Fálkinn - 17.03.1939, Blaðsíða 13

F A L K 1 N N
13
Samtíningur.
3
Eftir ÓLAF FRIÐRIKSSON
Vilhjálinur Stefánsson ritar aðal-
greinina i janúarhefti tímaritsins
Natural History, sem kemur út í
New York, og er hún um hvarf
íslendinganna í Grænlandi. í neöan-
málsgrein bendir ritstjórinn á, að
Vilhjálmur sje einn frægasti land-
könnuður vorra tíma, og að fáir
muni vera betur færir að rita um
þetta efni en hann.
Vilhjálmur segir þarna sögu græn-
lenska landnámsins, og hvernig mun-
ir úr íslendingabygðunum hafi fund-
ist alt norður í Eboh, en það er
viðlíka langl l'yrir norðan Eystri-
bygð í Grænlandi, eins og ísland
er langt fyrir norðan Spán. Hafi
íslendingarnir annaðhvort farið
svona langt norður, eða munirnir
borist með Skrælingjum, er hafi
verslað við þá. Hann bendir á, að
örlagahjól Grænlendinganna hafi
byrjað að snúast á ógæfulilið, þegar
lýðveldið leið undir lok, árið 1261,
og þeir gengu undir Noregskonung.
En þá hafi lýðveldið verið búið að
standa í 271 ár — það er hundrað
árum lengur en Bandaríkin eru bú-
in að vera lýðveldi. Hann talar um,
hvernig fundur Grænlands sje sama
og fundur Ameríku, það er að segja,
bætir hann við, ef menn vilji telja
Island til Evrópu. En Vilhjálmur
virðist helst vilja telja ísland til
Vesturheims og kemur svipuð liugs-
un fram í kvæði hjá Stepháni G.
Stephánssyni.
Vilhjálmur segir frá tveim kenn-
ingum um afdrif íslendinganna í
Grænlandi: að þeir liafi liðið undir
lok, af áhrifum svartadauða, hung-
urs, og vegna árása skrælingja, og
hinni kenningunni, að þeir hafi
breytt um lifnaðarhætti, liætt bú-
skap, tekið upp selveiði, og bland-
ast sarnan við skrælingjana. Hafi
þeir menn komið með þessa skoð-
un, án þess að vita hver al' öðrum.
Friðþjófur Nansen kom ineð haná,
en mun ekki hafa vitað um að
Eilert Snudt, landi hans, hafði kom-
ið ineð hana 1860. En fyrstur hafði
sett hana fram íslendingurinn Egill
Þórhallsson, er var prestur í Græn-
landi. Þótti honum hlægileg sú
kenning, að svartidauði hefði drep-
ið meira af hvítum mönnum í Græn-
landi, en skrælingjum, (ef svarti-
dauði hefði komið þar), því reynsl-
an sje alstaðar sú, að drepsóttir, cr
komu frá hvítum mönnum, drepi
meira af frumþjóðum en hvítum
mönnum, og margt annað tilfærir
hann, og þykir Vilhjálmi Stefáns-
syni Egill hafa sannað, að íslend-
ingarnir liafi ekki dáið út, heldur
blandast skrælingjunum.
Það er nú talið fullvist að svarti-
dauði hafi aldrei borist til Græn-
lands. Vita menn um að siglingar
voru engar til Grænlands á þeim
árum, er hann geláaði og að þær
hófust ekki aftur fyr en tveim ár-
um eftir að honum linti.
Mikið þykir þeim, sem halda fram
skoðuriinni um að ÍSlendingarnir
hafi ekki dáið út, koma til vitnis-
burðar Hans Egede, norska prests-
ins, er fór til Grænlands til þess að
liæta kristni manna þar, en fann ekki
annað þar en heiðna veiðimenn
og var þess fullviss að hinir fornu
íbúar hefðu allir liðið undir lok.
Segir Egede menn þá, er hann liitti
fyrir, vera með breið andlit, flöt
nef og dökkan hörundslit, en segir
samt að sumir þeirra sjeu með
snotur andlit og ljósir á hörund. En
á þessu má sjá, að sú blöndun kyns-
ins í Grænlandi, sem haldið hefir
verið að hafi orðið eftir að sigling-
ar hófust að nýju til Grænland.s,
liefir þegar verið orðin, þegar Eg-
ede kom jiangað.
Fæstir vita, að stærsti leiðangur-
inn, sem farinn hefir verið til Græn-
lands, bæði fyr og síðar, hafa ís-
lendingar farið. Það var árið 985,
þegar 25 skip lögðu af stað þang-
að í einu, undir leiðsögu Eiríks
rauða, til þess að nema þar land.
Fjórtán af þessum skipum komust
til Grænlands, en af hinum ellefu
fórust sum, en sum hrakti aftur
til Islands, og hættu þeir, sem á
þeim voru, við förina.
