Fálkinn - 04.06.1938, Page 5

F A I. K I X \
Trönur yfir námngíg. StáhtreiKjnrinn með körfnnni j-ennur á hjóli efst
i trönunum.
með öðrum aðferðum en nú eru
notaðar. Og það er til mikils
gulls að vinna ef hægt verður
að leggja þetta 500 metra belti
undir sig. Það er talið, að þar
megi viiina gull fyrir um 5.000
miljard krónur! Svo að það er
ekki nema eðlilegt, að menn
hafi hug á að komast dýpra!
Eitt af þvi sem gerir vinn-
tma í nómunum svo erfiða er
það, að gullbergið liggur ekki
aistaðar heldur liggur. i æðuni
og kvíslum hjer og livar og' ofl
eru þessar æðar örmjóar. Þarna
eru námugangar, sem eru svo
lágir að verkamaðurin getur
ekki staðið upprjettur og hon-
um nægir jafnvel ekki að standa
a hnjánum, heldur verður hann
að liggja endilangur. Og' nú
hallar ganginum stundum nið-
ur á við svo að verkamaðurinn
verður að slýra þrýstiloftsborn-
um með fótunum, því að ekki
getur hann staðið á höfði við
vinnuna. En honum er ekki
láandi þó að hann sje stundum
að brjóta heilann um það á
morgnana, hvort hann eigi nú
lieldur að liggja á bakinu eða
maganum í dag.
Námuvinnan er hættuleg. Því
að göngin eru ekki á föstu forn-
grýti heldur í lausari bergteg-
undum, sem vilja hrynja. Oft
verður hrun i námunum og hef-
ir stundum ferlegar afleiðing-
ar. Þá heyrist fyrst duna í fjar-
íægð og' alt leikur á reiðiskjálfi.
Svo kemur malandi hljóð eins
og í kvörn námuveggirnir nötra
undir þyngslunum. Og' riú er
eftir að vita livort skriðan breið
ist út og að alsherjarhrun verð-
ur. Allar borvjelar stöðvasl sam
stundis og allir hlusta. Svo fer
niðurinn að lækka. Nokkrir
skjálftakippir koma enn og loks
verður alt kvrt. Og svo er farið
að , athuga hvaða gangar hafa
lokast og' livar á að grafa til
að leita að þeim, sem hafa iok-
ast inni. Undir slíkum kring-
umstæðum kennir fram besta
hlið svörtu námurnannanna.
Þeir vinna dag og nótt lil þess
að bjarga fjelögum sinum.
Ekkert slarf í námunum er
eins hættulegt og björgunar-
starfið. Þvi að eftir hrun eru
klettarnir hættulegri en nokkru
sinni ella og þá má búast við
nýju hruni þá og þegar. En
ekki stoðar að bíða, því að inni
i lokuðum göngunum eru máske
lemstraðir menn, hungraðir og
Jjyrstir og dauða nær. Björg-
unarvinnan verður að ganga
fljótt og það er hamasl, itnnið
i stuttum skorpum, einn tíma í
senn og næsla tíma liggja verka-
mennirnir flatir á klettinum
og hvíla sig.
Árið 1934 varð hrun i East
Rand Proprietarv Mine. Tveir
verkamenn voru grafnir lif-
andi. Fimm verkstjórar og fjór-
ir verkantenn fóru undir eins
að gera tilraun til að bjarga.
Eftir klukkutima vinnu fundu
þeir annan manninri, dauðai).
Það eru óskrifuð lög tiámu-
manna , að björgunarstarfinu
verði að flýla sem mest, svo að
þeir ltjeldu áfram að grafa en
hirtu ekki um að flytja dauða
manninn upp úr námunni. Þeir
ltöfðu komið auga á síðari
manninn, en þá kom nýlt hrun.
Eftir viku tókst að finna ellefu
mannslik í námugígnum.
Þrátt fj’rir alla varúð kemur
það stundum fyrir, að sh7s verða
i iyftunni. Við Dudban Rode-
port Deep slitnaði vírstrengur
og karfan hrtvpaðt þúsund
metra ofan giginn. Karfan var
tóin, en niðri biðu þrjátíu menn
í annari körfu þess, að þeir
yrðu dregnir upp. Rifrildi úr
körfunni, lausagrjót og staurar
mölvuðu ltina körfuna í smátt
og drápu fjóra menn og særðu
sjö.
Stundum kemur líka eldur
upp i námum. í Langlaagte
kom upp eldur á 1300 metra
dýpi. Fimm af aðalmönnunum,
]tar á meðal forstjórinn fóru
á vettvang til Jtess að atliuga
hvað liægt væri að gera. Þeir
höfðu ekki reykjargrímur með
sjer. Einn maðurinn tnisti með-
vitundina í brælunni og þegai
hinir voru að reyna að bjarga
honum fórust þeir, allir fimm.
