Fálkinn - 13.06.1941, Blaðsíða 6

G
F Á L K I N N
Frank Bunce:
Theodór Árnason: — Merkir tónsnillingar lífs og Iiðnir, —
MÚSIN
jRlJRGESS starði í eldinn sannfærð-
ur um að dauðinn væri nálægur.
Það var tvent, sem hræddi liann: Ótt-
inn við óvissuna og fyrirlitningin á á-
kveðnum manni. Því fyrra reyndi
hann að gleyma en það siðara ergði
hann og ruglaði hann. Þó að hann
væri, sem vísindamaður, vanur að líta
á smæstu skorkvikindi með fullri
sarnúð, fann hann til stakrar andúð-
ar á manninum, sem sat á mói hon-
um við bálið. Hattrið logaði upp i
honum þegar honum varð litið á
hundsaugun í þessum aumingja.
Hann leit upp. Hann var svo mátt-
farinn að hann verður að taka á því,
sem hann átti til, svo að hann gæti
rjett úr sjer. Hann tók andann á lofti
og hvislaði:
„Heyrið þjer, Slater. Getið þjer
ekki látið eldinn loga ofurlítið bet-
ur“
Litli maðurinn skalf. Hann stóð
upp, silalega eins og hann langaði
að malda í móinn í lengstu lög. „Já,
sir“, tautaði hann og fór að fálma
ú viðarkestinum, sem var eina vörn
þeirra gegn óargadýrum umnóttina.
Hann lagðist á hnje, safnaði saman
sprekum og reikaði að bálinu. Kvist-
arnir duttu í hrúgu ofan á eldinn.
„Nei, elcki svona. Lítið þjer nú á
—“ Burgess skreið að eldinum og
lagði sprekin betur að. „Getið þjer
ekki einu sinni lagt sprek á eld?“
spurði liann kaldranalega. Slater stóð
þegjandi skjálfandi og liorfði á
hann.
Hann var svo ónýtur að koma fyrir
sig orði, svo ónýtur og óframfærin
að þetta fór í taugarnar á Burgess
og hann öskraði hamslaus af reiði:
„Hversvegna getið þjer ekki sest?“
„Já, sir,“ svaraði Slater og hallaði
sjer upp að trjestofniinum.
Burgess hafði komist á þá skoðun,
að þessi manngarmur var ekki ann-
að en brúða. Ef hann væri látinn
sjálfráður mundi hann sitja og skjálfa
þangað til hann tryltist. Eða hann
mundi hlaupa þangað til hann dytti
skjálfandi og uppgefinn og yrði villi-
dýrunum að bráð.....................
Örlögin höfðu verið kaldhæðin,
að leggja Burgess til annan eins
förunaut á leiðinni til tortímingar-
innar. Maður með ofurlitlu liugrekki
og skapgerð liefði getað gert síðustu
stundirnar ljettbærari. Burgess var,
ekki romantiskur úr hófi en honum
fanst, að virkilegur maður ætti lilca
að geta dáið eins og maður. En Slater
inundi deyja án þess að hreyfa litla-
fingur til að liindra það.
En eftir því sem tímarnir liðu
varð vísindamannsáhuginn yfirsterk-
ari gremjunni. Hann hallaði sjer aft-
ur á bak og skoðaði förunaut sinn
með endurnýjuðum áhuga.
„Slater", sagði hann og tók and-
köf. „Eftir dálitla stund er úti um
okkur háða.“ Hinn opnaði augun alt
í einu; þau voru starandi og dimm
af skelfingu og hatrið vaknaði aftur
í Burgess. „Það er máske ein tilvilj-
un af miljón til þegs, að við lifum
það að sjá næstu sólaruppkomu.“
„Það eru fjórir dagar síðan við
viltustum í skóginum. í þrjá daga
liöfum við verið matarlausir. Þetta er
annar dagurinn sem við höfum ekki
fundið drekkandi vatn. Fæturnir á
okkur eru orðnir ónýtir, og við erum
með blóðeitrun eftir skordýrabit. Ef
við finnum ekki neina slóð í fyrra-
r.iálið þá er úti um okkur. En áður en
svo fer Iangar mig að minnast á dá-
lítið. Jeg hefi myndað mjer kenningu
um, að sjerhver lífsvera, jafnvel sú
LJóNie.
