Fálkinn - 16.04.1943, Blaðsíða 11

F ÁLKINN
11
Faðirinn.
Frh. af bls. 6.
betur. Ein afleiðingin af ráðríki
konunnar hefir orðið sú, að maður-
inn hefir ekki hækkað í embætti
eins og vera har. Tvent er honum
eftirskilið: stoltið yfir Bertliu dótt-
ur Jseirra, og v.onin um að vísinda-
störf, sem hann liefir lengi unnið
að, muni gera hann frægan. Hann
er ákveðinn í Jjví, að hverju sem
tauti skuli hann ráða framtíð dótt-
ur sinnar, en einnig í því efni verð-
ur kona hans honum ofjarfl.
Hún hefir losað sig við læknir-
inn í þorpinu, sem Jiekti hana ol'
vel og neitaði að verða henni hjálp-
legur í því að koma áformum henn-
ar fram. í staðinn hefir hún fengið
Östmark nokkurn lækni til þess að
setjast að í þorpinu og talar þannig
við hann, að hann fer að gruna, að
maðurinn hennar sje ekki heill á
sálinni. Takist henni að fá mann-
inn sinn dæmdan geðveikan, l)á
ræður hún ein öllu um framtíð
Berthu, Stjúpmóðir hennar og meira
að segja gömul fóstra kapteinsins
leggjast á eitt með frú Láru um að
fá kapteininn úrskurðaðann geðbil-
aðan.
Þegar leikurinn hefst er kapteinn-
inn að ávíta þjón sinn fyrir breytni
hans gagnvart einni vinnustúlkunni
á helmilinu. Þessi þjónn heitir Nöjd.
Hann heldur þvi fram, að maður
geti aldrei vitað hvort maður eig:
barn, sem manni er kent, og fer
kapteinninn nú að ígrunda þessa
staðhæfingu. Setning, sem frá Lára
segir af tilviljun, veldur Jjví, að
kapteinninn fer að efast um hvort
Bertha sje í rauninni dóttir hans.
Og Lára sjer sjer leik á borði að
láta hann efast um þetta áfram. Of-
an á hugarangur hans af þessari á-
stæðu bætist svo það„ að liann kemst
að þvi, að Lára hefir stungið undir
stól öllum brjefum til hans og frá,
viðvikjandi vísindastarfi hans og
uppgötvunum. Vegna tafarinnar, sem
af l)essu leiðir, verða Þjóðverjar
fyrri til að eigna sjer samskonar
uppgötvanir og kapteinninn og gera
þær opinberar.
Hann hefir mist tækifærið til að
verða frægur maður og' ánægður
maður. Ef Bertha er ekki dóttir hans
þá getur persónuleiki hans ekki
haldið áfram að lifa í henni. Þessi
tilhugsun er verri cn svo að liann
geti afborið hana, og nú grípur hann
vitfirringin, sem kona lians hafði
verið að spá.
f .
Stór-Þýskaland var skelíing veikl
og gerði boð eftir hinum fræga
lækni Churchill. Hann skoðaði sjúk-
linginn og sagði:
„Þetta stafar af fæðuskorti.“
„Fjarri fer þvi,“ sagði Stór-Þýska-
land og sneri sjer til hins fræga
sjerfræðings Roosevelt.
.Þetta er eitrun, sem stafar af
gerfiefnum,“ sagði hann.
„Áreiðanlega ekki,“ sagði Stór-
Þýskaland og firtist, en sneri sjer
síðan til hins heimsfræga skurð-
læknis Stalins.
„Þetta er augljóst mál,“ sagði
hann. „Það er Litla-Þýskaland, sem
er að fæðast.“
n ——————
MANNTJÖN
Ölfusá hefir um margar aldir
vaidið miklu tjóni og erfiðleikum.
Álitlegur mætti virðast sá fjöldi
raanna, sem áin hefir stytt aldur.
fyrir eðlileg æfilok. Og auk þess
hefir áin „bíst, haft skeintun bezta“
af Jjvi „að banna ferðir manna“.
