Náttúrufræðingurinn - 1953, Side 18

12
NÁTTtJRUFRÆÐINGURINN
sem vatn og vindur hefur borið í þá, svo að óviða sér þar á stein
nema í brúnunum beggja vegna. Bílaslóðin inn að Haldi fylgir þess-
ari lægð að endilöngu.
Þegar ég kom fram í Leirdali, sá ég, að vatn kom hvítfyssandi
austan úr Hekluhraunstotunni á vinstri hönd niður í dældina og
fram eftir henni. Þetta var allmikill lækur og mjög gruggugur. Þótt-
ist ég kenna, að þar væri Helliskvísl komin, og varð heldur forvitinn
um afdrif hennar. Áttum við nú samleið fram Leirdali. En vatns-
rennslið minnkaði óðum, eftir því sem neðar dró, og 1—2 km frá
jaðri Hekluhraunsins var það allt horfið í sand. Farvegurinn var þó
glöggur fram alla Leirdali og auðséð, að þar hafði runnið vatn fyrr
um sumarið. Hinir sérkennilegu botngárar eftir rennandi vatn á
sandi — afliðandi andstreymis, brattir forstreymis — voru enn óspjall-
aðir af sandroki, en leirinn, sem setzt hafði til í lygnum, var sprung-
inn í tigla af þurrki. Verksummerkin sýndu, að vatnið hafði dreifzt
mjög um sandinn og víða kvíslazt. Ég hafði gætur á, hvort nokkurs
staðar hefði runnið vestur úr lægðinni, í átt til Þjórsár. Svo var ekki,
en sums staðar hefur vantað litið á.
Verksummerkin eftir nýlegt vatnsrennsli voru glögg alveg fram
að hraunnefi því, er gengur norðvestur úr Sölvahrauni (sem er Heklu-
hraun) út á Þjórsárhraunið. En þar tóku þau mjög að óskýrast og
hurfu örskammt suðvestur frá nefinu. Þeir rennslistaumarnir, sem
lengst náðu, stefndu í vestur og enduðu í grjóti. Þangað hafði Hellis-
kvísl komizt lengst þetta sumar, og mér er nær að halda, að hún hafi
aldrei komizt lengra. Til þessa áfanga hafði hún sótt fram 28 km
á 36 árum. Og hraðinn hafði yfirleitt farið ört vaxandi: Fyrsta árið
(eftir gosið á Lambafit 1913) kyrrstaða, annað árið 1 km, næstu 16
ár aftur kyrrstaða, næstu 8 ár h. u. b. 6 km og síðustu 11 ár (fram
til 1949) 21 km.
Þarna frá hraunnefinu er mjög skammt til Þjórsár, aðeins um
1 km í vestur, en um 2,5 km til upptaka Ytri-Rangár í suðvestur.
Ekkert benti til, að Helliskvísl mundi láta þarna staðar numið í fram-
sókn sinni. — En hvort mundi hún lenda í Þjórsá eSa Rangá? Sú
spurning tók nú allan huga minn.
En ég fékk ekki ákveðið svar í þessari ferð. Veituskurðurinn mikli,
Leirdalir, er þama á enda, og hraunið fram undan er flatt og grýtt.
Jafnvel í björtu mundi erfitt án hallamælinga að sjá fyrir, hvora
leiðina vatn mundi renna, en nú var komið miðnætti og rökkur. Ég