Samvinnan - 01.10.1953, Qupperneq 12

Járnnám í landi lappanna
/ Kiruna, 150 km. norban við heimskautsbaug, eiga
Sviar einhveriar aubugustu járnnámur Evrópu
Járnnámuborgin Iviruna liggur milli
tveggja, lágra fjallahnjúka 150 km
norðan við heimskautsbaug á Lapp-
landi í Norður-Svíþjóð. Tilveru sína
á hún einvörðungu námunum að
þakka, enda eru þarna hinar auðug-
ustu járnnámur í allri Svíþjóð, og þótt
víðar sé leitað.
Borgin stendur austan við suður-
enda vatnsins Luossajarvi (I,axavatns)
í dalverpi milli námufjallanna tveggja,
Luossavara að norðaustan og Kiruna-
Eftir
Sigvalda Hjálmarsson,
blaðamann
vara að suðvestan. Yfirborð vatnsins er
500 m yfir sjávarmáli, en námufjöllin
voru, áður en við þeirn var hróflað,
728 og 748 m yfir sjávarmáli, Kiruna-
vara hið hærra. Umhverfis breiðir há-
sléttan úr sér, skorin daladrögum með
frarn ánum og vaxin fölgrænum birki-
skógi, en sums staðar teygja sig gváir
fjallahnjúkar upp úr skóginum.
KIRUNAJÁRNIÐ FINNST.
Sagt er, að löppum, sem forðum
byggðu nálega einir fjalllendi Norður-
Svíþjóðar hafi löngu verið kunnugt
um járnnámurnar, er Jreirra er fyrst
getið í rituðum heimildum. Luossa-
járvi var auðugt að laxi, eins og nafn-
ið gefur til kynna, og á Jressum slóðum
reikuðu lappar um með hreindýra-
hjarðir sínar. En þótt Jreim væri kunn-
ugt um málminn, flýttu Jreir sér ekk-
ert að láta yfirvöldin vita. Þeir höfðu
lært af biturri reynslu frá Nasafjalli og
Kvikkjokk, er silfur vai numið Jiar á
17. öld, að engra sældarkjara var að
vænta af málmgrýtisflutningum með
hreindýrum yfir vegleysurnar í Norð-
ur-SvíJrjóð. Það mun Jró hafa verið
1696, að fyrst er getið urn Kiruna-
járnið í rituðu máli. Sarnúel nokkur
Mört frá Kengis ferðaðist þarna um og
gat Jæss í ferðasögu sinni. Árið 1736
kom konungleg sendinefnd á staðinn,
og eltir ])að hófst þar nokkurt málm-
nám. En þeirra tíma málmbræðsluað-
ferðir liæfðu illa járngrýtinu frá Kir-
una, auk Jress sem flutningar voru
miklum erfiðleikum bundnir á ]>ess-
um eyðislóðum.
FAÐIR KIRUNA.
Svo leið og beið. Á síðari liluta 19.
aldar var fundin upp ný aðferð til að
bræða járngrýti, svo kölluð Thornas-
aðferð, sem hæfði hinu fosfórríka járn-
grýti frá Kiruna. Járnbrautir gátu nú
leyst flutningavandamál lrinna víð-
lendu skógarhéraða, málmnám var
hafið í Gellivare, aðeins 80 km sunn-
Punktalinan sýnir lögun Kirunavara, eins og fjallið áður var. Tvcer sainhliða, brotnar linur sýna
járnceðina og sézt vel livernig grafið Itefur verið frá henni — heill dalur i fjallið. Sjást og mdlm-
skóflurnar og nr. 3 sýnir hvar járngrýtinu er deinbt niður göng (4) ofan i járnbrautarvagna, sem
biða i göngunum gcgnum fjallið (3).
12