Fálkinn - 07.05.1938, Blaðsíða 8

8
F Á L K 1 N N
Ógleymanleg stund með
Feodor Ivanovitch Chaliapine.
Fimtánda apríl s. ]., ándaðist
Feodor Chaliapine á lieiniili sínu í
París, 65 ára gamall. Með honum er
til moldar genginn einhver glæsi-
legasti listamaður, sem saga seinni
tíma karin að greina l'rá. En þótt
ttioldin hylji nú jarðneskar leifar
Chaliapines, þá er hitt vist, að rödd
hans mun Jifa svo lengi sem söng-
listin í sinni fegurstu mynd skipar
öndvegi i hugum manna. Hitt er
einnig áreiðanlegt, að þeir sem
áttu því láni að lagna að heyra
Chaliapine sjálfan munu mjög seint
gleyma siing hans og leik.
Aðaldrættir æfisögu lians eru
mörgum kunnir. Hann var af fá-
tæku bergi brotinn og átti í æsku
að nema skóaraiðn. í fæðirigarbæ
bans, Kazan, var lsá einnig bakara-
sveinninn Maxim Gorki, sem Chalia-
pine síðar, er hann var orðinn
heimsfrægur söngvari, en Gorki rit-
höfundur, kvaðst meta mesl allra
vina sinna. Ekki stóð hugur hans
til skósmíðanáms. Hvarf hann frá
því von bráðar og gegndi þá margs-
konar störfum, m. a. var hann um
skeið dráttarmaður við Vöjgubakka,
og þvi ekki að undra, þótt Iiann
siðar syngi „Söng bátverjanna á
Volgu" betur en nokkur annar. Sið-
ar, er hann var um tvítugt, ferðað-
ist hann með rússneskum umferða-
leikflokki um Kaukasus og var þá
hvorttveggja í senn, söngvari og
dansmaður. Árið 1892 fekk hans
fyrst tilsögn i söng, þá í Tiflis, og
litlu síðar söng hann fyrsta óperu-
hlutverk sitt i óperunni „Lífið fyrir
Zarinn'. Árið 1894 söng hann fyrst
opinheriega í St. Pjetursborg (Len-
ingrad). og árið 1899 var hann ráð-
inn að Ríkisóperunni í Moskva, fyr-
ir 60.000 rúblna árslaun. Var hann
þá orðinn þjóðkunnur fyrir söng
sinn. Árið 1902 söng hann í fyrsta
sinn fyrir utan Rússland i Scala
Óperunni i Mílanó, og )>á hlutverk
Mephistöpheles í Fást. Eftir þáð
má segja að gjörvöll hin söngelska
Evrópa fjelli að fótum hans. Á
Öndverðu árinu 1914 söng hann i
London við fádæina hrifningu, en
hvarf að því loknu heim lil Rúss-
lands, þar sem hann dvaldi fram
til ársins 1921, er harin lagði aftur
leið sína úl fyrir landamæri Rússa-
veldis og hjelt nú til Ameríku. Þar
söng hann fyrst í Metropolitan Óper-
unni i New York í desember i hlut-
verki Boris Zars i óperunni „Boris
Godounov“ éftir rússneska skáldið
Moussorskí Síðar var sagl að allir
listrýnendur hafi verið sammála um,
að Chaliapine væri „yfirburða lista-
maður, þar sem dásamleg rödd og
fniklir leikarahæfileikar væru undur
samlega vel sameinaðir í einum
manni“.
Síðan ljet Chaliapine til sín heyra
víðsvegar um heim, og má með sanni
segja að hann liafi lialdið vinsældum
sinum og tign í ríki söngsins óskertri
alt til hinstu stundar.
Síðasta „tourné“ Chaliapines um
Bretland var í febrúarmánuði 1937.
en þá var hann 64 ára gamall. Eins
og hann árið 1921 fór eldi um Ev-
rópu, til þess atf safna fje til hung-
ursvæðanna i Rússlandi, þá ferðaðist
liann nú boi'g úr borg i Bretlandi
lil styrktar atvinnuleysingjum þar í
landi. Sjálfur tók hann ekki eyri
fyrir söng sinn, en breskur auðmað-
ur, Sir .lulius Cahn, greiddi allan
annan kostnað við förina, svo að
atvihnuleysingjarnir fengu hvern
eyri óskertan er inn kom við kon-
serta hins heímsfræga listamanns.
Hinn 22. febrúar hjelt Chaliapine
einn slíkan konsert i stærsta hljóm-
leikasal Manchesterborgar, Free
Trade Hall, með aðstoð eins jiekt-
asta píanóleikara Breta, Mr. Ivor
Newton. bessi konsert mun vera
alveg einstæður í sinni röð, og ef-
ast jeg urn að Chaliapine hafi fyr
eða síðar sungið undir svipuðum
kringumstæðum, eða margir hlýtt á
hann á svipaðan hátt.
