Fálkinn - 04.09.1942, Blaðsíða 4

4
F A L K I N N
UM TURKESTAN
MEÐ FÖLSUÐ VEGABREF
SÁ hluti Asiu, sem liggur
suður að 40. breiddarstigi
og nær vestan frá Kaspíahafi
og austur í Kína, er með hrjóst-
ugustu blettunum á jörðinni
skóglaust helti eyðimarka,
steppa og fjallgarða, þar sem
enginn Evrópumaður getur
ferðast til lengdar án þess að
sætta sig við ófullkomnustu
lífsvenjur og verður að láta
sjer lynda að fara á mis við
flest þau þægindi, sem hann
hefir talið ógerning að vera án.
Og þó þykir ibúunum svo mik-
ið í landið varið, að þeir verja
öllum útlendingum aðgang að
þvi með oddi og egg. Það þykja
tíðindi, ef hvítum manni tekst
að sleppa lifandi yfir Turkest-
an.
Leiðangrar Sven Hedins hafa
dálítið rofið það myrkur, sem
hvílt liefir j'fir Mið-Asíu eða
löndunum fyrir austan Pamir og
Þjóðverjinn Eric Teichmann og
enski blaðamaðurinn Peter
Fleming, ásamt franskri stúlku,
Ella Maillart, hafa farið þar
um í leyfisleysi. En af land-
inu fyrir vestan Pamir, sem áð-
ur var kallað Buchara, hafa
menn afar litlar frjettir. En fyr-
ir nokkrum árum tókst Austur-
ríkismanni einum, Gustav Krist,
að komast um landið, og heíir
bók hans, „Allein durch ver-
hotene Land“, sem kom út ár-
ið 1937, verið lesin með mikilli
athygli um allan heim.------
Gustav Krist stóð flestum
öðrum betur að vígi að fara
þessa ferð og þó Jvomsl hann
oftar en einu sinni í lífshættu.
Hann var nfl. tekinn til fanga
af Rússum í heimsstyrjöldinni
og fluttur til Austur-Turkestan
og Buchara, sem var háð Búss-
landi til 1917. Hefir liann áður
skrifað bókina „Pascholl Plen-
ny“ um þessa fangélsisvist sina.,
Ilann var þvi allvel kunnugur
í landinu þegar liann stalst
þangað átta árum síðar.
Eftir stríðið var Krist lengi
í Turkestan áður en liann kom
heim. Þegar til Austurríkis kom
var alt orðið svo umbreytt þar,
að hann festi ekki yndi og
ekki tókst honum beldur að
fá atvinnu. Hann hvarf því at't-
ur til Austurlanda og gerðist
dúkasali hjá persneskum kaup-
manni. I einni ferð sinni komst
hann austur að Kaspíahafi og
af því að afarheitt var, datt
honum i hug að haða sig. Þá
hitti hann nokkra turkmena
af Jomuætt, frá rússneska Tur-
kestan og tókst að lækna þá af
kvilla sem þeir höfðu og hjarga
einum, sem var komin að
druknun, með því að gera á
honum andardráttaræf ingar.
Turkmenar voru honum afar
þakldátir fyrir og nú datl hon-
um i hug, að gaman væri að
koma á fornar slöðvar og
kanna landið fvrir norðan Pers -
íu. En sovjetstjórnin neitaði
honum um innfararleyfi i Jand-
ið. Með aðstoð jomudanna tókst
honum að útvega sjer falskt
vegabrjef frá gömlum kunn-
ingja sínum. Og syo fór hann
inn í Turkestan sem rússneskur
borgari undir nafninu Ferdin-
and Steinschneider.
Hann varð jomudunum sam-
ferða vfir landamærin en eng-
inn vörður var j)ar, enda var
þarna eyðimörk. Þegar hann
lcom til mannahygða var hon-
um vel fagnað af höfðingja
jomudanna, Alim-Kul. Hjell
hann áfram norður yfir eyði-
merkur jiangað til hann kom
að austurströnd Kaspíahafs, i
Kisil-Arwat. En j>að!an hjelt
hann austur hina fornu lesta-
leið, sem Alexander mikli fór
forðum daga með her sinn, og
hitti enga manneskju fvr en
hann var kominn langt austur
í Karakumeyðimörkina. Þar
rakst hann á úlfaldalest og lest-
armennirnir kröfðust að sjá
vegabrjef hans. Ilann .sýndi
þeini vegabrjef Steinschneiders
með Ijósmynd hans sjálfs og
tóku ])eir ])að gotl og gilt og
buðu honum fylgd austur um
Karakum.
Erfiðleikarnir hófust ekki fyr
en í bænum Tsjardsjui við
Amudarjavatn. Eftir að emír-
inn af Buchara hafði hrist af
sjer ok Rússa árið 1917 tókst
Rússum að vinna þennan hæ
aftur eftir hlóðuga hardaga, ár-
ið 1920. Samkvæmt nýju sovjet-
stjórnarskipuninni er þessi bær
undir ráðstjórnarfyrirkomulagi
og heitir Usbekistan, en hefir
þó heimastjórn, svo að jafnvel
Evrópurússar verða að hafa
leyfi yfirvaldanna á staðnum til
að ferðast um landið. Krist
sýndi vegabrjef sitt, kvaðst vera
jarðfræðingur í rannsóknar-
ferð og sótti um dvalarievfi.
