Andvari - 01.01.1983, Side 109

ANDVARI
N. F. S. GRUNDTVIG
107
unnar, en með þvi hugtaki átti hann við Jesúm Krist, að Guð varð hold og
veröldin þannig leiksvið Guðs dýrðar í kærleika og almætti að lokum.
Það hefur sýnt sig nú á 200 ára afmæli Grundtvigs, hve það gleymist, hve
sýnir hans eru merkar og í vitund fslendinga orðnar daufur bakgrunnur við-
burða sögu vorrar 1904 og 1918, að ekki sé minnzt á handritamálið.
Því megum vér íslendingar aldrei gleyma, að vér áttum rétt vorn að sækja
í hendur frelsisunnandi þjóðar og þroskaðrar í lýðræðisanda Grundtvigs og
liðsmanna hans og bandamanna fyrr og síðar.
Við fall Estrups, er Grundtvigssinninn J. C. Christensen myndaði ríkis-
stjórn, urðu þáttaskil í sjálfstæðisbaráttu vorri. Þá skipti alveg um pólitískt
veðurfar í Danmörku.
Gamansaga er, að Franz Jósef Austurríkiskeisari hafi hitt Danakonung ár-
ið 1901 og spurt hann, hvort það væri rétt, að kennari væri orðinn mennta-
málaráðherra. ,,Já, það er rétt, og það sem verra er: bóndi er orðinn land-
búnaðarráðherra.“ Þá leið yfir keisarann.
J. N. Madvig menntamálaráðherra Dana mælti gegn fjárlagaframlagi til
lýðháskólanna. ,,Hér er lýðháskólinn,“ mælti hann og benti á þingsalinn.
Grundtvig svaraði: „Nei, en hér á hann að sýna ávexti.“
Jafnvel faðir stjórnarskrárinnar, D. G. Monrad, sagði: „Óupplýstur almúgi
hefur ekkert við almennan kosningarétt að gera.“ ,,Þá upplýsum vér hann,“
hrópaði Grundtvig. Hinn ágæti lýðræðisfrömuður Orla Lehmann maldaði í
móinn: „Þræll verður ekki frjáls maður á einni nóttu —.“ „Rétt,“ svaraði
Grundtvig, „en vér eflum þroska hans, svo að hann kunni með frelsið að fara.“
Þessa bjartsýni eigum vér varla nú til dags, en miklu hefur hún fengið
áorkað.
Oft er sagt, að Grundtvigs hafi lítt gætt vor á meðal og þá ekki lýðháskóla
hans. En þar blekkir sjálft nafnið. Jafnvel Benedikt Sveinsson fær ekki að halda
háskólaheitinu á frumvarpi sínu 1881, og 1883 er landsskóli komið í staðinn
um æðstu menntastofnun þjóðar vorrar.
Það er rétt, að kandidatar frá Kaupmannahafnarháskóla komu heim undir
gunnfána Brandesar, en ekki Grundtvigs, en Hannes Hafstein naut í ríkari
mæli Grundtvigsmanna 1904, þótt Brandesar-bræður kæmu við þá sögu - fyrst
um sinn. En merkilegt er, að enn skuli óskrifuð bókin um hinn gagngeru áhrif,
sem lýðháskólahreyfing Grundtvigs hafði á skólastarf, æskulýðs- og menn-
ingarmál og stjórnmálaþróun hér frá því fyrir aldamót og fram yfir 1940.
Að sjálfsögðu er þar fyrstan að nefna brautryðjandann Guðmund Hjalta-
son, er stofnaði til skóla árið 1881, og Sigurð Þórólfsson með sinn skóla upp
úr aldamótum og á Hvítárbakka frá 1904, og svo sr. Sigtrygg Guðlaugsson
nyrðra og síðar á Núpi, frá 1906.
En hér mætti bæta við fjölda skóla og einstaklingum, sem urðu félagsmála-
og uppeldisfrömuðir víðs vegar um land. Kirkjan átti þar mikinn leiðtoga,