Svörtu verkamennirnir lá. i
sjer i ljettu rúmi liggja, að það
er gull sem þeir eru að grafa.
Þeim finsl gullið ekki niikils
virði því að þeir geta ekki jetið
])áð, uje rioiað það sem peninga.
Því að undir eins og það vitnast
að svartur maður hafi gull i
fórum sínum þá er það vitað
að hann hefir stolið því, og þá
er gamanið úli. En eigi að sið
ur „lekur“ mikið af þvi gulli,
sem þarna er unnið, ,og kemst
ekki í hendur hinna rjettu eig-
(nga. Þær eru margar l'rell-
urnar sem notaðar eru íil þess
að stela guilinu undan. Og allal
eru að komasl upp svik i nýrri
og nýrri mvnd.
Búarnir, sem áttu landið þeg-
ar námurnar fundust voru ekki
neinir gáfumenn og hjet varla
að þeir væri læsir og skrifandi.
Og elcki voru þeir færir í reikn-
ingi. Til er saga um frekan
námuspekúlant sem var að
krækja i námu þarna syðra.
Hann hafði komist að samning-
um um að borga 11.000 ster-
lingspund fyrir námuna og kom
svo með troðið koffort af gulli
og samning til undirskriftar.
„Jæja, þú átt að fá ellefu þús-
und. Einn, tveir, þrír . . ellefu“,
sagði hann og taldi ellefu gúll-
purid fram á borðið. „Þarna
voru ellefu! . . Einn, tveir, þrír
.... níuhundruð níutíu og níu
.... þúsund. Þarna var þúsund.
það gera ellefu þúsund. Viltu
gefa mjer kvittun fyrir . . . .“
Og seljandinn, sem aldrei á
æfi sinni hafði sjeð tíu gull-
pund í einu, dáleiddist eins og
fugl sem sjer nöðru og skrifaði
undir. En hann var í mörg ár
að hrjóta heilann um, hvernig
ellefu þúsund pund gætu verið
sama og eitl þúsund og ellefu
pund.
Arið 1932 var unnið meira
gull i Witwatsrandnámunum en
nokkurntíma fyr gull fvrir
800 miljón krónur. Því var spáð
að námurnar mundu fara að
þverra og að framleiðslan
mundi vera komin niður í 200
miljón króna virði. En þá fór
gullið að hækka í verði og árið
1934 var unnið þarna gull fyrir
1430 miljón krónur. En alls hef-
ir þessi náma gefið af sjer 40.000
miljón krónur síðan hvrjað var
að vinna hana.
Það er eðlilegt að þeir, sem
fara höndum um þennan dýra
málm freistist til að slela ein-
hverju undan handa sjálfum
sjer. Svörtu verkamennirnir
eru lægnustu þjófarnir. Þeir
kæra sig ekki um gullið sjálfir,
en eru verkfæri i höndum hvitra
bófa.
Áður var gullið hreinsað á
þann hátl að gullbergið var
malað smátt og gullið þvegið
úr. Og þá var hægra að líta
eftir að ekki væri stolið. Þessi
aðferð var óhagkvæm og gullið
náðist aldrei alt, einkanlega það
sem var samrunnið öðrum
málmum.
En svo fanst ný aðferð til að
hreinsa gullið. Það rippgötvaðist
að kvikasilfur sameinast gulli
og nú var kvikasilfur notað til
þess að draga gullið úr gull-
herginu. Myndaðist þá „amalg-
am“ grá kvoða, sem innihjelt
alt gullið, og þessari kvoð.i
reyndu menn að stela. Vinnrinni
i gullhreinsunarstöðvunum var
hagað þannig, að tveir verka-
menn unnu saman við hverl
hreinsiker, þar sem amalganið
botnfjell í koparplötur. Stuud-
um þurfti að hreiusa þessar
plötur og skafa af þeim amal-
gamið. Og þá var reynt að nota
tækifærið og koma svo litlu af
þvi ofan í vasann eða í skóinn
sinn . En það var erfitt að koma
þýfinu i peninga. Gullverslunin
i Suður- Afríku er undir ströngu
eftirliti. Þá fóru þjófarnir að
gera ýmsa einfalda skrautgripi
úr gullinu og var látið heita, að
]>eir væru frá lndlandi. Einn
bófinn varð rikur á amalgam-
kaupunum á þann hátt að hann
keypti gamla námu, sem talin
var ónýt. En svo ljet hann þá
frjett berast, að nýjar æðar
liefðu fundist í námunni og nú
fór hann að selja gull undir
])essu yfirskyni. En það var all
stolið. Svikin komust upp á
þann hátt, að i gullinu sem mað-
urinn seldi fanst vottur af iridi-
um, en það efni fanst aðeins i
einni námu þar syðra. Guliinu
iiafði verið stolið þaðan.
John Sinclair í Halkirk á Kata-
nesi í Skotlandi var hrikvæntur og
átti tíu syni meS hverri konu. Hann
dó 1890.
—x