Af einhverjum ástæðum, sem mjer
eru ekki kunnar, virðist allur und-
irbúningur undir þennan konsert
hafa farið mjög í handaskolum.
Hann var mjög illa auglýstur og
söngskrá of seint filbúin til þess að
að fólk gæti kynt sjer efnisval
söngvarans, áður en það ákvað hvort
það ætti að hlusta á hann. En Bretar
leggja mikla áherslu á slíkt, jafn-
vel þótt í hlul eigi heimskunnir menn.
Hitt var einnig, að konsertinn var ó-
venjulega dýr. og niun dýrari en
konsertar annara kunnra listamanna
er heimsótt höfðu borgina um vet-
urinn, t. d. Heifetz og Tauber. Af
þessum ástæðum mun það aðallega
hafa verið að þegar Chaliapine kom
fram á söngsviðið var aðeins örfá
manna í hinum stóra sal, tvístrað
út um hliðarbekki, svalir og góll'.
Það var ómögulegt annað en hugsa
um hversu ömurleg sýn jaetta hlýtur
iið hafa verið, einmitt fyrir þennan
inann, sem e. t. v. oftar en nokkur
annar söngvari hafði hrifið þúsund-
ir áheyrcnda, og sem átt hafði að
venjast fádæma hrifningu og hilling-
um. Og jeg hálfkveið fyrir þvi að
með þessu mundi „stemningin“ fara
út um þúfur, og Chaliapine ekki
verða nema svipur hjá sjón. En þá
liafði jeg aldrei áður hlýtt á Feodor
Chaliapine, nje sjeð hina ógleyman-
legu persónu bans. Það var ómögu-
legt arinað en dást að honuim Hann
var mjög hár maður og eftir þvi
þrekinn, en teinrjettur þrátt fyrir
sín 64 ár. Andlitið var gerðarlegt
með hreintim skörpum línum, augun
blá stór og dreymandi. En þegar
hann söng, J)á var sem hann breytt-
ist allur. Hann ljek hvert tilbrigði i
söngnum — ýmist hárfínt og leik-
andi eins og Ijettur og þýður sunn-
anblær, eða með tryllingi og ofsa
eins og íslenskur vetrarbylur. Sumir
listrýnendur hafa haldið því fram
að Chaliapine hafi verið gæddur dá-
leiðsluhæfileikum svo stórkostlegurii,
að hann hafi getað haft áheyrendur
algerlega á valdi sínu, er liann söng.
Ekki veit jeg um sannleiksgildi þessa
en hitt veit jeg að hann gat töfrað
inenn svo með söng sinum, að þeir
gleýmdu bæði stund og stað. Það
var eitthvert seiðandi töfravald, sem
skein úr augum hans og einhver
iindramáttur sem bjó í tónum hans.
Þetta varð enn greinilegra á þessum
konsert en venjulega, af ástæðum er
ini skal greina.
Söngskráin var þannig gerð, áð
prentaðir voru lextar 120 sönglaga,
og sagt að Chaliapine mundi sjálfur
tilkynna frá söngsviðinu hver lög
hann mundi velja lil söngsins þetta
kvöld. Hann hóf sönginn með „Tre-
pak“ (I)auðadansinn) eftir Mouss-
orgsky. Túlkun dauðans hefir altaf
verið rík i eðli rússneskra lista-
manna og i |)ví var Chaliapine eng-
inn eftirbátur landa sinna. En ein-
hvernvegin hefur honum fundist að
hann næði ekki tökum á þessum fá-
menna áheyrendahóp, jafn dreifður
og hann var út rim allan salinn.
enda voru það beslu og dýrustu sæt-
in, sem helst voru auð, en þau voru
næst söngsviðinu.
Þegar hann hafði lokið laginu J)á
rjetti hann lit hendurnar, eins og
meistarinn forðuni og sagði. „Komið
til mín“. Menn Ijelu ekki segja sjer
þetta tvisvar, og jeg, sitjandi á Ije-
legiim hliðarbekk, hugsaði mjer gotl
til glóðarinnar og náði mjer í eitl
af hinmn bestu sætum næst söngsvið-
inu. Þangað safnaðist nú ])essi fá-
nienni hópur, og maður hiafði það
einhvernvegin á tilfinningunni að
vera nriklu fremur i þoði hjá þessum
vingjarnlega og brosandi manni á-
samt nokkrum kunningjum sínum,
heldur en að vera á opinberum kon-
sert hjá heimsfrægum listamanni.
