Samvinnan - 01.03.1965, Qupperneq 17

UNDUR VERALDAR
Hofið í Efesos
Krösos Lýdíukóngur, sem átti drjúgan hlut aff byggingu Efesos-
hofsins, á bálkesti þeim, er sagan segir að Kýros Persakóngur
hafi látiff gera honum aff unnum sigri í styrjöld þeirra á millum.
Sama sögn segir, aff Kýros hafi séff sig um hönd á síffustu stundu
og gert hinn sigraffa peningajöfur aff ráffgjafa sínum. — Myndin
er grískt vasamálverk fornt.
Partí af því tagi, sem þessi forngríska mynd sýnir hefur áreið-
anlega veriff algengur viffburður hjá hinum holdlega sinnuffu
bisnissmönnum Efesosborgar. — Þrír veizlugestir liggja viff borff-
in og virffast komnir vel í kippinn. Kvenmaffur leikandi á flautu
kemur í staðinn fyrir radíógrammófón, og nakinn unglingur
ánauðugur bíður þess reiðubúinn aff ausa í skálar gestanna úr
kerinu, sem blandaff hefur veriff í,
Eitt þeirra sjö undra, er
mest þótti koma til í fornöld,
var Artemishofið í Efesos,
grískri nýlenduborg á vest-
urströnd Litlu-Asíu eða Ana-
tólíu, sem nú er og hefur
lengi verið kjarni hins tyrk-
neska ríkis. Um þrjú þúsund
ára skeið — lauslega áætlað
— voru strandhéruð þessa
skaga, að minnsta kosti vest-
an til, að mestu byggð grísku
fólki, en þegar Grikkjum og
Tyrkjum lenti saman í ófriði
uppúr fyrri heimsstyrjöld,
var það næstum allt neytt til
að flýja land. Hafa slíkar
landhreinsanir mjög verið í
tízku á þessari öld.
Hof það, sem hér um ræð-
ir, var hið r tærsta og skraut-
legasta sinnar tegundar í
hinum forn-gríska heimi.
Hofin í Grikklandi sjálfu
voru svipuð á stærð og marg-
ar dómkirkjur Vestur-Evr-
ópu. Hið fræga Parþenon er
til dæmis áb'ka stórt og Frú-
arkirkja í Kaupmannahöfn.
En Artemishofið var helm-
ingi stærra. Það var 220 feta
breitt, 425 feta langt og var
borið uppi af 127 súlum, er
voru 60 feta háar. Þetta
segja að minnsta kosti rit-
höfundar fornaldarinnar og
bæta því við, að heil fjöll
hafi verið brotin niður í
undir!'töðurnar. Þeir segja
einnig furðulegar sögur um
allt það óhemju bjástur, sem
byggingameistararnir urðu á
sig að leggja til að koma hin-
um voldugu steinblökkum
frá steinnámunum og í hús-
grunninn.
Raunar hefur þetta forn-
gríska hof ekki verið neitt
ofboðslegt mannvirki á
mælikvarða nútímamanna,
og jafnvel ekki Rómverja
heldur, ef maður hefur i
huga Colosseum þeirra og
musterisbyggingar í Balbek i
Sýrlandi. En Artemishofið
var eldra miklu og hafði
hlotið .°ína frægð löngu áður
en hin voru reist. Var byrj-
að að reisa hofið einhvern
tíma miHi 600 og 550 fyrir
Knst burð.
Svo er að sjá, að auðmenn
allra tíma séu jafn fíknir í
að stuðla að byggingum
guðshúsa til styrktar velferð
sinni, tímanlegri eða eilífri,
því að allar súlurnar, 127,
voru gjöf frá Krösosi Lýdíu-
konungi, einum frægasta
peningamanni sögunnar.
Þetta segir Heródót í mann-
kynssögu sinni, og fornleifa-
fræðingar hafa sannað mál
hans. Á einn bútanna, sem
fundist hafa af súlunum, er
skráð með grísku letri: Þessa
súlu hefur Krösos konungur
gefið. Stúfur sá er nú í
British Museum í Lundúnum.
Ljóst er af framansögðu,
að umrætt hof var einhver
fyrsta steinbyggingin, sem
Grikkir reistu og má teljast
mikið afrek að takast skyldi
að koma upp slíku húsbákni,
meðan menn höfðu enga
reynslu í að byggja úr steini.
Má því ætla, að bygginga-
meistararnir hafi sótt fyrir-
myndir sínar út fyrir gríska
heiminn. Enda þótt aðeins
mjög lítilfjörlegar leifar hafi
varðveizt af hofinu, benda
einnig þær til slíkra fram-
andi áhrifa.
Venjuleg grísk hof voru
aðeins með eina röð súlna
umhverfis hofhúsið. í Efesos
ítilltu þeir hins vegar upp
tveimur röðum á hvora hlið
og þrem eða fjórum til
beggja enda. Slíkur skógur
af risasúlum hlaut að vera
áhrifamikill fyrir hvern gest.
En þess háttar sálfræði var
grískum arkitektum óeigin-
leg, en öðru máli gegndi um
Persa. Konungahallir þeirra
voru einmitt slíkir súlna-
skógar.
Þetta má ef til vill kallast
ólíklegt, því Efeso3 er harla
langt frá Persíu, einkum á
mælikvarða fornaldarinnar.
En hafa verður það í huga,
að þessi borg var ein af
myndarlegustu verzlunar-
stöðum sinnar tíðar og öðl-
aðist einmitt auð sinn eink-
um á viðskiptum við innlönd
Asíu. Þar að auki var hún
staðsett mitt á milli Míletos
og Smýrnu, annarra tveggja
stær tu borga Jóníu, eins og
hinar grísku byggðir í Lítlu-
Asíu voru þá nefndar. Þess-
ar borgir höfðu prýðilega af-
stöðu sem viðskiptamið-
stöðvar milli Evrópu og Asíu,
en kaupskapur milli þessara
tveggja heimsálfa er áreið-
Framh. á bls. 30.
SAMVINNAN 17