Dæmið af J>ví, liið elsta og átakan-
legansta, er í Sturlungu III., á tveim
stöðum með dálitlum mismun. Var
það hin háðulegasta lirakför, er þeir
Sturla Sighvatsson á Staðarlióli og
Hrafn Oddsson á Sauðafelli, riðu
vestan úr Dölum austur heiðar til
Öifusár, í vetrarmyrkri og hrak-
viðri, fyrir jólin 1252. Gissur jarl
bjó Jiá i Kallaðarnesi, og átti nú
70 manna flokkur að grípa gæsina
í búri sinu. En Ölfusá sagði nei, og
barg Jiað sinn lífi og limum Giss-
urs og margra annara. Hafði áin
þá hlaupið fram, er að var komið i
asaleysingum, og var langt yfir ó-
færu. Flokkurinn tók því það ráð,
að snúa heim sneyptur aftur — í
svo miklum stormi og lirakviðri,
að, mörgum hjelt við króknun.
í íramhaldi af grein rninni um
Ölfusá og ferjustaði Jiar (í Kallaðar-
nesi sjerstaklega. Árbók Fornl.fjel.
1927 bls. 35—57), liefi jeg tínt sam-
an annál, um druknaða menii i
Ölfusá og við hana. Að þeim 'undan-
skildum þó, er druknað liafa í sjó
við ármyniiið, eða J)ar í nánd. Ann-
állinn, 'sem birtist lijer, gelur þó ekki
náð yfir tengra tímabil aftur í tím-
ann en J)riðjung á 15. öld. Áður eru
allir slíkir atburðir gleymdir og
glataðir, vegna frásagnarleysis. Má
og líklegt telja, að á söguöld og
svo lengi sem almenningur iðkaði
sundlistina, liafi færri druknað í
vötnum en síðar, þegar nálega eng-
inn maður kunni að halda sjer á
floti. Og a. m. k. i Kallaðarnesi, hef-
ir ferjustaðurinn verið miklu mjórri
og hætluminni og liægari, en á sið-
ustu ötdum, éftir að áin braut sig
út í áta, eyrar og grynningar.
Annáll druknaðra manna
í ölfusá.
1508, eða nálægt J)ví ári,1) hafði
margt fólk utan yfir á og sunnan
heiði safnast að krossinum i Kall-
aðarnesi og messunni J)ar. Skeði
þá sá atburður tveim nóttum eftir
messuna (16. sept..), að á heimleið
þyrptisl of margt fólk i ferjuskipið
sem var stór teinæringur, svo að
skipið sökk með öllu fótkinu á
miðri ánni ,,á Stapanum“. Drukn-
uðu J)ar allir er i skipinu voru, en
tala l)eirra er óviss, því sumir vitdu
telja þá 30 aðrir 40 eða 50, segir
sjera J. Eg. (Nálægt 40 manns er
einua liklegast að yrði ofhleðsla á
stóran lOæring). Meðal druknaðra
1) Sjera Jón Egilsson ritar þetta
ártal (Safn t. s. ísl. I., 47) cftir afa
sínum, sjera Einari Ólafssyni í
Iiruna. Hann liafði verið 11 árai
þegar þessi stórfeldasta druknun
varð, og gat því vel munað árið og
atburðinn. Mun þvi ritvitla eða mis-
lestur eftir Jón próf. Halldórsson í
Biskupasögum (I 62), þar sem ártal-
ið er 1518. En eftir því liefir þó
Sveinn próf. Nielsson tekið ártalið
upp í Prestatal sitt (bls. 74).
