Neisti - 01.12.1965, Page 19

NÍÐSTÖNG HIN MEIRI.
tJtgefandi: Helgafell.
Dagur Sigurðarson
Svanur snillinnar flýgur. Sezt á hof
hræsninnar. Syngur. Reitir, eitir
skeytum teitum heitum. Menn horfa
upp til hans og spyrja hvern annan:
"Er þessi sá sem koma skal?" Svo
líða dagar svo líða ár, svanurinn
eitir veitir hneytir snilld sinni að
dauðsljóum vegförum í vargstræti.
Sumir þeirra staldra við og segja:
"Þarna er sénxið. "
Pétur Pálsson.
LEIKRITHD UM FRjALST FRAM-
TAK STEINARS ÖLAFSSONAR I
VERÖLDINNI.
Eftir Magnús Jénsson.
í>að var talsverð eftirvænting f fólki þegar
frumsýnt var Leikritið um frjálst framtak
Steinars ölafssonar f veröldinni, fyrsta leikrit
Magnúsar Jónssonar, en vonandi ekki það sfð-
asta. Reyndar er kannski of djúpt f árinni
tekið að tala um frumsýningu og réttara að
tala um flutning. Leikarar Grfmu lásu leik-
ritið upp á sviði, en leikstjóra tókst þó að
gæða það bæði lffi og litum með einföldum
brögðum.
Leikritið um frjálst framtak Steinars Olafsson-
ar f veröldinni fjallar eins og nafnið bendir
til um lffsbaráttuna f nútfma kapitalfsku þjóð-
félagi, þar sem þeir einir eru einhvers metn-
ir, sem tekst að græða fé, mikið fé, helzt
meira en allir aðrir f umhverfi þeirra og ger-
ir þá minna til hvernig fjárins er aflað.
Persónur leiksins eru flestar venjulegt ungt
fólk. Steinar, aðalpersónan, og Siggi vinur
hans eru ungir menn, sem langar að eignast
peninga, mikla peninga; en það á að ganga
fljótt, þeir vita sem er, að ekki græðast
miklir peningar á heiðarlegri vinnu einni sam-
an. Það verður að fara út f bisness ef maður
ætlar að græða og eignast það sem hugurinn
girnist eða kannski það sem maður verður að
eiga til að teljast til betri stétta þjóðfélags-
ins: tfvf, uppþvottavél og grill, nú og nátt-
úrlega sportbíl.
Startkapftalið vantar. En hvað um það. Hægt
er að plata einfaldan föður Steinars til að
skrifa uppá og leggja að veði hús, sem hann
hefur verið að byggja f tuttugu ár. Og þegar
hann hefur tapað þvf og ekki hægt að plata
hann meir, er nafn hans bara falsað og lögð
að veði íbúð sem hann er farinn að byggja f
stað hússins. Það þýðir ekki að vera heiðar-
legur þegar á að græða peninga og fara f
bfsnis. Eða eins og Siggi segir: Meðan spek-
ingar þenkja og fffl vinna, þénar sá klári og
lifir lffinu. Menntun er pfp og djobb er líka
Piþ.
Og þetta tekst. Eftir ýmsar misheppnaðar
tilraunir tekst þessum ungu mönnum loks
með "frjálsu framtaki" að verða rfkir. Skipt-
ir þá máli hvernig byrjað er? "Við byrjuðum
dálftið óheiðarlega, mætti segja", segir Stein-
ar seinna, "en sfðan hefur allt verið meira
eða minna heiðarlegt”.
Við kynnumst f leikritinu tveimur unnustum
Steinars, Bellu, þeirri fyrri, nútfma Reykja-
víkurstúlku, sem fer á yndigþokkan'mskeið
til að læra að ganga og sitja, snyrta sig og
bera sig og s. frv. Bella vill eignast flott
heimili, með ffnum mubblum, tfvfi og öllu
tilheyrandi og þegar hún gefur upp vonina
um að Steinar sjái henni nokkurntfma fyrir
þessum lystisemdum, er auðvelt að ná f ann-
an.
Sunna, kokkur á sfldarbát fyrir austan, sfð-
ari unnusta Steinars, er alger andstæða Bellu,
gegnheiðarleg og sjálfri sér samkvæm.
