Fálkinn - 21.11.1941, Blaðsíða 11

F Á L K I N N
11
„BUASTRIÐIÐ STENDUR ENN!“
EN NÚ ER FORINGI BÚANNA, SMUTS HERSH0FÐINGI
ÖRUGGASTI TALSMAÐUR BRETAVELDIS.
EFTIFt EDMUHD STEUEUS.
|EG barðist með landsmönnum
J mínum gegn Bretum fyrir fjörutíu
árum í Búastríðinu. Við börðumst
hraustlega, eins og menn aðeins geta
barist þegar sjálfstæði þeirra er í
veði.
En i dag er jeg sannfærður um
— og jeg held að sívaxandi fjöldi
Suður-Afríkubúa af hollenskum ætt-
um, eða Afríkandar, sem við köllum
okkur, sjeu sama sinnis og jeg — að
framtíð okkar og frelsi sje óaðskilj-
anleg frá frá sameiginlegum málstað
liins enskumælandi lieims.“
Þetta var inntakið úr því, sem
Jan Christian Smuts forsætisráð-
lierra Suður-Afríku og driffjöðurin
í þátttöku Suður-Afríku í stríðinu,
sagði við mig í viðtali, um ástand
og horfur.
Þetta viðtal fór fram á skrifstofu
forsætisráðherrans í þinghöllinni í
Capetown. Meðan við vorum að tala
saman heyrðist slitlaus liringing —
líkt og brunaboði — í rafbjöllunni.
„Afsakið mig, en jeg verð að skreppa
inn og greiða atkvæði,“ sagði hers-
höfðinginn. „Jeg skal verða fljótur
ef þjer viljið gera svo vel að bíða.“
Eftir þrjár mínútur var hann kom-
inn aftur.
Hann er grannur vexti og augun
snör og afar blá, liörundið eins og
pergament og andlitsdrættirnir fín-
gerðir en djúpir eins og ó meinlæta-
manni og svo gengur hann með
liökuskegg. Smuts hershöfðingi lík-
ist málverki eftir hollenskan meist-
ara, ekki af algengum manni heldur
af frábærum liöfðingja. Hann lieldur
fyllilega hollenska svipnum þó hann
og forfeður lians liafi átt heima í
Afríku meira en hálfa þriðju öld.
Þróttur og þrek hershöfðingjans
tekur enn fram því, sem tíðkast um
marga unga menn. Á hverjum sunnu-
degi gengur hann upp á Borðfjall,
sem rís þverhnýpt og 3000 feta hátt
yfir borgina. Hann segir, að auk
lireyfingarinnar þá hafi hið hress-
andi loft og tignarlega útsýni yfir
borgina og flóann þau áhrif, að
hugsanir hans skýrist og skilningur-
inn skerpist.
Hinn undraverði þróttur og eld-
móðurinn og áliuginn sem hann get-
ur kveikt lijá öðrum, skýra liina si-
vaxandi þýðingu, sem þessi sjötugi
hershöfðingi hefir á liermálaráð-
slefnum enska heimsveldisins.
Hann talaði um það með lirifningu
hve miklu Suður-Afríkuherinn liefði
fengið áorkað i stríðinu i Abessiníu
og sagði hróðugur frá þvi, hvernig
sjer hefði dottið i hug að framleiða
brynreiðar með því að setja yfir-
byggingu úr stáli á Ford-bíla.
„Það getur varla lieitið, að farið
sje að eyða nokkru af auðæfum
okkar,“ segir liann. „Við höfum ein-
hverjar auðugustu kola- og járnnám-
ur i veröldinni og meira af kopar
en Bandaríkin og Canada til samans.
En aðalgallinn er sá, að við höfum
ekki nóg af hvítum mönnum ennþá,
—- aðeins 2.250.000. en hinir inn-
fæddu eru tíu miljónir. Þetta stafar
af því, að svo margt fólk var hjerna
fyrir þegar forfeður okkar settust
að í landinu, og af því að þeir inn-
fæddu hafa jafnan verið látnir vinna
erfiðisvinnuna en hvitu mennirnir
bafa verið einskonar höfðingjastjett
í landinu. — Þessvegna hefir aldrei
verið innflutningur i stórum stil
liingað eins og til dæmis til Banda-
ríkjanna. En þetta lagast þegar frá
líður.
