Fálkinn - 17.03.1939, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
o
ÖRLÖG ARNARINS.
- ÍSLENSKIR STOFNAR.
Örninn.
I
Nú um áramótin liefir kon-
ungur fuglanna verið sýndur
hjer, og þykir slíkt stórborg-
arlegt. — Fleirum en mjer
mun þó þykja fangelsun
þessi raunaleg. En raunalegri
eru þó forlög Iiinna fáu arna,
er enn lifa á íslandi. Fyrir
þeim liggur í flestum tilfell-
um, eiturdauði.
Það skal látið ósagt hvort
þeir sem leggja eitruð hræ
út á víðavang sjá fyrir hvert
stefnir. — Gamlir og reyndir
ernir forðast liræ í lengstu
lög, þvi kjörfæða arnarins er
fiskur, en ungörninn er ó-
vandari að mat sínum og jetur
flest er til fellur í vetrarhörk-
um. Á vorin tíðkast líka víða, að
eitra fisk fyrir yrðlinga við erfið gren.
en örn jetur nærri undantekningar-
laust fisk er hann nær i.
Á útkjálkum landsins, þar sem lílið
er eitrað fyrir ref og gott til fanga,
hafa 1—2 tylftir arnarhjóna lifað af
stryknin eituröld þá er átti að vinna
bug á liinum smávaxna refahóp, sern
lifir við sultarkjör á landi voru. Nú
vita allir að þessar miskunnarlausu
eitranir hafa ekki haft tilætluð áhrif
—- heldur þveröfugt — hrædýrin hafa
drepist en „bíturinn" hreinræktast.
Hitt er vist, að stofn arnarins og
fálkans hafa nærri gjörfallið á ’síðari
öldum og þeir sem ferðast um landið
vita að það er eitrið sem eyðir
stofninum næst eggjaránunum.
Mjer er kunnugt um 3 eða 4 erni,
sem fallið hafa fyrir eitri hjer á
Suðvesturlandi á síðari árum og .’>
fálkar drápust við eitrað hræ í Borg-
arhólum fyrir 2 árum síðan, og hóp-
ar af hröfnum (sem eiga vist ásamt
veiðibjöllunni hvergi friðland meir).
Eftir að refum tók að fjölga hjer
um suðurheiðar aftur, sökum þess, að
þeir sluppu úr refagirðingum. þá var
farið að eitra lijer um hálendið aftur,
mjer er kunnugt um, að 2 ernir liafa
fallið hér síðan. Einn i Mosfellssveit
og annar i Ölvesi; hvorugan þessara
arna gat jeg athugað en frásögn um
hin dapurlegu lok þeirra benda á að
langvarandi eitur hafi gert þá ósjálf-
bjarga.
Stryknin drepur skjótt, ef nægileg-
ur skamtur kemst ofan í dýrið, en
hinsvegar eru dæmi til að t. d. hund-
ar er komist hafa í eiturhræ hafa
dregist áfram liálflamaðir með
krampaflogum dögum saman.
En þessir tveir ernir drógust þann-
ig upp með máttvana vængi og að
lokurn hálfblindaðir.
Mjer finst að með þessum fuglum
hafi ein mesta prýði Suðurlieiðanna
liðið undir lok. Ánnar örninn var
reyndar gamall og þunglanralegur og
má vera að það liafi verið annar
arna þeirra er fyrir 30 árum verptu
i Lágafellshömrum. Á vorin var hann
vanur að koma á þær slóðir og þang-
að leitaði hann til að deyja.
Við árósinn á Hafravatni, þar sem
hann leitaði áður til fanga, þá ln'ikti
liann síðústu dagana hálflamaður
með krampaflogum, tilbúinn að ráð-
ast á þá er framhjá fóru.
Svipuð voru lok ungs arnar er fjell
í Ölvesinu fyrir ca. 2 árum.
Nú á siðasta vori fjellu 2 ernir fyr-
ir eitri í Eystri-hrepp. Gafst mjer
tækifæri á að athuga skrokk annars
arnarins og var lifur hans rannsökuð,
— var þar um greinilega stryknin-
eitrun að ræða. Örn þennan þóttist
jeg þekkja, því jeg liafði sjeð liann
að veiðum í Laxá i Hreppum og þar
að auki sá jeg hann í fylgd með öðr-
nm erni ungum í Þóristungum (vest-
an Þórisvatns) fyrir 6 árum siðan. —
Litur hans var frábrugðin lit annara
arna og höfuðið óvenju tignarlegt.
Hann flaug þá upp með Köldukvísl
og stefndi á Sa.uðafell ásamt liinum
erninum. Fuglar þessir voru óvenju
spakir, og sat annar þeirra skamt
frá tjaldi okkar eitt sinn við Laxá
3—4 tíma og virlist hafa mikinn á-
huga fyrir 3 löxum er lágu þar.
