Náttúrufræðingurinn - 1953, Blaðsíða 16

10
NÁTTtJRUFRÆÐINGURINN
um hra unhólana. En „tangarsókn“ er mjög óheppileg í því stríði,
sem Helliskvísl heyr: Margar smákvíslar týnast í hraunsvelgi, og
rennslið í heild minnkar sýnilega, eftir því sem lengra kemur.
Frá vaðinu, þar sem bilaslóðin til Landmannalauga og Veiðivatna
liggur yfir Helliskvísl, verður hraunið því nær hallalaust norður að
Tagli. Þar dreifist áin mjög um leiru, sem hún hefur sjálf myndað.
Ég skoðaði þessa leiru 9. júlí s.l. sumar. Þá var hlý sunnanátt, rign-
ing frammi i sveitum, en bjart að fjallabaki. Upp úr hádeginu óx
Helliskvísl ört, eflaust af sólbráð í efstu drögum. Hún var gruggug
og ívið brúnleitari en títt er um jökulvötn. Kl. 2 e. h. mældist ár-
vatnið 18,4° hlýtt, en lofthiti var 16,5°. Vatnið breiddist óðum um
leiruna, og vantaði enn nokkuð á, að það næði hæsta fjöruborði frá
einhverjum hinna næstu daga á undan. Þarna sást vel, hve leirinn
er ánni nauðsynlegur til að þétta botninn. Fast við jaðra leirunnar
beggja vegna ná gjótur og gjár í hrauninu langt niður fyrir vatns-
borðið á leirunni. Margar þeirra voru samt þurrar í botn. En í öðr-
um voru pollar eða þornuð pollastæði, og í sumar þeirra runnu jafn-
vel vatnssytrur ofan af leirunrii og sigu niður. Þrátt fyrir leirbotn-
inn minnkaði áin ískyggilega ört niður á við í hinum breiða farvegi
á þessum kafla. Mér þótti fyrirsjáanlegt, að með þessu áframhaldi
kæmist hún ekki nema fáum hundruðum metra lengra ofanjarðar.
Samt var mér kunnugt um, að nokkrum árum áður hafði hún náð
mörgum kílómetrum lengra niður á við. Hér hlaut því skammt fram
undan að verða einhver breyting til hins betra á farveginum. Og sjá:
Fast norður við Tagl hittir Helliskvísl á gil, sem leysingarvatn hef-
ur grafið á mótum fjallsins og hraunsins. Þarna fellur hún í mörgum
fossbunum út af flötu hrauninu og rennur síðan í einum streng
norður eftir gilinu. Á fossbrúninni var svo mikið af árvatninn sigið
niður, að vel mátti stikla það, sem uppi rann. En neðan við hraun-
brúnina kom mikið af lekanum fram aftur í uppsprettum. Vatnið í
þeim var ekki tært eins og í venjulegum hraunlindum, en þó mun
minna gruggugt en árvatnið á fossbrúninni. í uppsprettunum mátti
greina hvítan bréfmiða gegnum allt að 8 cm þykkt vatnslag, en gagn-
sæi árvatnsins, mælt á sama hátt, var aðeins 3 cm. Mismunurinn fer
allur í að þétta hraunið. Enn fremur var uppsprettuvatnið kaldara,
aðeins 9°, þar sem ég mældi það, og er það þó miklu meiri hiti en
gerist í lindum undan hraunum á þessum slóðum (í Rangárbotnum
t. d. 3,0—4,5°). Lítill vafi er á, að allt vatnið í þessum uppsprettum