Fálkinn - 11.02.1933, Blaðsíða 7

F Á L K I N N
1
Borgarar! Með lilliti lil
[>ess að ættjör'ðin er í hættu,
með tillili lil þess að fulltrúar
|)jóðarinnar iial'a haft nægan
tima til að hugsa um afnám
keisaradæmisins, með tilliti lil
þess að við erum og höldum
áfram að vera löggjafarvald
þjóðarinnar, kjörið með frjáls-
um og almennum kosningar-
rjetti, lýsum við því hjermeð
vfir, að Louis Napoleon Bona-
parte og ætt haris er hætt að
i-íkja yfir Frakklandi og mim
aldrei gera |>að framar!
Yfirlýsingu þessari var fagn-
að með glymjandi ópum og
hrópuðu allir hástöfum: „Lifi
h ðveldið!“
,,.Iá, lifi lýðveldið!“ Það var
• (iamhetta, sem hafði lekið orð-
ið ú ný. „Látum okkur ganga
lil ráðhússins og lýsa vfir lýð-
veldinu!“
Og svo gekk hann til llotel de
Vitle i hópi alls mannfjöldans,
sem rjeð sjer ekki fyrir fögn-
uði þrátt fvrir hinn alvarlega
ósigur við edan. Og' af svölum
ráðhússins lýsti Gambetta á ný
yfii’ lýðveldinu fvrir tugum þús-
unda af fólki, sem safnast liafði
á lorginu fyrir utan. Þingmenn
irnir fyrir Parisarborg tóku að
sjer að mynda „þjóðvarriár-
stjórn" og Gambetta varð inn-
anrikisráðherra.
LOFTFÖR Þrátt lyrir alt
GAMBETTA. trúði Gambetta á
heill frönsku
vonpanna og sigur yfir Prúss-
um. lJað væri ekki liægt af fella
land, sem væri eins varnagott
og Frakkland. En honum var
það ljóst, að til þessa þyrfti þjóð
arvakning um gervalt landið.
Hann vildi flytja stjórnina frá
París, en það náði ekki fram að
ganga. Og' eftir hálfan mánuð
höfðu Þjóðverjar sest um París.
Allar samgöngur milli liöfuð-
borgarinnar og umhverfisins
voru lokaðar.
Nú voru góð ráð dýr. En þá
var það sem Gambetta gerði
það, sem þótti þrekvirki og á-
harituspiJ í þá daga. Ásamt rit-
ara sínum lagði hann upp frá
Paris 7. október i loftbelgnum
, Armand Barbe“, en loftfars-
stjórinn hjet Trichet. Farangur
þeirra var 8 pund af stjórnar-
pósti.
Forverðir þýska mnsáturs-
liðsins skutu á loftbelginn, en
hann komst eigi að siður ó-
skaddaður í 600 metra hæð og
úr því var honum óliætt, þó
að tvisýnt væri um afdrif þegar
haim seig' næstum því niður að
jörðu og hitti þar fyrir herdeild
frá Wurtenberg. Munaði þá
mjóstu, því að Gambetta fjekk
skol í höndina, áður en Tricliel
tækist að hækka siglinguna á
nýv Loksins lentu þeir loftfar-
arnir í skógi einum i Somme-
hjeraði, nokkru fyrir utan um-
sálursstöðvar óvinanna og tveim
ur dögum síðar var Gambettta
komin til Tours.
Þar gerðist hann samstundis
hermálaráðhérra. Allir menn á
aldrinum 21 —40 ára voru
kvaddir til vopna, og á skönuu-
um tima lókst Gambetta að
koma upp 600,000 manna her
og það þvkir ráðgáta enn i dag,
hvernig honum tókst að* útvega
vopn og skotfæri handa þessuin
her. Þýski hermálarithöfundur-
inn v. d. Goltz tiefir skrifað
þessi orð um starf Gambetta á
þessum líina: „Á hverjum degi
í þá fjóra mánuði, sem Gam-
betla stjórnaði hermálunum
kvaddi hann lil sin 5000 manna
á dag, vopnaði þá, æfði þá og
sendi þá gegn óvinunum“.
EFTIR En sá jötunmátt-
OFRÍÖINN. ur sem Gambetla
sýndi, var þó ekki
nægilegur til þess að forða
Frökkum frá ósigrinum. Sjálf-
ur hvikaði hann aldrei frá þeirri
tiú, að Frakkar hlvti að sigra.