Þetta er i fám orðum liin rauna-
lega saga þeirrra 4 arna, er jeg vissi
um hjer á Suðvesturheiðum, þeir
að þeir væru ramgöldróttir og átlu
þeir, eins og síðar verður sagt frá,
m. a. að hafa galdrað veður á Egg-
ert mág sinn, i hefndarskyni fynr
það, að hann ljet Guðrúnu konu
sína arfleiða sig og fyrri konu börn
sín. — Gjörningar þeirra urðu samt
Eggert ekki að neinu meini, þvi
að hann kunni líka dálitið fyrir sjer.
Þegar síra Sigurður Sigurðsson,
prestur í Flatey var dáinn, bjó ekkja
hans madama Guðrún Tómasdóttir,
þar áfram á eyjunni, en systir henn-
ar, Þórey, sem altaf hafði verið hjá
henni, dvaldi nú enn með henni og
svo bjuggu þær systurnar saman og
voru afar samrýmdar. Svo dó ma-
dama Guðriin, en þegar Þórey frjetti
lát hennar, varð henni svo mikið
um, að myllureim hennar sent var
úr silfri, sprakk utan af henni, eins
og það væri brunninn þráður, og
svo fór sorgin með hana, að hún
stje ekki á fætur framar og lifði
ekki systur sína, nema rúma viku.
Madama Guðrún hafði tekið til
hverjir skyldu vera líkmenn að sjer
og nefndi þar Eggert Ólafsson fyrst-
an. Systurnar voru jarðaðar i kórn-
um í Flateyjarkirkju og stóð Eggert
fyrir því að taka gröfina, en um
kvöldið var gröfin ekki fullgerð og
vakti þá E.ggert einn yfir gröfinni,
í kirkjunni, um nóttina, en það er
gamall siður, að vaka yfir gröf, ef
hún ekki var fullgerð að kvöldi. —-
Hann lá einn um nóttina í kórnum,
en um morguninn kom prestsdóttir-
in í Flatey á kirkjugluggann og
spurði: Er hjer nokkur lifandi
inni? Eggert reis upp og játti því.
— Það sagði Eggert, að ekki hefði
sjer orðið svefnsamt þá nótt, en þó
hafi sjer litist það ráð best, að vera
kyr og slikt skyldi hann ekki leika
aftur að þarflausu. — Síðar sagði
Eggert frá því, að um nóttina hefði
hann sjeð ýmislegt á sveimi í kirkj-
unni,en sjerstaklega hefði þar einn
maður verið stór og ægilegur.
Hann hafði verið svo hár, að hann
gat krosslagt hendurnar yfir kór-
bitann.
Framh. i nwsta blaði.
hafa verið drepnir á smánarlegan
liátt. —
Þessir klógulu fuglar, sem höfðu
5 feta: vænghaf, og fránust augu,
munu aldrei framar gleðja augu vor
— - þeir sjást eigi framar bera við
vorbláan himininn, nje sigla á meðal
skýjanna.
Nú vil jeg spyrja þá, sem ant er
um stofn arnarins, hvort eigi sje nóg
að orðið, — hvort eigi sje hæfilegl
að hætta þessum hræeitrunum.
— Jafnvel refir og hrafnar eiga
heimtingu á að hið tvítuga íslenska
riki stöðvi þessa eiturbyrlun. Auk
þess eru fjöll og heiðar smánaðar
með því að fleygja þessum eiturhræ-
uin á víðavang. —
Ef hinn síðasti íslenski örn á að
húka fangelsaður — til sýnis — eftir
að allir ættingjar lians liafa verið
drepnir á stryknineitri, þá nninu
fleiri stofnar falla á íslandi.
II.
Skömmu fyrir jól gekk jeg um
hafnarbakkann hjá afgreiðslu „Ríkis-
skip“ og var þá verið að taka upp
úr strandferðaskipi birkilurka ótrú-
lega svera. Á vagninum voru 15—20
trje, fæst undir 30 cm. að þvermáli.
— Voru þetta íslenskir stofnar? Ef
svo er livað varð þeim að falli?
Maðkur, öxi eða ágirnd? Þegar jeg
sá þessa afhöggnu stofna duttu mjer
hinir föllnu ernir i liug. Mjer fanst
að hver tslendingur hefði átt að láta
draga úr sjer jaxlana fyr en að fella
þessi trje, jafnvel þólt þau hafi verið
hálfskemd af náttúrunnar völdum.
