Samvinnan - 01.04.1948, Page 28

peningunum ráða. Að ég gerðist lið-
hlaupi. . . . og það óttast eg mest.“
Á meðan Vigeland dvaldi í París,
kom hann nokkrum sinnum í vinnu-
stofu Rodins. Um Rodin hafði á sín-
um tíma staðið styrr mikill, þar eð list
hans var skoðuð sem skefjalaus upp-
reisn gegn þeina stefnum, er þá ríktu í
höggmyndalist, og enda þótt snilld
hans væri löngu viðurkennd, er Vige-
land kynntist honum og verkum hans,
átti hann það enn til að hneyksla dóm-
arana. Ef til vill hefur Vigeland orðið
fyrir nokkrum áhrifum frá verkum
Rodins, og eflaust hafa þau aukið hon-
um kjark og djörfung.
IGELAND kvaddi París og hélt
heim.
Baráttan í sál hans fór síharðnandi.
Hann varð bölsýnn og á stundum
nálguðust þjáningar hans örvinglun.
Auk þess var hann ekki líkamlega
heill. Annar bræðra hans hafði þá fyr-
ir nokkrum árum látist úr tæringu, og
nú óttaðist Vigeland, að hann yrði
sjálfur þeim sjúkdómi að bráð. Sem
betur fór reyndist vanheilsa hans ekki
svo alvarlegs eðlis, heldur mun hafa
verið um eftirköst langvarandi skorts
og hrakninga að ræða, en söltum ótt-
ans gekk hann ekki heill á hólm við
sálarkvalir sínar, og fór svo, að vinir
hans tóku að örvænta um úrslitin.
Þegar Egill Skallagrímsson varð svo
harmþrunginn við sonamissinn, að
hann vildi ekki lifa, en sá þó nokkur
tormerki á að svelta sig í Hel, vegna
bragða dóttur sinnar, þá kvað hann
um sorg sína, og leysti sig þannig úr
viðjum hennar; tók síðan aftur upp
sín daglegu störf og venjur eins og
ekkert hefði í skorizt. Gustav Vigeland
fór líkt að. Hann kvað sig úr viðjum
efans og bölsýninnar; kvað sig frá ör-
væntingu og sturlun, er hann orti í
leirinn þjáningar sínar. Þessi kvæði
hans voru rismyndir tvær, er hann
nefndi „Dómsdag" og „Helvíti". Hug-
ljúf eru verk þessi ekki, enda vart við
að búast. Þau eru hrjúf, og að margra
dómi óhuggnanleg túlkun og ýkt á
kvölum, örvinglun, myrkri og tortím-
ingu mannssálnanna, á þeim dóms-
degi, sem þær kalla yfir sig með efa sín-
um og sjálfslygi, og því Helvíti, sem
verður hlutskipti þeirra við dómsúr-
skurðinn. Útfærsla og stílform þessara
verka, var með þeim hætti, að margir
28
hneyksluðust, en nokkrir töldu höf-
undinn stæla Rodin, og féll honum
það þungt.
En hvað um það. Með verkum þess-
um tókst Vigeland hið sama og Agli
forðum, er hann orti Sonatorrek. Nú
gat hann gengið ótrauður og vondjarf-
ari til orrustu við ytri örðugleika og
tálmanir. Og enda þótt þessi verk hans
sættu gagnrýni, duldist engum, sem
leit þau og unni honum réttdæmis, að
mikils mætti af honum vænta.
Enn hlaut hann ferðastyrk. Fór
hann til Berlínar og tvívegis til Ítalíu.
í Ítalíuförinni skoðaði hann verk
hinna fornu meistara og dáðist að
mörgum þeirra. — Þegar heim
kom, hlaut hann, fyrir atbeina vina
sinna, fast starf við myndskreytingu
Þrándheimsdómkirkju, og vann hann
að því um fimm ára skeið, eða frá 1897
til 1902. Einnig vann hann nokkuð að
sjálfstæðum verkum og fékkst nokkuð
við mótun mannamynda.