Það er styttra til Grænlands frá
Veslfjörðum, en frá Austfjörðum ti)
Færeyja. En austurströnd Græn-
lands er lítt byggileg, enda er liafis
þar undan landi mestan hluta árs,
og vissi Eiríkur rauði þetta. Ferð-
inni var því heitið suður með aust-
urströndinni, fyrir suðuroddann —
Hvarf, (sem þýðir staðurinn þar sem
snúið er við), og norðnr með vest-
urströndinni, sem langtum er vist-
legri. Landnemarnir settust að í
tveim hjeruðum, og er all-langur
óbygðakafli á milli þeirra: Eystn-
bygð sunnar, og Vestribygð norðar.
Er álitið að 35 til 50 manns hafi
verið á hverju skipi, og að það liafi
því verið 5 til 7 hundruð manns,
er fluttu í öndverðu til Grænlands.
Talið er að í Eystribygð hafi
verið um 200 bæir og 12 kirkjur.
Hafa fundist þar rústir af 150 bæj-
um og 9 kirkjum, þar á meðal Hvals-
eyjarfjarðarkirkjan, standa veggir
og stafnar hennar nær óskemdir, en
hún er úr steini. En í Vestribygð
voru 90 bæir og 4 kirkjur. Hata
fundist þar rústir af 70 bæjum og
3 kirkjum. Stærsta kirkja í Græn-
landi liefir verið á biskupssetrinu
Görðum, hefir ln'in verið 27 metra
löng og 16 metra breið — löluvert
stærri en dómkirkjan i Reykjavík.
Eiríkur rauði var fæddur í Nor-
egi, en mun hafa verið barn að
aldri, er hann kom hingað með
föður sínum og var land hjer þá
albygt. Hafa margir því viljað telja
hann Norðmann, og Norðmenn sjálf-
ir talað um landnám Norðmanna i
Grænlandi, þó ekki hafi aðrir verið
fæddir í Noregi af þessum 5 til 7
hundruðum,, er vestur flultu, en
Eiríkur. í Flóamannasögu stendur:
„Þá var ok með Ilákoni jarli Eiríkur
rauður, islenskur maður, er siðan
fann og bygði Grænland". Varla
þarf að efast um að Eiríkur hefir
sjálfur skoðað sig sem íslending, en
ekki Norðmann, enda snjeri hann til
íslands, til þess að fá aðstoð til þess
að byggja Grænland, en ekki til
Noregs.
íslensku landnemarnir er fóru til
Grænlands, höfðu með sjer allar teg-
undir húsdýra, sem þá þektust hjer.
í öskuhaugunum við bæjarrústirnar
grænlensku, hafa fundist bein úr
kúm, kindum, geitum, hestum, hund-
um og svínum. Engin kattabein hafa
fundist þar, en vafalaust hafa ein-
hverjir landnemanna haft með sjer
ketti.
Landlág i íslendingabygðunum
gömlu í Grænlandi er mjög ólíkt og
á íslandi. Sljettlendi er þar lítið, en
langir og mjög mjóir firðir skerast
inn í ladið. Er berl og snautt við
fjarðarmynnin, og all-langt inn eftir,
en grösugt hið innra, og mun óvíða
vera jafnmikill munur á veðráttu.
Því oft er sólskin dag eftir dag inn-
fjarða, og viku eftir viku, þó sífeld
súld og rigning sje í ytri lduta fjarð-
anna.
Grænland fanst litlu síðar en ís-
land. Maður að nafni Gunnbjörn
Úlfsson fann það, hann hrakti þang-
að og var það nefnt Gunnbjarnar
sker. I Landnámu er sagt frá tveim
mönnum, Snæbirni golta Hólmsteins-
syni, og Hrólfi, er fóru saman að
leita Gunnbjarnarskerja, og höfðu
tólf rnenn hver. Þeir liöfðu vetur-
setu á austurströnd Grænlands, og
fengu mikla snjóa, en um vorið drap
Hrólfur Snæbjörn, og var síðan hald-
ið aftur til íslands. Vafalaust hafa
fleiri rannsóknarferðir verið farn-
ar, sem ekki hafa verið skráðar, þvi
varla liefði geymst minningin um
þessa för þeirra Snæbjarnar og
Hrólfs, ef ekki liefðu verið vigaferli
i sambandi við hana.
Eiríkur rauði var sekur maður
er hann fór að leita Gunnbjarnar-
skerja. Þessi sekt hans gaf tilefnið
til þess, að hann fór í rannsóknar-
ferðina vestur, en vafalaust liefir
honum löngu áður verið búið að
detta það í hug. Á frásögn sögunnar
má sjá, að hann hefir rannsakað
Grænland mjög gaumgæfilega, og
þarf ekki að efa að frásögn sögunn-
ar sje rjett, þvi landskostir eru
hvergi jafngóðir hvorki í Eystri- nje
Vestribygð, eins og í Brattahlíð, þar
sem hann nam sjálfur land, og á
Görðum, þar sem hann gaf land
Þorvarði hinum auðga, tengdasyni
sínum.
