Fálkinn - 10.03.1939, Blaðsíða 4

Frá elstu tíð hefur sund tíðkast
lijá öllum menningar þjóðum.
Þó að elstu sögulegar heimildir
frá fornöldinni sjeu sparar á frá-
sagnir um það, ])á er þó vist, að
það var iðkað.
Forn-Grikkir, hin mikla önd-
vegisþjóð líkamsræktarinnar í
fornöld, lagði hina mestu rækl
við sundið, og höfðu skilning
fyrir uppeldislegu gildi þess. Það
þótti stór glompa í uppeldi eins
frjálsborins manns, ef hann
kunni ekki að synda. Það var
engu betra en að kunna ekki að
fesa. „Mete nein mete grammato“
sögðu Forn-Grikkir um mann
sem hvorki kunni að synda nje
lesa, og þótti það vanvirða meðal
æðri stjetta þjóðarinnar.
Fræg er gríska sögnin um
Hero og Leander. Þau unnu
livort öðru, en breitt sævarsund,
llellusund, skildi þau að. Sem
dæmi um sundfrækni Leanders
synti liann að nætnrlagi yfir
sundið til að finna ástmey sína.
En að lokum fór þó svo að hann
druknaði í einni ferðinni.
Þýska skáldið Schiller orti um
þennan viðurð löngu heimsfrægt
kvæði. Rómverjar skildu vel á-
gæti sundsins, og höð og líkams
rækt hverskonar höfðu þeir í há-
vegum.
Og þegar Rómverjar komust
i mök við Germani norður í álf-
unni kom það i ljós að þeir voru
duglegir að synda, shr. frásagmi
Cesars, enda voru Germanir
hraustar þjóðir og harðgjörvar.
Um sundiðkanir á Norður-
löndum til forna er okkur kunn-
ugra, þar sem við eigum til svo
margar ágæ]tar heimildir um
það. Fornsagnir Norðurlanda eru
fullar af dæmum um það, að
sundkunnátta Norðurlandabúa er
á háu stigi, er þeir koma fram i
dagsljós sögunnar. Sumir kon-
unganna liöfðu sundiþróttina i
miklum hávegum, og má þar
fremslan telja Ólaf Tryggvason.
Atvinnulíf Norðurlandabúa
stóð ekki að svo litlu leyti í sam-
bandi við sjóinn og því var sund-
i.ð nauðsynleg íþrótt, er oft gat
borgið lífi manna.
Islendingasögurnar sanna oss
það, að Islendingar hjeldu sund-
íþróttinni vel við framan af og
stóðu í engu að haki norskum
forfeðrum sínum.
Mesta afburðamenn meðal ís-
lenskra sundmanna frá forn-
öld má telja Kjartan Ólafsson,
Gretti, og Helgu jarlsdóttur, eða
það eru að minsta kosti þau
dæmin, er almenningur þekkir
best.
Þeir Hjarðhvltingar, synir
Ólafs pá og Bolli, liafa lagt
mikla rækt við sundið. Á einum
stað í Laxdælu cr getið lún þar
sem þeir voru á sundi í Laxá,
ásamt mörgum öðrum ungum
mönnum.
Enda ber sagan um viðureign
Kjartans og Ólafs konungs það
með sjer, að Ivjartan hefir eng-
inn viðvaningur verið í listinni.
Af viðureign konungs og Kjart
ans i ánni Nið má sjá, að sund-
kepnin hefir á stundum verið i
því fólgin að keppendurnir færðu
livorn annan i kaf og hjeldu hvor
öðrum niðri svo sem væri um
hálfgerð áflog að ræða ofan i
vatninu.
Mikið ])ótti um það vert að
vera vel þolsyndur, enda gat það
oft komið að góðu gagni. Fræg-
asta þolsund er sund Grettis úr
Drangey, er hann fór að sækja
eldinn. Hefur enginn synt þá
vegalengd síðan, þar til Erlingur
Pálsson leysti það afrek af
hendi árið 1930, en vitanlega við
alt önnur skilyrði en Grettir.
Annar maður, Pjetur Eiríks-
son, hefur og synt Grettissund.
Þá er afrek Helgn jarlsdóttur
ekki síst, er hún synti úr Geirs-
liólma til Bláskeggsárósa með
kornungán son sinn á bakinu.
Það var sundafrek miklu mest
meðal kvenna hjer á landi.
íslendingasögurnar færa okk-
ur heim sanninn um það, að
sundafrekin liafa verið meiri
meðal Islendinga á söguöld en
nú, þrátt fyrir feikna framfarir
á þessu sviði á seinustu árum.
Það voru ekki aðeins höfðingjar
og frjálshornir menn, er kunnu
sund á söguöldinni heldur einnig
Jirælarnir.
Hnignun sundsins
sem annara iþrótta var samfara
hnignnn þjóðarinnar. Sundið
verður aðeins eign sárfárra
manna, svo að annálariturum
þykir það í frásögur færandi, ef
einhver maður kann sund, og eru
það þá helst lærðir menn, sem
lært hafa það erlendis.
