Andvari - 01.01.1983, Side 33

ANDVARI
KRISTJÁN ELDJÁRN
31
við víkingaaldarskrautverk, helzt frá 10. öld. I ritgerðinni ber Kristján
þessa litlu rnynd saman við erlenda gripi, alla rniklu stærri og surna heims-
kunna, sem bera lík stíleinkenni. Til þess að sýna, hvernig Kristján sam-
einar háfræðilega greinargerð og ljóst og alþýðlegt orðfæri, skal hér tekinn
sem dæmi lítill kafli úr ritgerðinni. 1 framhaldi af samanburðinum segir
'hann:
„Ef til vill þykir einhverjum það firna langt gengið að hera Papeyjar-
dýrið litla saman við verk, sem teljast meðal tindanna í list víkingaaldar.
Tignarmunur er vissulega mjög mikill, en engu að síður er Papeyjardýrið
litli bróðir hinna göfugu og háþróuðu víkingaaldardýra, sem til var vitnað.
I fræðiritum eru þessi verk sum kennd við Jalangursstíl og sum við Mamm-
en-stíl. Þarna er mjótt á milli, eins og kunnugt er, og sumir telja jafnvel
varla réttlætanlegt að greina þetta sundur í tvö stílafbrigði. Það er eins og
á það er litið. Vel má vera, að Papeyjardýrið yrði fremur kallað Mannnen-
dýr en Jalangursdýr, en ég leiði minn hest hjá að fara út í slíka sálrna.
Eg læt nægja að kalla það dýr af ætt Jalangurs/Mammenlistarinnar.
Ég tel einnig óvarlegt að ætla sér að fullyrða mjög nákvæmlega um tíma-
setningu, Skaill-silfrið var lagt í jörð um 950, og ég sé ekkert Jwí til fyrir-
stöðu, að Papeyjardýrið sé frá svipuðum tíma, miðri 10. öld, en gæti vel
verið frá seinni hluta aldarinnar. Yngra held ég alls ekki að það sé.
Papeyjardýrið er ekki annað en einfalt riss mcð hnífsoddi, eins konar
graffiti. Sennilega hefur það ekki þegar í stað verið rist á þennan hlut, og
vel er hugsanlegt að annar rnaður en sá, sem tálgaði hann, hafi gert rissið.
En hvort heldur sem er, hefur listamaðurinn séð þennan slétta flöt milli
gatanna, gripið hníf sinn og skellt skyndimynd haganlega niður á flötinn.
Sambærilegt riss er dýrið á öskjuloki úr Oseberg-skipinu (Viking Art Pl.
XIX), ví'kingaflotinn á spýtu frá Björgvinjarbryggju (sjá t. d. Viking 1974,
bls. 11 og 12) og Jalangursdýrið aftan á silfurnælunni frá Sandmúla
(Árbó'k hins íslenska fornleifafélags 1937-39, IV. myndbl. andspænis bls.
17). Þetta eru allt augnabliksins börn. Slíku rná líkja við stöku sem hag-
mæltur maður varpar fram. E'kki hvarflar að honurn að hann sé að skapa
listaverk. En stökuna getur hann þó ekki ort nema 'hann kunni rímreglurn-
ar> og helst að hann hafi þær í blóðinu. Hið sama hafa þessir rissarar einn-
ig kunnað á sínu sviði, myndlistinni. Sá sem getur ort rétt kveðna stöku,
getur líka ort langt kvæði formrétt. Sá sem gat rissað Papeyjardýrið hefði