í ÖLFUSÁ
var Böðvar prestur Jónsson að Görð-
uni á Álftanesi. Lík hans rak síðar
á (Gaulv.) „Bæjarfjörur með hand-
bókina á hálsinum. En dóttur hans
fundu þeir i Þorláksliöfn út á sjó,
með klæðum og öllu silfri.“
1516 (eða 1515 i sumum annál-
um), druknuðu fimm menn í einu
út í ósnum við Ölfusá fyrir utan
Arnarbæli.' Var þar þá almennings-
vegur úr öllum sveitum, en lagðist
af úr þvi (Safn I. 48).i)
1521—40 á dögum Ögmundar bisk-
ups druknuðu í cinu fimm menn á
„Fossferju“, tveir bræður og þrír
staðarmenn. „Þá spenti fram i
hávaðana. (Sbr. 1584).
1542. Úr Þorlákshöfn sigldu menn
inn fyrir Óseyri og ættuðu áð
Hrauni í Ölfusi. En er þeir voru
komnir yfir ferjustaðinn inn á eyr-
ar, er mælt „að þeim liafi komið
lil og flogist á í skipinu, og steypt
svo'iindir sjer. Þeir höfðu hlaðið
með mjöl og skreið. Þar var me.ð
prestur úr Ölfusinu, er Hrafn hjet
og þar druknaði hann og 10 menn
með honum.“ (Safn T. 73. Sbr.
Prtal S. N. 64).
1571. Erlendur bóndi Erlendsson
i Kallaðarnesi druknaði þar á leið
að Arnarbæli. Hann var afi sjera
Erlendar Jónssonar, sem varð prest-
ur í Kaliaðarnesi 1605. . Erlendur
bóndi var frændi Gísla biskups Jóns-
sonar.
1584. Jón (Sigurðsson) búandi i
Kallaðarnesi, bróðir sjera Jóns á
Ólafsvöllum og „mikið mannval“
druknaði líka þar á ferjustaðnum.
Sama ár, eða nálægt því druknuðu
3 feðgar á „Fossferju í Flóa“. Fluttu
þeir eitt naut og klofnaði skipið.
,,Fossferja í Flöa“ gat ekki verið
á öðrum stað en Setfossi i Flóanum,
og fullkunnugt mátti sjera Jóni Eg-
ils. vera um þann ferjustað. Eftir
að 2 nýnefdir bændur i Kallaðar-
nesi (sennilega báðir gagnkunnug-
ir ferjustaðnum) höfðu druknað þar
á ferjustaðnum, liefir hann vafa—
last verið orðinn hættulegur og þvi
lagður niður, sem aðalferjustaður.
Víst er 'þar ekki lögferja síðla á
næstu öld (1692). Og var þá búið að
flytja þessa lögferju litlu ofar, að
Kotferju, sennilega á 16. öld. Er því
líklegt, að um þetta bil hafi líka
verið flutt yfir Ölfusá frá Selfoss.
En ferja þar (neðan við brúna?)
liefir verið of tæp og íiættuleg, og
vegna þess færð ofar á liættu minni
stað, að Laugardælum. Þar tetur
Einar sýslum. Eyjótfsson nauðsyn-
lega lögferju, 1692.
Bæta vil jeg hjer við druknunum
í Hvítá, þeim sem urðu spölkorni
ofar en Sogið og Ölfusnafnið á ánni.
1609. Daði Árnason, Björnssonar
Jónssónar biskups Arasonar, drukn-
aði i Hvitá er liann vildi draga liest
úr vök. Ilann var þá sveinn Odds
biskups. Eigi sést hvar þetta var i
Hvitá.
1617. Sigurður yngri, sonur Odds
biskups Einarssonar í Skálholti
J) Þorvaldur próf. Thor. inun
liafa misskilið þetta um ósinn við
Ölfusá, og gert úr honum vað yfir
ána sjálfa. En til þess liggja livorki
líkindi nje rök, að þar liafi nokkru
sinni getað verið reiðfært vað. —
(Freðabók II. 216).
druknaði í Hvítá hjá Brúnastöðum i
Flóa. Líkið fanst síðar í ánni, á
þeim stað sem hani gól, er hafður
var með í leitinni.