ómerkilegasta og fyrirlitlegasla sje
ofurlítið hjól i lieildarkerfi náttúr-
unnar. Þjer, Slater, getið sannað
mjer þessa kenningu — eða hrund-
ið henni.“
Slater mjakaði sjer upp á olnbog-
ann. Undrunin skein úr rauðum aug-
unum á lionum. „Jeg, sir?“
„Já, þjer. Og það blátt áfram með
því að segja mjer, hvort þjer hafið
nokkurntíma á æfinni gert nokkuð
það, sem -geti rjettlætt tilveru yðar
hjer i lífinu. Hugsið þjer yður svo
lítið um!“
Slater engdist eins og maðkur.
„Nei, sir — jeg skara ekki fram úr
í neinu.“
„Þjer komið mjer þannig fyrir
sjónir, Slater — afsakið þjer hrein-
skilnina. Þegar við hirtum yður í
Peso voruð þjer alveg afvelta, ef svo
mætti segja. Jeg hefi aldrei sjeð aum-
ari ræfil. Og síðan liefir alt farið í
handaskolum, sem yður liefir verið
sagt að gera. Það er þetta sem vekur
forvitni mína. Ef þjer gætuð sýnt
mjer eitthvað, þó ekki væri nema
lítilfjörlegasta smáatriði, sem gæfi
yður tilverurjett, þá væri þetta sönn-
un á kenningu minni um, að alt hafi
sitt hlutverk í tilverunni. Ef ekki —
þá liefir mjer skjátlast.“
Væskillinn hristi höfuðið. „Jeg veit
að jeg er ræfill,“ sagði hann. „Jeg
hefi aldrei haft tækifæri til að kom-
ast áfram — aldrei fengið neina
mentun.“ Hann þagnaði eins og lion-
um væri um megn að tala. Burgess
horfði á hann og komst að þeirri
niðurstöðu, að það sem haldið hefði
í lionum lífinu i leið.angrinum væri,
hve vanur hann væri að svelta. „Svo
það er víst fátt sem jeg er Ieikinn
í-----nema að finna vindlingastúfa.“
Burgess þagði og Slater hjelt áfram
hikandi: „Koma auga á vindilstúfa, .
skiljið þjer. Þeir sem jeg var með
niðri í Peso sögðu að jeg væri
heimsmeistari i því. Þeir sögðu, að
jeg hefði hetri sjón en nokkur
mörður Jeg fór fram úr þeim öllum
í að finna vindilstúfa."
Burgess kastaði höfði og hló.
„Förunautur minn á leiðinni til
eilifðarinnar,“ æpti hann og bandaði
eins og vitfaus maður til Slaters.
„Vindilstúfaheimsmeistari .... ha, ha,
ha ....“
Morguninn eftir var Burgess orð-
inn mállaus en benti Slater að hann
skildi skilja við sig og halda áfram.
Þegar hann opnaði augun aftur
var hann ekki með fullu ráði. Honum
fanst þak úr sapodilla-greinmn vera
yfir liöfðinu á sjer. Þarna voru marg-
ir menn, meðal annara Hooker og
Davies, fjelagar lians, og í horninu
lá Slater og svaf.
„Þakkaðu honum en ekki okkur,“
sagði Davies þegar Burgess ætlaði
að fara að lýsa tilfinningum sínum.
„Það var hann sem komst að tjöld-
unum okkar og áður en hann fjell í
ómegin gat hann gefið okkur vís-
bendingu um hvar þig væri að finna.“
Burgess lagði aftur augun og skalf.
Það var hart að eiga líf sitt að
launa manni, sem hanii fyrirleit.
Vindilstúfa-heimsmeistaranum!
Davies skýrði nú frá. „Þetta er
ein af ótrúlegustu tilviljununum,
Burgess. Það sýnir sig að afdrifarik-
ir viðburðir geta verið háðir smá-
mununum. Skömmu eftir að þú hafð-
ir mist rænuna og hann var sjálfur
kominn að niðurlotum, sá hann hann
Hann tók hann og gat á þann hátt
rakið spor okkar að tjöldunum.
