeirri skoðun minni, að þetta sé næsta merkileg ritgerð,
einmitt vegna áðurnefndra einkenna. í þessari ritgerð setur Trausti
m. a. fram þá skoðun, að jökull síðustu ísaldar hafi gengið yfir
Hverfjall, og sé fjallið því miklu eldra en hingað til hefur verið talið,
að öllum líkindum frá síðasta hlýviðrisskeiðinu (Riss-Wuim). Rökin
fyrir þessari skoðun eru þau, að það sé nákvæmlega sama efni, sand-
ur, möl og stórgrýti úr basalti, sem þeki Hverfjall og hæðadrögin
austur af fjallinu, sem að skoðun Trausta eru bersýnilega uppblásn-
ir ísaldarmelar. Trausti skrifar: „Á hæðadraginu, sem gengur út úr
fjallinu til austurs, er stórgrýti á víð og dreif, og þar verður engrar
smækkunar á efninu vart, þótt fjær dragi fjallinu. Fjarlægð frá fjall-
inu íæður engu um gerð efnisins, eins og gera yrði ráð fyrir, ef það
væri sprengiefni úr Hverfjalli, heldur er það eingöngu afstaða til
veðurs, sem ræður, hve efnið er gróft. Ég tel augljóst, að jökull hafi
gengið yfir Hverfjall og lausi hjúpurinn á íjallinu sé ísaldarruðn-
ingur“ (Hverfjall og Hrossaborg, bls. 114—115). Trausti hefur, eins
og Thoroddsen, veitt því eftirtekt, að Hverfjall er byggt upp af mó-
bergslögum, sem lialla út frá gígskálinni, en segir innan á skálar-
veggjunum vera móbergshúð, sem hallist eins og hlíðin. Ekki fann
hann nein móbergsbrot í ruðningi þeim, sem þekur fjallið. Sjálft
gosið, sem myndaði þetta hverfjall, telur hann hafa verið í höfuð-
atriðum sams konar og gos það, sem myndað hefur Hrossaborg, en
gang þess goss rekur hann allnákvæmlega í ritgerð sinni, og byggir
þar á athugunum sínum á gerð Hrossaborgar. í stuttu máli er skoð-
un hans sú, að hér hafi ekki orðið kraftmikið sprengigos, „heldur
þvert á móti kraftlítið gos með tiltölulega mjög köldu og þykkfljót-
andi hrauni“. Hin hallandi móbergslög eru að skoðun Trausta ekki
mynduð af loftbornum gosefnum, heldur „myndaðist kyrrstæður
öskugrautur í kverkinni, en gufan skapaði ólgu í honum, og hann
vall upp og þandist í kúf annað veifið. En þegar gufa var sloppin út
hverju sinni eða í lok gossins, rann askan niður í kverkina aftur,
nema yzti jaðar kúfsins, er sat eftir sem liringlaga garður“ (op. cit.,
bls. 119). Hrossaborg og Hverfjall eru því, samkv. skoðun Trausta,
mynduð af eins konar þykkfljótandi móbergsleðju, myndaðri úr
mjög þykku hrauni, sem kvarnazt hef'ur í smáagnir, á sama hátt og
Trausti telur mikið af öðru móbergi landsins til orðið. í gígveggjum
Hrossaborgar telur liann mega sjá merki þess, að grágrýtisbrotstykki,