Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 24

18
N ÁT T Ú R U F RÆ ÐINGURINN
Með vaxtarskilyrðum er einkum átt við ýmsa þætti loftslags (veður-
fars) og jarðvegs, svo og aðra staðbundna þætti, sem kunna að
finnast á svæðinu.
Það hefur löngum verið skoðun fræðimanna, að loftslag í hinum
ýmsu landshlutum væri svo líkt, að ekki væri orð gerandi á þeim
mismun, og sízt myndi hann nægilegur til útskýringar á takmark-
aðri útbreiðslu dýra eða jurta. Hið sama hefur og verið álitið um
jarðveginn. Með aukinni heimildasöfnun síðari ára hefur hins veg-
ar komið í ljós, að þessir þættir eru engan veginn eins einhæfir
og almennt var talið, og munu þó ekki öll kurl til grafar borin
í Jrví efni.
Þegar borið er saman loftslag á svipuðum breiddargráðum, er
einkum gerður greinarmunur á tvenns konar loftslagi, Ji. e. land-
rænu og hafrænu. Landræna loftslagið einkennist af lítilli úrkomu
og miklum hitastigsmun sólarhrings og árs, en hafræna loftslagið
af Jn'í öfuga. Auk Jress er veðurfar stöðugra í landrænu en í haf-
rænu loftslagi. Eins og nærri má geta, er loftslag inni í hinum
stóru meginlöndum mjög landrænt, en víðar er Jró að finna land-
rænt loftslag. Til dæmis er loftslag á eyjum og ströndum Norður-
íshafsins mjög landrænt, og stafar að sjálfsögðu af því, hve hafið
er kalt og mikill hluti þess ísi lagður. Á Grænlandi eru mörkin
milli hafræns og landræns loftslags um Scoresbysund að austan,
en um Godthaab að vestan. Þá er Jxið alkunnugt, hver áhrif fjall-
garðar hafa á loftslagið. Þannig geta há strandfjöll valdið land-
rænu loftslagi að baki sér, þótt fjarlægðin til strandarinnar sé ekki
mikil. Loks ræður tíðleiki hinna ýmsu vindátta miklu um lofts-
lagið, svo að það verður landrænt á ströndum, þar sem landvindar
eru ríkjandi.
Á íslandi er þannig liáttað, að meginið af úrkomunni kemur
með sunnanáttinni. Hún ber hingað atlantískt loft, sem er hlýtt
og rakt, en fer kólnandi og lætur því frá sér mikla úrkomu, en
mest af henni fellur á syðra helming hálendisins, sem bezt sést af
legu hinna stóru jökla þar. Norðan jöklanna eru þessir vindar því
oftast orðnir þurrir. Mest er þetta þó áberandi norðan Vatnajökuls,
sem virðist draga úrkomuna algerlega til sín. í sunnanátt gætir og
föhn-fyrirbæra (hnúkaþeys) á Norðurlandi, sem gerir það að verk-
um, að hitastig verður J>ar hærra en sunnanlands. Aðrar miklar úr-
komuáttir eru austan- og norðaustanáttirnar, en einnig fyrir Jæss-