Hann skreið á fjórum fótum, en ef
Henry
1658—’95.
Englendingar eru hreyknir af að
hafa átt þenna rnerka ög atkvæða-
mikla landnema í ríki tónlistarinnar.
Telja þeir liann, — og með rjettu —
föður enskrar tónlistar og liafa sýnt
minningu hans mikla virðingu. En
liróður lians nær lengra. Því að þó
að Purcell væri ekki veitt mikil at-
hygli meðan hann var lífs, eða miklií
minni en hann verðskuldaði, þá er
það þó löngu viðurkent, að hann
liafi verið eitt liið merkasta tón-
skáld sinnar tíðar. Ýmsir tónsnilling-
ar á meginlandinu vissu þó um Pur-
cell. Eftir Gorelli, liiiium fræga
ítalska fiðlara og tónskáldi, er t. d.
haft, að í Englandi væri ekkert það
til, sem væri þess virði, að hann
langaði til að sjá það, — nema Pur-
cell. Og einn listbróðir Purcells,
sem lionum var gagnkunnugur, seg-
ir um hann: „Honum var ákaflega
mikið kappsmál, að verða fremri öll-
um samtíðardistbræðrum sínum, og
tvímælalaust tókst lionum það, því
að í Englandi, og raunar livergi
annarsstaðar, var til nokkurt tón-
skáld, sem lionum stæði jafnfætis."
Að vísu var nú Lully uppi um svipað
leyti og Purcell, og er ekki gott að
vita, livort reiknað er með honum í
þessum dómi. En skáldið Dryden,
sem uppi var samtímis Purcell seg-
ir um hann:
„Sometimes a liero in an age appears,
but scarce a Purcell in a thousand
years.“
Henry Prucell er talinn fæddur um
1658 í Old Gye street í Westminst-
er i Lundúnum, og var faðir lians í
konunglegu „kapellunni" (Cliapel
Royal), og talsvert kuiinur tónlista-
maður á sinni tið. Hjet liann lika
Henry. Hann fjell frá, þegar Henry
yngri var sex ára gamall, og skömmu
síðar var snáðinn tekinn í drengja-
kórinn i Chapel Royal. Naut hann
þar tilsagnar í tónfræði og orgelleik,
fyrst hjá Henry Cooke, en síðan hjá
Humfrey. Drengurinn hafði þótt sjer-
staklega vel gefinn og reyndist brátt
ótrúlega glöggur á alt, sem að tónlist
laut. Samdi þegar nokkur nothæf
kirkjulög ú meðan hann var í drengja
kórnum. Úr kórnum mun hann liafa
farið, þegar hann fór í mútur, en
haldið þó áfram tónfræðinámi hjá
eftirmanni Humfreys, dr. John Blow,
og lagt þá aðallega stund á „kompo-
sition". Mun það síðar liafa þólt mik-
ill vegsauki þessum dr. Blow að
liafa verið kennari Purcells, þvi að
á minnisvarða, sem dr. BIow var
reistur siðar, er höggvið: „Hann var
keþnari liins fræga mr. Purcells“.
Um æfi Purcells vita menn raun-
ar liarlg litið — að minsta kosti er
ekki hægt að relcja æfiferil hans frá
ári til árs. Hinsvegar eru til margar
munnmælasögur um hann, sem lítið
er byggjandi á. Mun hann liafa verið
„kátur karl“ og gjarnan viljað vera
þar, sem glatt var á hjalla, t. d. á
vínstofum, og verið hrókur alls fagn-
aðar. Sögurnar eru flestar dryklcju-
sögur og alt svæsnar sumar. En ólík-
legt er þó, að lieldra fólk og menta-
hann hefði ekki fundið hann þá vær-
uð þið báðir dauðir núna.“
„Hann? Hvaða hann?“ spurði
Burgess ákafur.
„Einn vindilstúfinn okkar. Hann
var ofan í þjettu grasi og dautt í
honum — en hann kom auga á hann.
Hann hlýtur að sjá betur en mörður,
þessi Slater. Hvað er að .... þú ert
svo fölur. Meira vatn ....?“
Purcell.