Ríkisstjórnin hefir sýnl mikinn á-
huga fyrir að bjarga skógarleifum
og skógaræktarstjórinn er manna
drengilegastur, en alment er eigi
skilningur fyrir því hvað gera þarf
fyrir þá fáu skógarstofna, er ennþá
prýða landið. — Það má höggva
kræklur og kvist en ekki beina
stofna, ef þeir eru sýktir eða rótin
blásin þarf að bjarga þeim, en ekki
fella.
Það er ekki sanngjarnt að heimta
allar framkvæmdir á þessu sviði af
því opinbera. — 1 flestum tilfellum
mun þó ríkið sjá fyrir girðingu,
eftirliti og plöntum. Enn allir lands-
menn eiga áð planta, hver bær á
að éiga sinn „heimalund" og hver
sveit sinn skógarreit.
Ef 10,000 æskumenn planta birki
og öðrum harðgerðum trjátegundum
í maí ár hvert í 1000 ár, þá munu
islenskir stofnar klæða blásið land.
Það veitir mikla gleði að sjá plöntur
vaxa, sem maður hefir hlúð að —
að sjá trje, er maður plantaði fyrir
20 árum verða 7 metra há, og vita að
hörn vor geta leikið sjer i skjóli
þeirra. Það getur einnig orðið ,,sport“
að græða upp skóg, alveg eins örv-
andi og að æfa skíðasveiflur. —
Hvað segja hin atvinnulausu ung-
menni um að planta skóg vorlangan
daginn og iðka svo svifflug í frí-
stundunum?
Mjer finst að okkur íslendinga
varði meiru rækt þjóðarstofnanna,
heldur en æsingaræður erlendr.i
stjórnmálamanna og flokka þeirra. —
En hvoru er nú ætlað meira rúm i
útvarpi, blöðum og daglegu tali?
Eitur hefir felt hinn fegursta stofn
dýraríkis vors, eldur og axir bein-
vaxnar bjarkir. — Lífsmeiður lands-
ins hefir beðið óbætanlegt tjón. Jeg
skora á landsmenn að vera á verði.
Væri æskilegl að rikisstjórnin geng-
ist fyrir að banna allar eitranir fyrir
refi og fugla. -— Útvarpi, blöðum
og opinberuni ræðumönnum er trú-
andi til að ljá þessum málum fylgi
sitt. Skógarrækt getur orðið tísku-
alriði eins og margt annað „útisport".
Ég veit að t. d. skíðafólk vort xnyndi
fagna því, að skógrækt væri hafin
í íþróttalegum anda.
íþróttir og störf (vinna) eru að-
greind um of í daglegu lifi — hver
greinin potar sjer. •— En íslenskir
stofnar falla þegjandi. — Ernir i
dag, birki á morgun.
Guðm. Einarsson. frá Miðdal
Frönsk kvikmynd um dapurleg örlög.
Michele Morgan og Michel Simon
í „Hafskipabryggja í þoku.“
Kvikmyndavinir gera sjer miklar
vonir um þessa kvikmynd, sem 18
ára gömul stúlka, Michele Morgan
leikur aðalhlutverkið í.
Kvikmyndin er bygð á raunsæis-
róman eftir rithöfundinn Pierre
Mac Orlean. Myndin lýsir dapurleg-
uin örlögum fólks, er býr í hafnar-
hverfum Le Havre.
Aðalléikendurnir eru Jean (Jean
Garbin), maður sem strokið hefir
úr frönsku útlendingahersveitinni
og ung, frönsk stúlka, Nelly (Mie-
hele Morgan). Þegar Jean er í þann
veginn að flýja til Suður-Amerikú
með gufuskipi, hittir hann Nelly
og verður ástfanginn af henni. Hún
býr hjá Zahel stjúpföður sínum,
en þar sem hann hefir margsinnis
ætlað að þvinga hana til atlota við
sig, hefir hún ákveðið að fara af
heimilinu. En þá verður Nelly þess
vör, að Zabel ætlar að ljósta upp
um Jean, og í örvæntingu sinni
fer lhin til hans aftur og biður
hann að hætta við áform sitt. Stjúp-
faðirinn verður nú hamslaus af af-
brýði. Hann gerir tilraun að taka
Jiana með valdi, en á síðasta augna-
bliki kennir Jean henni til hjálpar.
í viðureigninni lætur Zabel iífið,
en Jean og Nelly flýja. Áður en þau
sleppa er Jean særður af einum
vina Zabels, og gefur hann upp
andann i faðmi ástmeyjar sinnar.
Af framansögðu sjáum við að
myndin er sorgleg og lýsir aðeins
hinum dökku hliðum lífsins, en
það er gert með snild, af frábærum
leikurum.
Tyrone Power og Alice Faye, sem
ljeku aðalhlutverkin í „Bruni Chica-
goborgar", er sýnd var hjer fyrir
skömmu í Nýja-Bíó.