Hinn kunni listdómari . Manchester
Guardian" G.A.H., kom jiannig orð-
um að þessu í dómi simini uni kon-
sertinn daginn eftir: ,,....so, as il
happened, we all formed a cosy little
party, as if we were personal
friends who had dropped in to hear
some semi private music making“.
En nú rak hvert lagið annað. ,,I)auð-
inn er á hælum mjer“ eftir Sakhof-
sk.v, — aríur úr „Prins Igor“ eftir
Borodne, „Dauðinn og stúlkan“ eftir
Schubert, — , Söngur bátverjanna á
Yolgu“ — „Djöfullinn og flóin“ eftir
Moussorgsky, ,.Fangjnn“ eftir Rubin-
stein við ljóð eftir Pushkin, — „Þjóð-
lag“ eftir Grieg við ljóð eftir Heine.
o. fl„ — alls fimtán lög .
Hrifningin jókst með hverju lagi.
Hinn 64 ára gamli Chailapinc var
ennþá söngvarinn sem átti óviðjafn-
anlegt raddgull og gat hrifið áheyr-
endur betur en nokkur annar lista-
maður, sem jeg hefi hlýtt á. „Enda
j)ótt auðheyrt væri að röddin hefði
mist eitthvað af fyrri fegurð sinni og
mýkt. ])á er hiin ennþá óviðjafnan-
lega fögur og hann þess megnugur
að hrífa áheyrendur i glæsilegum
söng“, sagði G. A. H. í söngdómi
sinum i heimsblaðinu „Manchester
Guardian“ daginn eftir.
Og söngur Chaliapines var sann-
arlega heijlandi. Hinnl dramatíski
raiilnveruleiki, sem einkent hefir
alla þjóðlega rússneska músik átti
góðan túlkanda þar sem var Feodor
Chaliapine. Það var eitthvað tryll-
ingslegt við túlkun hans á hinui
rússnesku músik, en þó hrífandi.
Söngur hans' á Ijettum „lieders'* var
einnig fagur, en þó sjerstaklega ein-
kennilegur. Það var eins og lögin
fengju nýja merkingu í munni hans.
væru ril'in upp úr því formi, sem
þeim var ætlað al' höfundunum, og
bornir fram i nýju ljósi, en samt
þannig að manni fanst vel geta sam-
rýmst hugmynd tónskáldsins.
Frá Sjónarmiði ýmsra listunnenda
hafði Ieikur Chaliapines jafn mikið
listræiit gildi eins og söngur hans.
Sjálfsöryggi hans, hógværð og glæsi-
menska heilluðu alla sem sáu. Minn-
ingin um manriinn Feodor Chalia-
pine, leilcsnild hans, vingjarnlegl
viðmót og dreymandi augun, er nú
aðeins minning i hugum þeirra er
litu hann. En hún mun þó áreiðan-
lega lifa áfram, nieð söngnum sém
heldur áfram að óma út til fólksins
á öldum útvarpsins um ókomin ár
og á vonandi eftir að veita ])úsund-
um óborinna manna og kvenna ó-
blandin unað.
IJm leið og Chaliapine hafði lokið
við síðasta lagið var sem hjeldu
hrifningu áheyrendanna engin bönd.
Bósamir borgarar stóðu á öndinni,
og vissu ekki sjálfir fyr en þeir voru
farnir að kalla i kór „Geniue,
genius“ o. s. frv.
Yið stóðum ])arna öll í einum
hnapp, fast við söngsviðið, en Cha-
apine tók i hendina á þeim sem
næstir stóðu, on sendi hinum koss
á fingri sjer. Andlitið Ijómaði af
gleði og góðmensku. Og mitt í hrifn-
ingar hillingunum hvarf hann á bak
við tjaldið og við sáum hann aldrel
framar.
Húsið tæniilisl á svipstundu. Það
var eins og að vakna upp al' fögrum
draumi og verða fvrir vonbrigðum
að liggja i rúmi sínu, i stað þess að
svífa á rósavængjum inn i einhver
l'jarlæg sæluriki, að koma út i ensku
rigningarmolluna eflir þessa dá-
samlegu stund. En menn hrökkva
svo oft upp af draumi þegar veru-
leikinn þer að dyrum.
•leg þretti upp frakkakragann og
náði mjer í næsta sporvagn heim.
Akureyri, i apríl, 1938.
Iluukur Suorrusun.
DÓTTIR FRANCOS.
Þessi laglega stúlka er ilóltir þjóð-
ernissirinaforingjans Franco og heit-
ir Carmen.
FRÁ TERUEL-VÍGSTÖÐVUNUM.
Myndin er af Aranda hershöfð-
iiigja, sem er æðsti inaður Franco-
hersins á vígstöðvunum við Teruel.