Þegar haldið er inn firðina í
Eystribygð, má enn i dag sjá hvar
bygðir íslendinganna voru, þvi flest
túnin, sem voru, eru ennþá græn,
og stinga mjög i stúf við umhverfið.
En i þessum gömlu túnstæðum eru
margar tegundir grasa, sem hvergi
vaxa annarsstaðar á Grænlandi, en
eru algengar á íslandi. Hefir fræ
þeirra borist með heyi, er land-
námsmennirnir höfðu með sjer
handa búpeningnum. Grasafræðing-
urinn Ostenfeld, sem mikið liefir
rannsakað gróðurríki Islands og
Grænlands, álitur að af 400 æðri
jurtum, sem vaxa í Grænlandi, muni
50 hafa flutst þangað með íslend-
ingum. Margar tegundir af skor-
dýrum eru í Eystri- og Vestribygð á
Grænlandi, sem lika eru á íslandi,
en ekki á austurströnd Grænlands,
nje annarsstaðar þar i landi, og er
álitið að þau hafi borist vestur á
sama liátt.
Meðal fornminja, er fundist hafa
í Grænlandi, eru hringir, krossar,
bagall (biskupsstafur) úr rostungs-
tönn, ker úr tálgusteini, ausur og
fiskspaðar úr trje og tálgusteini.
Líka fanst neðri hluti af skyrkeraldi,
og voru garðirnar úr hvalbarða.
Einnig liafa komið í ljós kornkvarn-
ir, snældusnúðar úr tálgusteini og
vefsteinar, og tálgusteins-taflmenn.
í kirkjugarðinum i Brattahlíð fanst
lítill steinn er á var letrað með
rúnaletri: : laiþi inkibiarkar, það
er leiði Ingibjargar.
Þegar Finnur .lónsson prófessor
ritaði sögu Grænlendinga, þóttust
menn hafa sjeð á bæjarrústunum í
Grænlandi, að bæirnir hefðu verið
brendir og kendu það skrælingjum.
Nýrri rannsóknir liafa leitt i ljós að
þetta er rangt, þeir hafa ekki verið
brendir.
„Dó?“
Erissa ypti öxlum. „Hún var brend i
W,oking. Það er ekki nieira um það að
segja. En maður getur giskað á.“
Og undir eins og liann liafði eignast auð-
inn fór liann hingað. Það virðist hafa verið
ráðið fyrirfram?“
„Það var það lika. Hann var opinskár.
Hann hefir sagt mjer, að það hafi aðeins
verið tii þess að komast hingað, að hann
giftist ekkjunni • eftir stríðsgróðamanninn.
Hann hlær þegar hann segir frá þesskonar.“
Trent fanst að Ahtee mundi tæplega trúa
stúlkunni fyrir leyndarmálum sínum, nema
hann hefði liana á einhvern hátt á valdi
sínu.
„Mjer skilst,“ sagði hann, „að það muni
eitthvað vera í fortíð yðar, sem þjer viljið
ekki að Cleeve komist að?“
„Það er mál, sem liann mundi liata mig
fyrir, ef hann kæmist að því. En nú er alt
úti milli okkar Cleeve.“ Trent sá að í fasi
hennar og láthragði var ýmislegt með aust-
urlandakeim, sem hún reyndi að dylja.
„Cleeve er þess virði að harist sje fyrir
honum,“ sagði Trent. Ef jeg væri i yðar
sporum mundi jeg ekki sleppa lionum við
fyrsta högg. Eigum við að fara inn til
hinna?“
Það voru Trent og Dayne, sem sóttu
Ahtee upp i klæðaskápinn og leiddu hann
ofan í salinn, þar sem gestirnir höfðu allir
safnast.
Hann var rólegur og stiltur og virtist
hvergi liræddur.
„Að því er mjer skilst,“ sagði liann og
brosti, „hefir þessi maður, sem komið hefir
hjer óboðinn borið á mig ýmsa glæpi, þar
á meðal morð. Ykkur þykir máske gaman
að heyra, að hann ruddist inn til mín og
hótaði mjer allskonar refsingu, ef jeg út-
vegaði honum ekki Jiegar í stað stóra
fjárupphæð. Jeg neitaði því vitanlega.“
..Vissi jieg ekki?“ sagði Ehnore sigri
hrósandi. „Það getur liver maður sjeð
hverskonar maður Jietta er.“
„Það gelður mig,“ sagði Ahtee, „að jeg á
að minsta kosti einn vin meðal Jjessa fólks,
sem ekki hefir haft neitt á móti að njóta
gestrisni minnar. Jeg neita að láta þvínga