„Auðvitað eru einangrunarsinnar
hjerna eins og i Bandaríkjunum, —■
Jan Christian Smuts hershöfdingi
og forsœtisráfíliSrra.
menn sem vilja leiða öll afskifti af
slriðinu hjá sjer,“ svaraði liann þeg-
ar jeg spurði liann um andstæðinga
hans þar syðra. Hjer er fólk eigi
ósvipað fólkinu i miðríkjunum í
Bandaríkjunum, sem litla nasasjón
hefir liaft af málum Evrópu og tel-
ur þau sjer óviðkomandi. Og jafn-
framt eru sumir Afríkandarnir okk-
ar enn að heyja Búastriðið — þ. e.
a. s. í ímyndun sinni — alveg á
sama hátt og fólk í suðurríkjum
Bandaríkjanna þóttist vera að heyja
borgarastyrjöldina löngu eftir að
hún var liðin hjá. Þessir menn eru
andstæðingar Breta án þess að það
sje þar með sagt, að þeir sjeu Þjóð-
verjavinir. — Og þess má geta,“ bæt-
ir hann við, „að Þjóðverjar liafa var-
ið miklu fje til áróðurs hjer og
fjöldi Þjóðverja á hjer heima og
liafa þeir þýska skóla og eigið menn-
ingarlíf og vitanlega liafa þeir sam-
úð með Þjóðverjum, móðurþjóð
sinni.“
Hann nefndi mjer sem dæmi upp
á þetta Oswald Pirow, fyrverandi
hervarnarráðherra Suður-Afríku, sem
skilaði landinu alveg óviðbúnu hvað
hervarnir snerti, þegar stríðið braust
út. Foreldrar hans voru þýsk og
sjálfur var hann uppalinn í Þýska-
landi.
Jeg spurði þvi næst Smuts liers-
liöfðingja um aðgerðir fjelagsskap-
arins Ossewa Brandwag sem Pirow
ráðherra er kendur við. Þetta er
fremur einkennilegt heiti og þýðing
orðanna: „brunavörður uxavagn-
anna“.
Þetta Veit að hollensku frumbyggj-
unum, sem til þess að komast undan
enskum yfirráðum fluttust upp til
fjalla og inn í landið og stofnuðu
þar sjálfstæð Búa-lýðvéldi (Oranje
og Traansvaal). Þeir stöfluðu bú-
slóð sinni og fjölskyldu á uxavagna,
svipaða þeim sem landnemar Am-
eríku notuðu. Og þar sem þeir voru
nætursakir kyntu þeir varðelda,' til
þess að vera viðbúnir að verjast
árásum.
Árið 1937 var liundrað ára afmæli
landnámsins haldið liátiðlegt með
mikilli viðhöfn og sögulegum sýn-
ingum. Ossawa Brandwag varð til
upp úr þessari sýningu, sem alls
ekki kom nærri stjórnmálaáróðri.
Til þess að gera fjelagsskapinn raun-
verulegan þá Ijetu þátttakendurnir
sjer vaxa skegg. Hjeldu þeir áfram
að ganga skeggjaðir þangað til eftir
að stríðið liófst. Þá gerði skeggið þá
óþægilega grunsamlega, svo að það
hvarf.
Stefnuskrá fjelagsins er mjög
þjóðleg að efni — ítrasta þjóðernis-
stefna Suðurafríkubúa, sem berst
fyrir fullum viðskilnaði við breska
lieimsveldið og stofnun óháðs Af-.
ríkuríkis undir forustu Afríkanda.
En í byggingu og fyrirkomulagi fje-
lagsins eru augljós áhrif frá nasisma
og fascisma. Innan fjelagsins eru
sjálfboðaliðssveitir, sem hafa æfinga-
herbúðir fyrir sig og foringja, sem
standa í beinni andstöðu við ríkis-
stjórnina. Fylgismenn fjelagsskapar-
ins tala mikið um „nýskipun“. Hefir
fjela'gið reynt að ná fótfestu meðal
opinberra starfsmanna, en þeir mega
ekki teljast til þess, nú orðið.
Ossewa Brandwag á beinlínis og
óbeinlínis sökina á skipulögðum á-
róðri gegn þátttökunni í styrjöldinni
og hefir beitt sjer fyrir uppþotum.
Um þessar mundir eru ýmsir með-
limir þess, með prófessor einn í
fylkingarbroddi, undir landráða-
ákæru — sakaðir um árásarsam-
særi á lierstöðvar. Líka eru í Suður-
Afríku ýms önnur fjelög, t. d. Grá-
stakkar, sem liafa gyðingafjandskap
sjerstaklega á stefnuskrá sinni.
„Þessi fjelög byggjast einkum á
rugluðum æskulýð, sem fálmar eftir
fullnægingu óljósra vona og drauma,
eins og víða gerist í veröldinni nú,“
segir Smuts hershöfðingi. „Því mið-
ur er að jafnaði hægur leikur að af-
vegaleiða hann.