P’ menn hefðu haft umgengni við liann
J og jafn miklar mætur á honum og
raun var á, ef hann liefði verið sá
drykkjusvoli, sem sumar þessar sög-
% ur gefa í skyn. Og það er öðru nær
en að verk hans beri það með sjer,
að hann liafi að nokkru leyti verið
„skemdur" maður. Þau sýna hitt öllu
íremur, að liann átti hvorttveggja
til, að vera gamansamur og glettinn,
og eins gat liann verið liá-alvarleg-
ur, djúphugsandi og viðkvæmur. —
Hvorttveggja kemur fram í tónsmíð-
unum, og lætur lionum jafn vel að
túlka hvora hliðina sem er á fagr-
an og frumlegan liátt.
Það var fjarri því, að mikið væri
eftir lionum tekið alment, jafnvel
lieima á Englandi, á meðan hann
var lífs, að fáll eitt af verkum hans
kom fyrir almenningssjónir fyr en
nokkru eftir að hann var látinn. Dr.
Blow, sá sem /yr er nefndur, sem
var mikils virtur söngstjóri og org-
anisti og miklu ráðandi, reyndist
Purcell góður vinur, og þegar Purcell
þurfti að fara að sjá fyrir sjer sjálf-
ur, útvegaði hann lionum fyrst at-
vinnu í Westminster Abbey við nótna-
skriftir, og nokkru síðar, þegar dr.
Blow ljet af embætti, mælti hann
eindregið með því að Purcell yrði
eftirmaðui’ sinn og honum yrði veitt
organistaembættið. Varð það að ráði
og þótti liin mest býsn, því að Pur-
cell var þá aðeins liðlega tvítugur,
og hafði annars verið venja, að í
þessu virðulega embætti sætu að-
eins rosknir, þjóðfrægir lista- og
kunnáttu-menn. Gerðist Purcell nú
afkastamikill sem tónskáld og samdi
margt andlegra tónsmiða, sönglaga
og nokkrar sónötur. Var einkum til
þess tekið, live aðdáanlega vel lög
hans fjelli við tekstana, sem hann
Valdi sjer. Það, af þessum tónsmíðum
sem kom fyrir almenningssjónir eða
komst á framfæri á annan hátt, þótti
bera mjög af fleslu því sem áður
þektist liliðstætt. Var stundum all
djúpt tekið í árinni, þegar fyrst var
farið að veita tónsmíðum Purcells
verðuga athygli- að honum látnum.
T. d. segir sagnfræðingurinn (og
organistinn) Cliarles Burney (1726—
1814): „To my mind Purcell’s vocal
music was somtimes as superior to
Hándel’s, as an original poem to a
translation!“ (Að mínu áliti tóku
sönglög Purcels svo fram sönglögum
Handels, stundum, eins og frumsam-
ið kvæði í samanburði við þýðingu).
Skönnnu eftir að Purcell varð org-
onisti í Westminster Abbey (1680)
birtist söngleikur eftir hann, Dido
and Æneas, og var það fyrsti enski
söngleikurinn, sem liægt var að nefna
því nafni. Og þó að Purcell hefði
ekkert samið nema þennan söngleik,
þá hefði hann með lionum áunnið
sjer virðulegt sæti með hinum merk-
ustu tónskáldum Breta.
Það, liversu vel var tekið þessari
frumraun, var Purcell hvöt til þess
að gefa sig nú um nokkurt skeið því
nær eingöngu að því, að semja drama-
tistkar tónsmíðar. Aðeins einn söng-
leikur hans kom út á prenti, á með-
an Purcell var lífs. En alUr voru þeir
leiknir og þeim tekið vel. Þó hefir
öllu meira verið um þá rætt síðan,
eins og um aðrar tónsmíðar Purcells.
En til þess að sýna, að leiksviðs-
lónsmiðarnar hefði ekki skert hæfi-
leika hans til þess að semja alvar-
legar tónsmiðar, samdi liann stór-
brotið, alvöruþrungið og heillandi
tónverk, í tilefni af andláti Maríu
drotningar. Og ef til vill er það ó-
rækastur og ánægjulegastur vottur
Frh. á bls. 14.