Andvari - 01.01.1983, Síða 46

44
FINNBOGI GUÐMUNDSSON
ANDVARI
það, - vilja menn ekki skipta í einni svipan á bardagalýsingum fornsagnanna,
hversu ósannar sem þær kunna að vera, og hinum óhrjálegu frásögnum Gerplu.
Þær taka og ekki aðeins til vopnabúnaðar og vígaferla, heldur einnig til
vaxtarlags og yfirlita manna, jafnvel heilsufars þeirra og mataræðis, eins og
þessi lýsing í upphafi 7. kapítula vottar:
,,í þann tíð vóru flestir karlmenn á Islandi lágir vexti og bjúgfættir, beina-
berir og liðasollnir, knýttir og krepptir af kveisu, bláir í litarafti og skorpnir,
var og land óblítt, en mikil útivist manna og vosbúð með harðræðum á sjó og
fjöllum, var og feitmeti lítt haldið til alþýðu.“
Skáldið telur sig eflaust geta ráðið sumt af þessu af rannsóknum fornra
mannabeina, en fyrr má auðvitað rota en dauðrota, enda treystir Halldór sér
ekki eftir þessa almennu lýsingu að skipa skáldi sínu, Þormóði, í þennan ófríða
flokk, því að í beinu framhaldi af fyrrnefndri tilvitnun er honum lýst svo:
,,Þormóður Kolbrúnarskáld hafði liðu mjúka og vöxt grannan, beinfættur,
gaungumaður léttur, fölur á hörund, mikið brúnastæði, dökkur á hár og óbarn-
lúinn. Hann var við hvern mann léttlátur og skjótur í svörum við konur.“
Einhver mundi víst segja, að skáldið væri þarna að skerpa andstæður, svo
að lvsing Þormóðar fengi notið sín sem bezt.
Þegar þess er gætt, hve íslenzkir listamenn hafa tiltölulega lítið fengizt við
myndskreytingar fornsagnanna, má ein ástæðan vera sú, að Islendingar hafi
haft svo fastmótaðar hugmyndir um forfeður sína, að erfitt yrði að ætla sér að
ganga í berhögg við þær, eins og sumir þeirra þó hafa reynt og hlotið misjafnar
viðtökur. Erlendir listamenn hafa þarna haslað sér völl og orðið fyrri til, svo
sem norskir listamenn með hinum kunnu myndskreytingum Heimskringlu, og
kann það að hafa haft nokkur áhrif á íslenzka myndlistarmenn og valdið því,
að þeir hafa enn sem komið er haft sig þarna minna í frammi.
Þessir fyrirlestur er máske þegar orðinn í lengra lagi, en ég mætti e. t. v.
klykkja út með örstuttri hugleiðingu um stöðuna í dag og framtíðarhorfur.
Er fortíðin jafn lifandi í vitund íslendinga og hún var um aldaraðir eða hefur
hraði nútímans og hinar öru breytingar á íslenzku þjóðfélagi ruglað okkur í
ríminu? Hvað um hina rómuðu íslenzku sveitamenningu, þegar allur þorri
þjóðarinnar er setztur að í bæjum og kauptúnum?
Svarið er einfalt: íslenzk tunga er eftir sem áður lykillinn að menningar-
arfi miðalda, og á langflestum heimilum eru hinar fornu bókmenntir til í hand-
hægum útgáfum. Fornsagnalestur hefur allt frá stofnun íslenzka útvarpsins
fyrir hálfri öld verið vinsælt útvarpsefni, og vaxandi áhugi er nú á gerð kvik-
mynda eftir þessum sögum. En í þjóðfélagi hraðans ræður hver einstaklingur
ekki tíma sínum nema að vissu marki, hann verður stöðugt meiri þræll um-
hverfisins, ef ekki verður þar spyrnt fótum við.
Hvað sem því líður, tel ég, að við höfum eftir sem áður allar aðstæður og
burði til að varðveita og ávaxta hinn forna menningararf.