I dag skiftist heimurinn í tvent,
og þar er enginn ineðalvegur milli
nasista og and-nasista. Foringjar fje-
laga, sem láta eins og þau sjeu lilut-
laus, vita jafnan vel hvoru þeir
ballast að. — En þrátt fyrir slíka
andspyrnu skilst nú sífelt fleirum
og fleirum það — af reynslu annara
smáþjóða — að Suður-Afríka mundi
líka verða gleypt, ef ráðagerðir
Hitlers kæmust í framkvæmd. —
Suður-Afríkubúar hafa orðið fyrir
meiri áhrifum frá Bandaríkjunum
en nokkru öðru landi. Jafnvel fólk,
sem af gömlum vana forðast alt,
sem það heldur vera breskt, virðir
álit Bandarikjanna mikils, og þegar
það sá að Bandaríkin töldu voðanum
stefnt að sjer, og þessvegna liöll-
uðust á sveif með Bretum, þá ljet
þetta fólk sannfærast. Ræður Roose-
velts forseta rjeðu úrslitunum um
skoðun fjölmargra Suður-Afríku-
manna. — Og við höfum ríka skyld-
leikakend með Bandaríkjamönnum.
Sjónarmið okkar er það sama vegna
þess að við erum hvorttveggja nýj-
ar þjóðir með glæsilegum framtíðar-
horfuin og við höfum eigi liinn inn-
gróna stjettamun, sem ráðandi er i
eldri löndunum. Sjóndeildarhringur
okkar er víðari.“
Smuts hershöfðingi spurði mig
hvað jeg hefði sjeð í Grikklandi,
Egyptalandi og Abessiníu. „Jafnvel
þó Þjóðverjar tækju Egyptaland
mundi stríðið í Afríku halda á-
fram,“ sagði liann.
„Afríka er stór og talsverð erfið
fyrir þá, sem ekki hafa vanist henni.
Við lijerna í Suður-Afriku erum
einu hvítu mennirnir sem tókst að
festa rætur í „svörtu heimsálfunni“.
Við eruin harðir í liorn að taka
og ef Þjóðverjar reyndu að ryðjast
hingað suður, þá mundum við veita
örðugara viðnám en við gérðum
fyrir fjörutíu árum.“
Um leið og hann kvaddi mig depl-
aði hann augunum og sagðist vona,
að jeg færi með góðar endurminn-
ingar hjeðan úr þessari dimmu og
dularfullu álfu. Svo bætti hann við:
„Þið Amerikumenn verðið að skilja
það nú betur en nokkru sinni fyr,
að þið verðið að stiga vel í ístaðið
í einni skæðustu og lengstu styrjöld-
inni, sem nokkurntíma hefir verið
háð. Þar tjáir ekki að doka við á
hálfnaðri Ieið.“
Peter Cornelíus.
Frh. af bls. G.
Enda virðasl áheyrendur þeirra hafa
skilið það, að þeir voru livor á sínu
sviði, en miklir menn báðir, — ekki
hægt að bera þá saman, enda virð-
ast jieir liafa notið jafnmikilla vin-
sælda báðir hjá söriiu áheyrendum.
Aðslaðan liefir þó eflaust verið erf-
ið stundum. En það bjargaði miklu
í þessu efni, þegar í upphafi, að
Cornelius söng ekki tenór-lilutverk
fyrst framan af. Röddin hafði verið
„lögð“ nokkru lægra, eða fyrir „barý-
tón“-lilutverk, — en mjakaðist sið-
an, smá saman upp á liærra reg-
istur. Og eftir jiað söng Cornelius
tenórhlutverkin i öllum Wagners-
óperum, sem leiknar voru á kon-
unglega leikliúsinu og varð frægur
Wagner-söngvari. Einkum höfðu
Bretar mikið dálæti á lionum og
fögnuðu honum vel þegar hann kom
til. Lundúna, en þangað fór liaun
um nokkurt skeið á ári hverju og
söng í „Covent Garden". Það jók
mikið á vinsældir hans í Lundún-
u’m, að liann söng þar fyrstur manna
á ensku Wagners-hlutverkin Sieg-
mund og Siegfrid. 1 Bayruth söng
Cornelius við ágætan orðstýr 1900
(Siegmund) og í Stokkhólmi 1908.
Cornelius var eldlieitur Wagners-
unnandi og álti drjúgan þátt í því
að Wagner-fjelag var stofnað í Kaup-
mannahöfn. Hann var sjálfur eins og
skapaður i hetjuhlutverlc Wagners:
Mikill maður á velli, glæsilegur og
sópaði mikið að honum á leiksviði,
— og röddin þróttmikil. En þó að
hann væri mikill og frægur Wagn-
er-söngvari var hann ekki síður dáð-
ur fyrir meðferð á alþýðlegri tónlist.
Kom þá í Ijós, að hjartað var hlýtt
og að hann var maður viðkvæmur.
Og sjálfum mun honum liafa þótt
cngu minna um vert þær vinsældir,
sem hann aflaði sjer meðal alþýðu-
manna, fyrir Ijúfa meðferð ljettra
smálaga, en frægðina, sem hann
hlaut fyrir hin stóru hlutverk. Því
að Cornelius var fyrst og fremst
alþýðumaður og það var yndi hans
að gleðja alþýðufólk með söng sín-
um.
c E KAWiíWtMW r miðstöð verðbrjefaviðskiftanna.

Egils ávaxtadrykkir