En eigi að siður fór svo, að
hrakkar urðu að undirrita vopna
liljessamninga skömmu eftir ný-
árið, 28. janúar 1871 og sem
af leiðing þess var eft til nýrra
kosninga 8. febrúar. Prússar
viðurkendu ekki liina nýju lýð-
veldisstjórn og krölðust þess,
að ný stjórn kæmi (il skjalanna,
er hefði umboð þjóðarinnar til
þess að semja um friðarskilmál-
ana. Gambetta reiddist þessu og
sagði sig úr stjórninni 6. febrú-
ar, en kosningardaginn, tveirn-
ui* döum síðai* var liann kosinn
þigmaður i níu fylkjum (de-
partsments). Fjekk liann sam-
tals meira en hálfa miljón at-
kvæða. Hann gat sámkvæmt
kosningalögunum ráðið því sjálf
ur, hvaða kjördæmi að þessum
niu hann kysi að vera umbjóð-
andi fyrir, og gerðist hann þing-
maður í Bas Rhin (Strasbourg)
austur við þýsku landamærin,
hjerað sem Frakkar urðu að
láta af hendi við friðarskilmál-
ana. Og undir eins og þeir komu
lil framkvæmda fór Gambetta
úr tandi lil þess að taka sjer
hvild, eftir 5 mánaða látlausl
strit. Fór liaiín þá á spanskan
baðstað. Um það leyti var hann
11iii skeið að hugsa um, að
hverta að luJJu og öllu úr op-
inberu stjórnmálalífi, en i júni
iiin sumarið lók hann eigi að
síður að sjer að verða i kjöri
fvrir Seine-fylkiö. Hvarf hann
þá aflur tit Frakklands og liæði
í þinginu og eins á fundum urii
landð þverl og endilangt hljóm-
aði rödd lians hærra en nokkurs
annars manns. Og viðkvæði tians
var: Endurreisn ættjarðarinnar
og efling lýðveldisins.
Það var löng og ströng bar-
átta, senr nú hófst lijá Gam-
betta. Tlriers hal'ði verið kjör-
inn fvrsti forseti Frakklands,
cn eftir hann var kjörinn forseti
Mac Mahon hinn gamh mar-
skálkur Napoleons III. og vitan-
tega var það æðsta ósk lians að
koma keisaradæmi á aftur í
Frakklandi. Það rnunaði minstu
að þetta yrði. Árin 1877 79
liarðnaði baráttan mitli keisara-
sinnans Mac Mahon og lýðveld-
issinnanna, sem áttu öflugan
meiri hluta í þinginu. Gambetta
var þessi árin sjálfkjörinn for-
ingi lýðveldissinna. Hann barð-
ist rólega og forðaðist æsingar,
því að hann þóttist viss um
fultan sigur. Og hann reyndisl
sannspár. Mac Mahon varð að
vikja úr forsetasætinu. Ef Gam-
betta liefði kært sig um að
verða eftirmaður hans, liefði
ekkert verið honum auðveldara.
En ekkert var honum fjær en
luetorðagh’ndin. Grevy varð for-
seti, en Gambetta var kjörinn
f'orseti þingsins.
„DIJLARFULLA. Svo kom að
FVRIRBRIGÐIГ. því, eins og
— oft vill verða
um f'lokka, þegar „mikla málið“
sem liefir sameinað þá á stund
hættunnar, er útkljáð, að sam-
herjarnir fara að líta á smærri
málin og sundrasf út al' þeim.
Og þá kom svo, að Gambetta
fann sig knúðan til að mvnda
stjórn, „stjórnina miklu “, sem
hún var kölluð. En það var of
seint. Hann hefði átt að verða
stjórnarforseti tveim árum fvr.
Nú stóð liann ver að vígi. Þessa
stjórn sina myndaði Gambetta
14. nóvember 1881. Og þá voru
aðstæðurnar i þinginu þannig,
að nú var klofinn úr gamla lýð-
veldisflokknum talsvert stór
hluti, sem lial'ði róttækari stefnu
skrá en sjálft sjálfstæðisljónið
og þjóðhetjan mikta. Þegar
Gambetta tók við stjórnarsess-
inum bjett hann hann eins og
lög gera ráð fyrir, stefnuskrár-
ræðu og bar þar fram ýmsar
mikilvægar umbótatillögur. En
þessi stjórn hans hjelst ekki
uema 76 daga við völd. Hún
fiell 26. janúar 1882 á fruin-
varpi lil stjórnarskrárbreyting-
ar, sem í aðalatriðunum gekk
út á það, að lögleiða hlutfalls-
kosningar og takmarka völd öld-
ungadeildarínnar um fjárveit-
ingar. Þetta kalla Frakkar
síðan: „dularfulla fyrirbrigðið“.
