Fálkinn - 23.02.1940, Blaðsíða 14

14
F A L K 1 N N
Theodór Árnason:
Merkir tónlistarmenn lífs og liðnir.
Charles Francois Gonnod.
1818-1893
ÞaS er ekki ieng'ra síðan, en uni
aidamótln, að telja llefði mátt á
l'ingrum sjer þá píanóleikara á ís-
landi, sem nokkur töggur væri í,
eða sem ieikið gætu sjer eða öðrum
til nokkurrar ánægju. Voru það þá
lielst ungar stúlkur, dætur heldri
manna ieða efnaðri, sem fengið
höfðu að „sigla til Hafnar" og num-
ið þar píanóleik ásamt öðru, sem
verða mætti þeim svo til prýði, þeg-
ar heim kæmi. En það þótti i þá
daga hjegóminn einn, að karlmenn
islenskir fengist við slíkt „diitl", ]>ó
að það kæmi fyrir.
Mjer er nær að liaida, að uppá-
iialds-tónsmíð flestra þessara meyja
hafi þá einmitt verið valsinn úr
söngleiknum „Faust" eftir Gounod.
Og þessi vals var þá lika leikinn
seint og snemma, bæði hjer í Reykja-
vík og í kauptúnum úti um land,
þar sem einhver kunni með hann að
fara, svo að „bútar" úy liónum urðu
þá á hvers manns vörum. Og það
var engin tilviljun, þó að fólki hjer
Ijeli þessi tónsmíð vel í eyrum. ís-
lendingar eru yfirleitt alveg ótrúlega
naskir á að finna það, jafnvel við
fyrstu raun, hvað er „gott“ og hvað
er „ljelegra“, þegar um tónsmíðar
er að ræða. Og um J>enna Faust-vals
ei- það að segja, að líklega hefir
aidrei, hvorki fyrr nje síðar, verið
samin jafn ljúf og lipur tónsmíð al'
þessu tagi, ]>ó að ekki sje hún stór-
brotin. — Nú heyrist Faust-valsinn
sjaldan hjer, og jeg minnist ]>ess'
ekki, að hafa nokkurntíma heyrt
neitt úr „Fanst" Gounods flutt í út-
varpið, J>ó að svo geti nú verið
fyrir J>vi. En viss er jeg um, að J>að
myndi margan gleðja, að heyra eitt-
hvað af þeim „ljúfu lögum" svo og
ýmis önnur sönglög Gounods, eins og
l. d. liina dásamlegu fögru „Medita-
ion" (Ave Maria) yfir G-dur Prae-
ludium Bachs. Að visu var það nú
svo, að þessi tónsmíð var allmjög
sjer til húðar gengin hjer um eilt
skeið, vegna J>ess, að fiðlari einn
danskur, sem hjer var, ljek hana svo
að segja i hvert sinn, sem hann tók
sjer fiðluna i hönd á mannamótum,
— og misþyrmdi venjulega freklega.
En þessar tvær tónsmíðar, sem
hjer liafa verið nefndar, eru senni-
lega það eina af tónsmíðum Goun-
ods, sem fóik hjer kannast við, al-
ment, og þá lielst eldra fólkið. Og
satt að segja er varla við meiru að
búast, því að fátt af öllu því, sem
Gounod samdi, hefir „lifað" fram
á þennan dag, — jafnvel í Frakk-
landi, þar sem liann lifði og starf-
aði allan sinn aldur og riaut mestrar
frægðar og hylli.
Chcwles Francois Goiinod var
fæddur i París 17. júní 1818. Móðir
hans var tálin snillingur á píanó á
sinni lið, og gal J>ví sjálf veitt syni
sínum ágæta undirstöðutilsögn á það
hljóðfæri, kornungum. Annars var
hann settur lii menta og varð stú-
dent, en þar eð móðir hans fann,
að hugur hans beindist fremur að
tónlistinni en því, að lialda J)á á-
frarti vísindaiðkunum, setti hún liann
lil náms í tónlistaskólanum i París.
Gounod var þá átján ára og vakti
fijótlega á sjer athygli í skólanum,
enda hlaut hann eftir þriggja ára
nám þar (1839) „stóru verðlaunin"
(Grand Prix), eða styrk til Róma-
borgarfarar.