Aðrar persónur leikritsins eru ölafur, faðir
Steinars, maður af gamla skólanum, nægju-
samur og ber enn virðingu fyrir vinnunni og
heiðarleikanum. Lárus, kaupfélagsstjóri,
aðaleigandi og höfðingi sfldarþorpsins, sem
óttast samkeppnina við Steinar, og sonur hans
Júnfór, ungur auðnuleysingi og einfeldningur,
sem bfður lægri hlut f keppninni við Steinar
um ástir Sunnu, en fer út f sameiginlegt
gróðabrall með honum.
Þá eru Stfnur þrjár, söltunarstúlkur og tveir
Gvendar verkamenn.
öþarfi er að rekja hér nánar söguna af þvf
hvemig Steinar fer að græða og að bjarga
sér undan tugthúsinu að lokum með þvf að
sökkva síldarbáti fyrir Lárus og verða óvart
hetja um leið. En Magnúsi tekst að gera
þessa sögu trúverðuga. Hann stillir upp á
svíðið fólki f nútfma kapftalfsku þjóðfélagi,
nánar tiltekið á íslandi, og lætur það hegða
sér eins og honum finnst eðlilegast.
Leikritið er snörp ádeila á yfirborðslegt þjóð-
félag okkar og dansinn kringum gullkálfinn.
Helzti plús þess er að höfundinum liggur eitt-
hvað á hjarta - og þorir að segja það. A þvf
eru að vfsu nokkrir smfðagallar, en það er
ferskt og aðalpersónur þess raunverulegar
manneskjur. Við þekkjum vel fólk eins og
Steinar, Sigga, Bellu og júnfór. Með þvf að
gera þessar persónur svona eðlilegar og iáta
þær fara þær leiðir, sem rökrétt eru óhjákvæm'
ilegar, tekst Magnúsi að lýsa mörgu öðru f
leiðinni og tæpa á enn fleiru.
Aðalinntak og boðskapur leikritsins kemur
kannski bezt fram f þessum orðum Sunnu:
"Það er annaðhvort heimska eða bfsniss að
segja þetta er bara svona. Það getur ekki ver-
ið náttúrulögmál að menn þurfi að leggja af
;sér alla mannsmynd til að vera menn með
|mönnum. Hvers konar samfélag er það? Þetta
er bara svona. Nei, það skal ekki vera".
Talmál unga fólksins þekkir Magnús út f
æsar. Hins vegar tekst honum ekki eins vel
með eldra fólkið. ölafur og Lárus verða helzt
til stfliseraðir. ölafur ótrúlega vægur, þolin-
móður og gamaldags. Lárus of venjuleg
'klissja.
Gvendarnir tveir eru skemmtilega gerðir og
sannir, Stfnurnar lakari.
Og að lokum er það Sunna. Sú persóna, sem
greinilega á mesta samúð höfundar og hann
lætur túlka skoðanir sfnar. Kannski er það
þessvegna sem hún er ekki nógu eðlileg, ekki
nógu sönn. Sunna er ekki nógu blæbrigðar
hún er nærri þvf of góð og heiðarleg. Höfund-
ur setur hana upp á stall og f þannig aðstöðu
getur enginn verið eðlilegur. Þegar skrifað
er ádeiluleikrit er betra að láta enga persónu
leiksins komast að þvf hvar samúð höfundar
er. Það er nóg að áhorfendur komist að þvf.
Talkór er skemmtilega notaður vfða f leik-
ritinu og mun Magnús líklega fyrstur fslenzkra
leikskálda til að hætta sér út f það fyrirtæki.
Ekki kann undirrituð að meta endi leikrits- •
ins. Það er hægt að senda öðrum höfundum
tóninn á öðrum vettvangi og óþarfi að setja
inn antiklfmaks f eigið verk til að gera grfn
að þeim.
Leikritið um frjálst framtak Steinars ölafs-
sonar f veröldinni var eins og áður er sagt
flutt af Leikklúbbnum Grfmu og stóðu leik-
arar sig yfirleitt sæmilega og sumir mjög
vel. Leikstjórn Eyvindar Erlendssonar kom
þægilega á óvart og hópurinn virtist starfa
vel saman.
Eftirvæntingarfullir sýningargestir fengu
ósvikna vöru f staðinn fyrir peningana sfna,
eins og leikstjóri boðar f upphafi. Hitt er
svo annað mál, að ósvikin vara getur snert
marga illa.
Vilborg Harðardóttir.