Náttúrufræðingurinn - 1953, Blaðsíða 8

2
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
miklu stærra vatnsfall en Helliskvísl. Talið hefur verið, að um mest-
an hluta íslands sé meðalafrennsli 50—80 lítrar á sekúndu af hverj-
um km2, en norðan lands, þar sem minnst er úrkoma, 20—30 lítrar.1
Samkvæmt lægstu áætluninni (20 l/sek./km2) er afrennsli af 90 km2
svæði 1,8 m3 á sekúndu, en jafnvel það mun helzt til hátt áætlað
um meðalrennsli Helliskvíslar í Svalaskarði. Er þá hugsanlegt, að úr-
koma á Kringlunni sé enn minni en þar, sem hún hefur verið talin
minnst á landinu? Engan veginn. Vegna hæðarinnar hlýtur úrkoma
að vera þar langt umfram meðallag. Smæð Helliskvíslar að tiltölu við
vatnasvið stafar ekki af úrkomuleysi, heldur af því, að berggrunnur-
inn undir Kringlunni, sérstaklega móbergið, lekur vatni og veruleg-
ur hluti úrkomunnar síast burt neðanjarðar.
Austustu upptök Helliskvíslar eru í krikanum milli Dómadalsháls
og Stórhöfða. Þaðan rennur lítil, nafnlaus kvísl norðvestur um gróið
flatlendi. (Slikt graslendi á Landmannaafrétti er kallað fit, jafnvel
þótt það liggi ekki að neinu vatni). Austan við Sátu rennur þessi
kvísl saman við Kringlá, sem kemur sunnan að í mörgum kvíslum
um víðáttumiklar fitjar. Klukkugilskvísl kemur vir Klukkugili, sem
skilur Stórhöfða og Litlhöfða, og fellur stundum í Kringlá, en hefur
stundum runnið sunnan við Langsátu vestur í Helliskvísl miklu neðar.
Oft er hún sigin í aur, áður en hún nái að renna saman við annað
vatn. Við austurenda Sátu bætist ánni enn nokkurt vatn um stutt-
an ós úr Löðmundarvatni. En úr því nefnist hún Helliskvísl. Frá
ósnum verðui’ stefna Helliskvíslar suðvestlæg um skeið, og rennur
hún þar fyrst um mjótt sund milli Sátu og Hellisfjalls fram hjá Land-
mannahelli, sem hún er kennd við, en siðan um fitjar og vikra, unz
hún tekur í sig Rauðfossakvísl sunnan undir Sauðleysum. Allan þenna
spöl er hún mjög lygn, breið milli bakka, en full af blautum sand-
eyrum.
Á ármótunum mun að jafnaði meira vatn í Rauðfossakvísl, og er
vatnasvið hennar þó miklu minna en Helliskvislar. En það gerir
gæfumuninn, að farvegur Rauðfossakvíslar er brattur og að líkind-
um skár vatnsheldur en flatlendi Kringlunnar, svo að þar sígur minna
niður. Auk þess kemur Rauðfossakvísl hærra að, úr Rauðfossafjöllum,
þar sem meiri úrkomu er að vænta. Til skamms tíma voru upptök
hennar undan litlum skriðjökli í hvilft gegnt norðaustri í hæsta fjall-
1) Sigurður Thoroddsen: Vandkraften og dens udnyttelse, erindi flutt á 6. nor-
ræna raffræðingamótinu, Rvík 1952, prentað í Tímariti Verkfræðingafélags Islands,
1, hefti 1952,