I Róm sluntíaði liann svo nám í
3 ár. A þeim árum mun hann hafa
orðið l'yrir sterkum trúarlegum á-
hrifum, og virðist þá einkum hal'a
lagt stund á kirkjuhljómlist, en Pai-
eslrina gaiiili varð fyrirmynd hanS
og uppáliald, enda voru fyrstu tón-
smíðarnar, þær, sem hann samdi
á þeim árum einkum í formi hins
l'orna kirkjustíls, svonefndar „mess-
ur.“ —-
Á heimleiðinni frá Rómaborg
kyntist I)ann þeim Schumann og
Mendelsohn. Gounod var maður á-
kaflega viðkvænnir og opinn fyrir
áhrifum. Og þau kynni, sem liann
hafði af þessum þýsku snillingum
og hinni þýsk-rómantisku stefnu i
tónlist, er hann Jiekti svo að segja
ekkert til áður, höfðu þvi djúptæk
og varanleg áhrif á hug hans, þó að
þeirra gætti ekki verulega fyrsl í
slað, vegna hinna trúarlegu áhrifa,
sem hann hafði orðið fyrir í Róma-
borg.
Þegar til Parísar kom, fjekk ha'nn
góða organleikarastöðu (við Missions
etrangéres), sem hann gegndi í átla
ár, en tók þá jafnframt að stunda
guðfræði. Fjekst hann við það nám
í tvö ár, og ætlaði sjer, alveg á-
kveðið, að verða prestur. — Hann
hætti J)ó við þá fyrirætlun, og' ]>að
sem kirkjan misti við það, varð
tónlistinni ávinningur, því að upp
frá þvi gaf hann sig eingöngu að
tónlist.
Frumraun hans sem tónskálds má
lelja söngleikinn Sapho, sem leikinn
var í Párís 1851. En þessu verki og
öðrum söngleikjum, sem næst komu
frá hans hendi, var gefinn lítill
gaumur.
En með „Faust“ vann hann glæsi-
lcgan sigur. Var „Faust“ fyrst leik-
inn á „Théátre lyrique" 19. mars
1859 og vakti J)egar mikla athygli
og aðdáun. Þar kemur fram heil-
sleyptasí l>að, sem Gounod var eig-
inlegast: að lýsa finleik, fegurð og
göfgi í ljúfum laglínum, heillandi
hljómum og litskrúðugri „instru-
mentation".
Hann var enginn byltingamaður
og markaði engin J>au spor, sem
aðrir hefðu tilhneigingu til að þræða.
En liann var maður hámentaður,
sennilega meiri bókmentamaður en
nokkur annar tónsnillingur, sem
sögur fara af, og hann var göfug-
menni að hugsunarliætti og frábær
lega smekkvís, alvörugefinn og
l'yrst og fremst einlægur listamaður.
Þessir kostir og eiginleikar ein-
kenna aliar tónsmíðar hans, en njóta
sín sennilega best í „Faust".
Raunar er nafnið villandi, vegna
l>ess að mörgum verður það á, að
I)endla þennan söngleik við „Faust“
Göethes ósjálfrátt. En „Faust“ Gö-
ethes er mannsandinn, sileitandi að
öllum veraldarinnar lystisemdum,
sem þráir alt og efasi um alt. Við
TrfA TAnlistarskðlaos.
lék á fjórðu hijómleikum Tónlistar-
fjelagsins þriðjudaginn 20. |). m. Við-
fangsefnin voru eftir Beethoven,
Haydn og Brahms.
Sú nýbreytni var á Jjessum hljóm-
leikum, að frú Guðrún Ágústsdóttir
söng einsöng í nokkrum skoskum
þjóðlögum eftir Haydn, sem búin
voru úl fyrir sópranrödd með trió-
undirleik.
Onnur tónverk, sem flutt voru á
þ'essum hljómieikum, voru: Tríó op.
1 1 í B-dúr eftir Beetboven og Tríó
op. 8 í H-dúr eftir Brahms.
Myndin hjer að ofan er af triói
Tónlistarskólans, frá v. t. h.: Heinz
Edelstein, Árni Kristjánssn og Björn
Olafsson.
VINNA. - VINNA* VINNA.
Frh. af bls. (>.
aldur fram — það voru launin sem
hann fjekk.
— Faðii' þinn var góður maður,
sagði liún.
— Hver er að segja annað? Hann
rak gaffalinn gegnum stóran flesk-
bita. Vist var hann góður maður.
Hann var of góður. Hann gerði altaf
meira en hann þurfti og betur en til
var ætlast. Bara til l)ess að halda
stöðunni sinni. Því að hann var
hræddur um að missa hana. Kaup
hafði hann sama sem ekki neitt, og
úr hverju dó hann? Úr þrælkun.
Hún svaraði liægt: Læknirinn
sagði, að það lcefði verið hjartaslag.