En áður en leyfið hafði verið
veitt las liann sjer til mikillar
skelfingar í rússnesku hlöður-
um, að sá ijetti Steinschneider
hefði orðið fyrir alvarlegu slysi
þar sem hann átli heima — i
Ivisil-Arwaf. Segist Krist þá
hafa orðið hræddur i fyrsta
skifti á æfi sinni og flýtti sjer
að ná i farmiða með einu járn-
brautinni í Austur-Turkestau
og fór til Samarkand, sem einu
sinni var höfuðstaður hins al-
ræmda víkings Tamerlans
Hann skyldi að ekleert gal
bjargað nema frek blekking og
fór nú til yfirvaldanna. Sagði
hann þeim söinu söguna og í
Tsjardsjui, að hann væri jarð-
fræðingur, óg bauðst til að leita
að málmum og olíu fyrir yfir-
völdin, ef þau vildu sjá honum
'fyrir áburðardýrum, tækjum og
vistum. Embættísmaðurinn sem
í hlut átti hafði ekki lesin hlöð-
in vel og eftir nokkra umliugs-
un fjelst hann á uppástungu
Krists. Hann notaði hiðina í
Samarkand vel, eins og m. a.
má sjá af ljósmyndum hans
þaðan. Harin varð að vísu að
fara varlega því að ýmsir sem
hann þekti síðan liann var her-
fangi, voru þarna í borginni.
En hann gat ekki staðist þá
freistingu að skoða musterið
Sjakk-i Sinda, eitt af meistara-
verkum byggingalistar Islans-
manna, og grafhvelfinguna
Gur-Emir, þar sem duft Tamer-
lans er geymt undir stærsta
nefritsteininum, sem til er í
lieiminum, grænum krystalli,
en í kring eru útskornir ala-
bast-steinar. Enda var Tamer-
lan ein af mestu herkommg-
tun allra alda og ríki hans náði
lil Moskva, Kákasus, Sýríands
og Norður-Indlands.
En daginn eftir að hann fór
í grafhvelfingu Tamerlans gerð-
ist æfintýrið. Meðal embættis-
mannanna í stjórnarróðinu
hafði Krisl þekt Rússa einn,
Dossunjanz að nafni, og hafði
þessi maður kært hann fyrir
gagnbyltingastarfsemi og feng-
ið hann dæmdan, árið 1920, en
þá hafði Krist komist undan
á flótta. Nú hafði Dossunjanz
þekt Krist aftur og var hann
tekinn fastur og yfirheyrður.
En ])að hjargaði honum frá líf-
láti, að fjórir gamlir kunningj-
ar hans, sem voru i áliti hjá
stjórninni, virtu svo mikils
gamla vináttu við hann að þeir
vitnuðu, að þessi maður væri
elcki Krist og var þessi sam-
liljóða vitnisburður fjögra
manna tekinn gildur. Krist
fjekk vistir og föruneyti og
slapp óskaddaður frá Samark-
and.
Nú ferðaðist hann fram og
aftur um Ushekistan í sjö mán-
uði og þóttist vera að stunda
jarðfræðirannsóknir og lengi
var hann á ferðum um Pamir-
hásljettuna með hóp af kirgis-
um með sjer. Af þessum fylgd-
armönnum sinum lærði hann
margt nytsamlegt, m. a. að
hrugga „tarentelsnaps“ sem
menn bjóða óvinum sinum á
þessum slóðum. Maður nær i
nokkrar tarentellur og lætur
þær híta i ávaxtahita, sem
maður svo lætur í hrennivín.
Eitrið úr 30—10 tarantellum er
nægilegt í einn lítra af taran-
telluhrennivíni, en meðdlmaður
þarf ekki nema eitt glas af því
til að hníga í valinn.
Meðal þeirra sem Krist hitli
í l'erðinni má nefna frú Kuli-
jevu, sem til 1920 var hjúpuð
amhátt hjá grjónakaupmanni
einum, en gerðist holsjeviki elt-
ir byltinguna og var nú odd-
viti í sovjetráðinu í Kerki. Var
hún skörungur mikill og vitur;
hafði lært að lesa og skrifa
fyrir þremur árum og var Kirk
hjálpleg í öllu, því að hún
trúði þvi, að hann væri í erinda-
gerðum fyrir stjórnina.
Loks kom Krist í annað sinn
til Buehara, sem fram til 1920
var talinn helgur bær. Er borg-
in yfir 3000 ára gömul og mesli
verslunarstaður Mið-Asíu, næsi
á eftir Samarkand. Þarna eru
flestir múhameðstrúar og fult
af múhameðsmusterum í horg-
inni, en innan um eru skólar
bolsjevika með sovjetstjörnunni
og upphrópuninni „Öreigar í
öllum löndum, sameinist!“
Stærsta hyggingin í Buchara
er „Örkin“ — höll emírsins,
sem hefir verið breytt í eins-
konar þjóðminjasafn. Þar eru
samankomin öll pyntingatæki
emíranna, steglur, lijól, axir,
handjárn og risavaxin svipa,
sem var tákn valds liinna gömlu
harðstjóra. Voru þeir mestu
grimdarseggir en elskuðu skraut
og girntust glys — um föður
siðasla emírsins er það sagt, að
á hanasænginni hafi hann lát-
ið hálshöggva uppáhaldskonu
sina fyrir framan rúmstokkinn
sinn, ásamt þremur dætrum sín-
um, svo að þær skyldu ekki
komast í hendur annara þegar
hann væri dauður.
Nálægt „Örkinni“ er smnar-
Iiöll emirsins, sem heitir „Sjir-
hudun“. Er hún ekki eins hrör-
leg og „Örkin“. Sá sem sýndi