(1625. Sigurður Árnason i Ölfusi
druknaði fyrir þing. — í Ölfusá?).
1627. Druknuðu 10 menn á Kot-
ferju. Meðal þeirra liefir verið Eirík-
ur sonur Árna próf. i Holti, Gísla-
sonar biskups Jónssonar, og að lik-
indum svili hans, Árni Eyjólfsson
frá Saurbæ (á Kjalarnesi?). Þeir
áttu (Helgu og Margrjetu) dætur
sjera Erasmusar Villadssonar stift-
próf. í Odda. (ísl. Árb. 6. k. 20).
1645. Druknaði af veikum ís á
Ölfusá, Jón Halldórsson ráðsmaður
Brynjólfs biskups i Skálholti og
bróðir konu hans, og með honum
„skólapersóna", Böðvar Steindórs-
son. Lík Jóns fanst og var jarðsett í
Skálholtskirkju miðri. En hitt líkið
fanst ekki.
1654, 26. okt. druknaði aðstoðar-
prestur í Arnarbæli, Gísli Jónsson,
i díki (eða Síki) nokkru við Ölfusá
„með undarlegum atburðum“. Hann
var sonur sjera Jóns Gíslasonar í
Steinsholti.
1657, 1. okt. fórst ferjuskip á
Kotferju, stafaði af ofhleðslu og
myrkri. Druknuðu 3 menn, en 1
komst af.
1660. Um alþingi druknaði Hákon
Bjarnason (óvíst hver) i Þorleifs-
læk í Ölfusi — við ána sennilega.
Fór á liesbak úr bát, og sukku báð-
ir. Hesturinn var áður hafður á eftir
bátnum. Sumir telja að fleiri menn
liafi þá druknað.
1678. Einar Kleinensson drukn-
aði í Þorleifslæk við Ölfusá.
1686. Fyrir jótaföstu, druknaði
maður (af ís?) í flóðum þeim í
Ölfusá, sem cigi eru langt frá Arn-
arbæli.
1687. Piltur 8 ára, Jón sonur sjera
Odds Árnasonar i Arnarbæli, ráfaði
út á ísinn á Ölfusá, eftir föður sín-
um er fór ríðandi. Líkið fanst þá
er isa leysi af ánni. Eftir þetta undi
sjera Oddur ekki í Arnarbæli og
liafði því brauða skifti við sjera
Sigurð Eyjólfson á Kálfatjörn.
1693. Maður druknaði i Ölfusá,
hjet Erlendur Filippusson.
1697. Menn ætluðu að tvímenna á
ís yfir Ölfusá. Sá er aftar sat, rann
af hestinum þá er þeir hleyptu of-
ani. Hann druknaði en hinum varð
bjargað og hestinum.
1704. Bátur fórst á Ölfusá með 2
mönnum, er voru að sækja hrís í
Öndverðarnesskóg i Grimsnesi.
1709. Karlmaður einn og tvær
ungar konur, úr Kallaðarneshverfi,
vildu komast til Laugardælakirkju,
gengu upp ísin á Ölfusá og drukn-
uðu.
1725. Maður druknaði „í Ötfusá“
hjá Langholti í Flóa. Hann var að
riða út í hólma eftir eggjum. (Sama
ár druknaði maður i Varmá í Ölfusi).
1734. Druknuðu 2 menn í Ölfusá.
—■ Aðrir í Ölfusinu. (Þetta ár
druknuðu 70 menn af róðraskipuni
víða um land).
1744. í Ölfusinu fjell af baki og
druknaði i læk, Árni próf. Þorleifs-
son í Arnarbæti.
1743—85. Á þeim árum, sem Þor-
steinn Magnússon var sýslumaður i
Rangárvallasýslu, strauk frá lionum
þjófur, úr járnum, er stolið hafði til
9 hundraða. Fanst hann við Kotferju
hjá Ölfusá. Ferjmaður var utan ár.
Og meðan kallað var til lians, komst
Framhald á bls. 13.