Vel sundfær hefur Árni bisk-
up Ólafsson í Skálholti verið,
d. 1430. Það er sagt í Biskups-
annálum, að hann hafi lagst „á
millum hamra á ferjustaðnum
með mann, og i annað sinn lagð-
ist hann yfir í þeim stað og batl
þá hest við fót sjer.“
Til er frásögn um Einar nokk-
urn, vestfirskan mann, er uppi
var á efri hluta 10. aldar. Hún
er svona: „Einar reyndi snnd
með eingelskum manni; syntu
þeir í kringum mörg eingelsk
skip, og kemhdu sjer á meðan
með annari hendi“. En dæmin
um góða íslenska sundmenn
mega heita alveg einstök í fleiri
aldir.
Svo er að sjá sem lílið eitt
lifni yfir sundinu, þegar kemur
fram á 18. öld, og er það eink-
um við Hólskóla. Hafa skólapilar
þar lagt einhverja rækt við sund.
En eklci hefur þó kveðið mikið
að því, þvi Eggert Ólafsson segir
í Ferðabók sinni að íslendingar
hafi týnt sundinu.
Frægur sundgarpur á 18. öld
var þar sem var Tindala Imi.
Um hann er all langur sagna-
bálkur í þjóðsagnasafninu, Huld
I. Hann var misendismaður, en
barg oft lífi sínu með sundleikni
sinni.
Þá voru þeir síra Snorri á
Húsafelli og Fjalla-Eyvindur
taldir góðir sundmenn, og hafði
þó hvorugur þeirra komist utan,
svo að þeir hafa orðið að læra
sundið lijer heima.
Þegar kemur fram á 19.
öldina lifnar yfir sundinu. Kunn-
ir sundmenn í byrjun aldarinn-
ar eru síra Sæmundur Hólm á
Helgafelli, er lært hafði sund i
Kaupmannaliöfn, þar sem hann
hafði dvalið langdvölum, og
doktor Gisli Brynjólfsson prestur
á Hólmum og bræður lians. Æfi-
lok Gísla nrðn þó með þeim
sorglega hætti, að hann druknaði
í Reyðarfirði, og mun þá liafa
slegið óhug á margan, er það
barst út, að einn bésti sundmað-
ur landsins hefði druknað. —
— Þegar minst er á sundí-
þróttina og sögu liennar lijer á
landi verður ekki gengið fram
hjá Jóni Þorlákssyni Kjærne-
sted, en nú má heita að nafn
hans sje gleymt með öllu. Það
er álitið að hann hafi kent 100
manns sund í fleiri hjeruðum.
Jón lærði sund ytra. Kendi hann
fyrst sund í Skagafirði 1821, en
næstu árin í Eyjafirði, Húna-
valnssýslu og Reykjavík. Það
var mikið tjón fyrir framgang
sundsins lijer á landi að Jón varð
maður skammlífur, svo að á-
liuga lians naut skamt við.
Annars er það svo lengi fram
eftir síðastliðinni öld, að það
eru einkum einstaka mentamað-
ur, sem kann sund, og þá helst
þeir er dvaíið liafa erlendis.
Bjarni Thorarensen var allgóður
sundmaður, og þá ekki síður
Björn Gunnlaugsson, „speking-
urinn með barnshjartað“. Þau
orð eru liöfð eftir Birni:„Jeg
gæti verið að synda allan dag-
inn, ef kuldinn bagaði ekki, því
jeg get hvílt mig, þegar jeg' vil“.
Páll Melsted sagnfræðingur,
er ljest í hárri elli 1910, og
stundaði nám á Bessastöðum í
æsku, ljet þess getið, að skóla-
piltar á Bessastöðum liafi iðk-
að sund, þar á meðal Páll sjálf-
ur. Hallgrímur Scheving kennari
á Bessastöðum, sá mæti maður,
mun hafa örfað piltana til þess,
því að liann var áhugamaður
um sund svo sem glímuna, sem
liann bljes lifi í við skólann.
Þeim Bessastaðamönnum var
ekki fisjað saman og hikuðu þeir
ekki sumir hverjir við að fara í
sjó, þó l'rost væri all mikið.
Fjölnismenn fengu sína und-
irbúningsmentun á Bessastöð-
um og drukkii i sig áhuga Scliev-
ings fyrir fimi, karlmensku og
íþróttum, enda voru þeir marg-
ir hverjir gciðir glímu- og sund-
menn.
Gerðu þeir nokkuð til að örfa
Islendinga til að taka upp sund-
íþróttina að nýju. Og því var það
að Jónas skáld Hallgrímsson
þýddi all itarlegan bækling í
sundkenslu, og var sá bæklingur
síðan áratugum saman eina
kenslubókin í íþróttinni. í for-
málanum livetur Jónas landa
sína til að læra sund. Eftirtekl-
arverð eru þessi ummæli Jónas-
ar, sem tekin eru úr formálan-
um:
„Það er varla ofhermt, að
fyrir 14 eða 15 árum hafi ekki
verið fleiri en svo sem sex menn
á öllu landinu, sem væru sjálf-
hjarga, ef þeir lentu í polli, sem
þeir náðu ekki niðri i. Þá liöfðu
menn svo gjörsamlega gleymt
öllu sundi, að ofurhugar báru
grjót á sig og skriðu svo í botn-
inum yfir ár og síki,. sem ekki
voru of breið, en enginn maður
bar við að neyta ljettleikans og
fara samkvæmt eðli ofanvatns,
Sundhöllin i Reykjavík.
SUNDÍÞRÓTTIN.