í Á.RIÐ 1901 ferðaðist Vigeland til
_/\_Englands, þeirra erinda að kynm
ast kirkjuskreytingarlist frá miðöldum
vegna starfsins við dómkirkjuna.
Það mun hafa verið í þessari ferð,
sem hugmyndin um brunninn mikla
vaknaði með honum.
Skömmu eftir heimkomuna sagði
hann lausu starfi sínu við dómkirkju-
skreytinguna, og settist að í Osló. Þar
fékk hann sæmilegt húsnæði til starfs
síns, og nú tók hann til óspilltra mál-
anna við fullgerð eldri verka og sköp-
un nýrra. Hann var hamhleypa til
starfa, að minnsta kosti þegar hann var
sinn eiginn herra, og á þeim áratug,
eftir að hann var laus úr skreytingar-
starfinu, náði listrænn sköpunarkraft-
ur hans mestum hraða og orku. Jafn-
framt breyttist stíll hans nokkuð, náði
smám saman meiri ró og festu, án þess
að glata þrótti sínum og djörfung, og
að síðustu náði hann því einlæga lát-
leysi í línubyggingu og túlkun, og
heiðríkju í formi, sem aðeins á sér
hliðstæðu í list beztu myndsnillinga
allra alda. Hann mótaði enn mikið af
mannamyndum, og gat sér hróður í
þeirri grein ,einnig gerði hann stór
líkneski og varða ýmissa frægra
manna, og prýða þau verk hans torg
og garða í Osló og fleiri borgum Nor-
egs. Ekki eru þau verk öll jafngóð, sem
ekki er von, og alltaf mun hann hafa
átt örðugt með, að vinna verk „eftir
pöntun“, enda þótt sum þeirra tækj-
ust vel. Það voru þau verk, sem hann
vann samkvæmt köllun og eigin geð-
þótta, sem hann með réttu hlaut mest
lof og frægð fyrir. Skap hans var slíkt,
að hann mátti helzt ekki til neinna
fjötra eða kvaða finna.
Til þess að meta afköst hans ein,
verður að hafa hugfast, að mótun og
sköpun listaverkanna, var aðeins einn
þáttur í starfi hans, að vísu auðvitað'
mikilvægasti þátturinn, en á stundum
ekki sá tímafrekasti. Sjálfur stevpti
hann verk sín í gibs og jafnvel bronze,
lengst af við litla aðstoð, og auk þess
tók hann sjálfur mikinn þátt í að
höggva stærri myndir sínar í marmara
eða granít, og hafði umsjón alla með
því verki.
OG DRAUMURINN um brunninn
mikla heimsótti hann aftur, unz
svo fór, að hann fastréð að gera þann
draum að veruleika.
Það tókst honum. Hann varði til
þess lengstum hluta ævi sinnar. í
nærfellt fjörutíu ár neytti hann til þess
miklu af starfsorku sinni, og síðari ár
ævinnar, varði hann kröftum sínum
því sem næst óskiptum til þess að ná
því marki. Brunnurinn mikli varð líf
hans og köllun. Er Vigeland lézt, var
því verki svo langt á veg komið, að
öðrum er fært að ljúka því. Og þegar
brunnurinn mikli er fullgerður, verð-
ur þar um að ræða svo tröllaukna sam-
stæðu listaverka, að hvergi getur aðra
slíka í víðri veröld.
Um þetta mikla verk hefur þegar
verið nokkuð rætt og ritað í blöðum
og útvarpi hér á landi, og mun því
ekki frekar lýst hér, og ekki heldur
þeirri þrotlausu, örðugu, en sigursælu
baráttu, sem höfundur þess háði, til
þess að hann mætti lirinda því í fram-
kvæmd.
GUSTAV VIGELAND var ekki að-
eins frábær og frumlegur snill-
ingur á sviði myndlistarinnar. Hann
var hugsuður og stórbrotið skáld. Og
ef til vill fyrst og fremst skáld.
Nýnorrænt skáld var hann ekki.
Ekki einu sinni að formi til. Hann var
fornnorrænt skáld. Hann hugsaði og
kvað í anda þeirra, sem forðum ortu
Völuspá og Hávamál.