.1 ú, ])að er víst um það, sagði
hann. þóttalega. — En al' hverju fær
maður hjartaslag. Af ofreynslu! Og
hvað vita læknarnir eiginlega um
það? Þeir gera ekki annað en iáta
sjer skjátlast. Það eru læknarnir, sem
murka lífið úr fólki, það veist þú
eins vel og jeg.
llún þorði ekki að andmæla. Hann
kveikti í sígarettu og fleygði eldspít-
unni á diskinn.
Það er öli þessi vinna, sem
eyðileggur tilveruna fyrir fólki, sagði
hann. Hann góndi út m gluggann og
benti á brautarstöðina hinumegin
við götuna. Líttu nú á þessi flón, sem
hlaupa eins og fætur loga til þess að
ná í lestina, þó að hún sje eklci
nærri komin! Þvílíkt líf! Það sest
inn í lestina og les blöðin sín, J)egar
það kemur inn i borgina hleypur
l)að til þess að komast sem fljótast
lil vinnunnar. Og á kvöldin? Þá
hleypur það á brautarstöðina aftur,
og svo.... nú, þú skilur J)á ekki
livað jeg meina!
Jú, Harry, jeg skil J)að vcl,
svaraðj móðir lians og lá við að
Inin afsakaði sig. — En hverju vilt
])ú eiginlega breyta?
Breyta? át hann eftir og ypti
öxlunum. Jeg vil breyta öllu! Vinn-
an gerir fólkið að þrælum. Það drep-
ur sig á eintómum áhyggjum. Það
er að liugsa um húsaleiguna og ligg-
ur andvaka á nóttunni af J)ví að það
er að lnigsa um skuldirnar sínar og
svo er það dauðþreytt ])egar Jjað
hleypur eftir lestinni á morgnana.
Það er vitlaust, bandvitlaust. .. .
Idið lians er Mefistofeles, djöfullinn,
sem hæðast að öllu, og Grjeta (Gret-
chen), saklausa stúlkan, sem Faust
spjallar, og deyr í fangelsi.
Úr J>essu efni hefir Gounod aðeins
notað þátt Grjetu, hinnar elskulegu
og saklausu stúlku, og tekist snild-
arlega.
Og „Faust“ Gounods var um langt
skeið einhver hinn vinsæltvsti, allra
söngleikja. Nokkuð má marka það af
því, að 1894 var búið að leika liann
1000 — þúsund — sinnum I Paris.
Enn samdi Gounod marga söng-
leiki, en enginn þeirra komsl á borð
við „Faust,“ nema ef til vill „Romeo
og Julia“, sem sýndur var i fyrsta
sinn 27. apríl 1807.
Þegar styrjöldin hófst milli Frakka
og Þjóðverja, fór G. lil Englands og
dvaldi þar í 3 ár. Naut hann mik-
illar virðingar og vinsælda ]>ar í
landi, tók J)átt í fjöldamörgum hljóm-
lcikum og samdi margt tónsmíða,
einkum kirkjukórverk, og fjöld-
ann allan af sönglögum.
Síðustu ár æfi sinnar dvaldi G. í
París og var sæmdur virðingar-
merki heiðursfylkingarinnar og nafn
hót, sem því fylgdi.
Hann ljest í París 18. okt. 1893.
Móðir hans leit á klukkuna.
Hana vantar fimm mínútur, sagði
hún.
Já, jeg veit það, svaraði hann.
Jeg sagði það bara til J)ess að
minna ])ig á J)að, sagði hún.
— Ójá, ætli maður viti ])að elcki,
jeg er vanastur J)vi. Hann stóð upp.
En hvað ætli Jiað l>ýði að vera
að tala við þig um þetta? Þú botn-
ar ekkert i því, sem jeg meina, hvort
eð er.
Jeg reyndi að skilja það, Harry.
Þú verður að muna, að J)ú ert það
eina, sem jeg á eftir.
Hún fór til hans og kysli liann á
kinnina. Hann hörfaði undan.
Æ, farðu nú ekki að verða vlð-
kvæm, sagði hann.
Fáuin sekúndum siðar kvöddusl
þau. Másið i lestinni heyrðist. Hann
stóð i dyrunum og sagði: Vertu
sæl mamma!
Og hún stóð nieð töskuna í hend-
inni og kápuna flagsandi á brautar-
stöðinni. Ilún varð að komast inn i
bæinn til sinna daglegu starfa.
Fimm mínútum eftir að lestin var
farinn skreið hann upp í rúmið sill
aftur.