Andvari - 01.01.1983, Side 19

ANDVARI
KRISTJÁN ELDJÁRN
17
um Kristján: „Hann var ekki aðeins virtur og dáður forseti, heldur átti
hann og fleiri persónulega vini heldur en nokkur annar með okkar þjóð.
Hann hafði ferðazt margsinnis urn land allt, fyrst sem þjóðminjavörður
og síðan sem forseti Islands, og hvar sem hann fór, löðuðust menn að þess-
um gáfaða og hjartahlýja dreng.“
Ræðumennsku Kristjáns var við brugðið. Hvort sem var hinn árlegi
nýársboðskapur hans eða aðrar ræður við hátíðleg tækifæri, fundu menn
þegar, að þær voru hnitmiðaðar og orðfærið í senn frumlegt og fimlegt í
allri hófstillingu sinni. Hann fjallaði jafnan um vandamál þjóðarinnar á
þann 'hátt, að öllum mátti boðskapur hans ljós verða, án þess þó að hlanda
sér inn í skiptar skoðanir manna um dægurmálin. Ræður hans eru bók-
menntir, sem margan mun fýsa að eiga. Að vísu er ljóst, að Kristjáns hefði
verið rninnzt sem eins hinna mætustu Islendinga á 20. öld vegna hæfi-
leika sinna, góðra verka og drengskapar, þó að hann hefði aldrei orðið
forseti lýðveldisins. En það er fánýtt og tilgangslaust að hugsa sér feril
hans annan en hann varð. Ég tek því undir eftirfarandi orð dr. Jóhannesar
Nordals í eftirmælum hans um Kristján: „Kristján Eldjárn sóttist ekki eftir
því að verða kjörinn forseti Islands. Til þess gekk hann fyrir eindregin
tilmæli fjölda manna, sem staðfest voru af yfirgnæfandi fylgi meðal þjóð-
arinnar. Hins vegar kom brátt í ljós, að hann átti til að bera þá eiginleika,
sem bezt mega prýða höfðingja lítillar þjóðar, vitsmuni, hófsemi og góð-
vild. Varð hann því Islendingum í forsetatíð sinni bæði fyrirmynd og
lærifaðir. - Þegar Kristján Eldjárn lét af embætti að eigin ósk fyrir tveimur
árum, miklu fyrr en margir höfðu kosið, var ástæða til að vona að hann
gæti enn átt djúgan starfsdag fyrir höndum og verið áfram í forystuhlut-
verki á sviði íslenzkra fræða. En örlögin hafa ráðið þessu á annan veg, og
autt stendur nú rúm þess manns, sem einna ástsælastur hefur orðið með
þjóðinni á okkar tíð. Megi fordæmi hans og trúmennska verða þeim sem
við taka til eftirbreytni./,
Þó að forseta Islands sé skylt að gefa gauni og fylgjast náið með stjórn-
málahræringum í landinu, er honum meinað að hafa nokkur bein áhrif á
afstöðu stjórnmálaflokkanna. Allt frá stofnun lýðveldisins og raunar leng-
ur hefur enginn einn flokkur haft meirihluta á Alþingi. Þingræðisstjórn
verður því ekki mynduð nema með samstarfi eða samþykki tveggja flokka
eða fleiri. Ef tormerki verða á vilja eða getu til að taka sarnan höndum til
2