KONAN. Nokkrum dögum síð-
ar fór Gambetta frá
París lil Suður-Frakklands.
Hann liafði beðið ósigur og lnmn
einsetti sjer að laka ekki þátt
í opinberum málum ættjarðar
sinnar framar, enda gerði hann
það ekki, að undanteknu því,
að hann sat nokkra daga í júlí-
inánuði um sumarið í ,sæti sínu
á þingi. Hvarf hann þá til Suður-
Frakklands aftur, er Iiann liafði
hafl nokkura daga viðdvöl í
iiöfuðstaðnum. í byrjun desem-
bermánaðar varð hann veikur
og síðasta dag mánaðarins and-
aðist hann, á sveitabýli sínu
suður þar í einu blómlegasta
hjeraði Frakklands.
Sú fregn barst um landið,
eftir andlát hans, að ástmey
hans liefði skotið liann. Sagan
hafði ekki við nein rök að styðj-
ast, en hafði verið samin af
gömlum og kærum keisarasinna,
sem hafði haft það um orð, að
hann skyldi ná sjer niðri á Gam-
betta, lilandi eða dauðum. Gam-
betta dó af magasári. Hinsveg-
ar er rjett, að kona ein Le-
onine Leon kom iniktð við
Hfsferil bans. Ilann kvntist
lienni árið 1870 og urii það léýti
sem sambúð þeirra slitnaði,
var liann að verða l'orsætisráð-
lierra. Hann var stundum ekki
r.iönnum sinnandi um það leyti,
og ýmsir fróðir menn vilja
lialda því fram, að það liafi
verið „konan“ sem varð þess
valdandi, að Gambetta tókst ekki
að vinna eins mikla sigra sem
stjórnarforseti, eins og hann
hafði unnið áður. Þykjast menn
lial'a skýringar á ýmsum frum-
hlaupum, sem Gambetta gerði
sem stjórarforseti, í því, að hann
liafi verið í einskonar örvinglan
úl af ástarmálum um áramót-
in 1881—82.
Leon Gambetla varð aðeins
I I ára gamall. Ilinn 6. janúar
var liaiin jarðsettur á rikisins
kostnað. í Pantheon í París,
grafhöll mætustu manna ríkis-
ins, er geymdur heilinn úr Leon
Gambetta, bjá jarðneskum leif-
um Voltaires, Rousseaus, Vic-
tors Hugo og Emil Zola.
Við jarðarför lians voru stadd
ir fulltrúar úr liverri einustu
sveil i Frakklandi en þær
eru 35.000 talsins.
í stað þess aS lána út á gullúrin
sín ertt Parisarbúar nú farnir að
pantsetja bílana sína. Eru lóns-
stofnanirnar, sem lána gegn ltand-
veði orðnar í vandræðuin með
geyinslu fyrir alla þessa bíla og
liafa meira að segja orðið að byggja
skúra fyrir þá.
----x-----
hað bar við nýlega i kirkju i
Odense meðan á messu stóð, að
þjófnaður var framinn í skrúðliús-
inu. Presturinn bafði liengt frakkann
sinn þar, en þegar bann tók hann
aftur eftir messu, varð hann þess
var að veski liafði verið stolið úr
vasanum og í því voru 500 krónur.
----X-----
Dómstóllinn í Görlitz er nýbyrj-
aður á rjettarhöldum yfir manni
eiijum sem lieitir Eduard Jusl og
gengur undir nafninu „eiturkokkur-
inn frá Part\vitz“ og er sakaður um
5 morð. Hann er skóari að iðn og
.'J5 ára gamall. Síðan í janúar 1930
er tatið að hann hafi mvrt seinni
konu sína, mág sinn og son hans,
systur sína og tengdaföður sinn.
Ilefir hann ávalt notað sömu að-
IVrðiua: blandað eitri í mat og drykk
þeirra sem hann vildi koma fyrir
ætternisstapa. Ástæðan til þessa var
sú, að hann vildi ekki að lítilfjör-
legur arfur eftir tengdaföðurinn
skyldi rena til afkomenda hans.