Fálkinn - 18.07.1947, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
5
Bók
um
hernám
r
Islands
.1 meriskir
sjúliðar
kaupa
islensk bliið.
og reyking á keti var komin þar
löngn áður, en þegar félagið fór
að færa út kvíarnar eftir þvi sem
þörf bæjarins lieiintaði, risu upp
viðsvegár um bæinn matarbúðir
Sláturfélags Suðurlands.
Þær liöfðu á boðstólúm allskonar
lostæti, m. a. brauðálegg af fjöl-
breyttara tagi en áður liafði sést i
Heykjavík. Og alltaf var þetta að
aukast. Á sýningu‘kjötiðnaðardeild-
ar sést ekki nema nokkur hluti
þess, sem Sl. Sl. framleiðir úr, sem
sé liað, sem framleitt er úr keti.
Þarna liafa ýmsir aðrir lagt gott
lil málanna, því að S1 SI. á ýmsa
skæða keppinauta, Svo sem Þorbj.
Þórðarson o. fl.
Sýningin sjálf sýnir tvær kethúð-
ir, aðra í gömlum stil og liina i
nýjum. Eg hefði gaman af að heyra
hvað húsfreyjurnar í Reykjavik frá
árinu 1947 segðu, ef þær kæmu inn
í gömlu ketbúðirnar. Og þó urðu
mömmur þeirra margra að gera sér
það að góðu.
Jarðræktardeildin.
Á gömlu sýningunni 1921 voru
í sambandi við sýninguna blettir
suður í mýrinni, er sýndu tilraunir
með ýmiskonár grös • við mismun-
andi áburðarskilyrði og jarðvegs-
aðbúð. Eg var austur á Sámsstöð-
um um tíma í fyrra, og befði hafl
gaman af því að sjá á þessari sýn-
ingu hliðstæður af nokkrum af þeim
óteljandi tilraunareitum, sem ég sá
þar, og sem sýndu m. a. áhrif vatns-
ins á þroska mismunandi tegunda
eða skjólsins á ýmsar korntegund-
ir. Því var vitanlega ekki hægt
að koma við á þessari sýningu. En
í sýningardeildinni eru gróðursýn-
ishorn af fjölda gras- og kornteg-
unda, er sýna árangurinn af ]iví,
hver undirstöðuaðferð er notuð lil
rækturiarinriar. Fyrir þá, sem eitl-
livað kunna í undirstöðu grasrækt-
ar eða korns, er sýning þcssi mjög
mikilsverð, og geta þeir margt af
henni lært, einkum ef einhver fróð-
ur maður er til að leita skýringa
hjá. Því að tölurnar og skýringarn-
ar eru ekki einhlítar þar. Hinsveg-
ar gæti fólk haft sér vegarnesti lil
þess að leita spurninga hjá, ef þarna
væru til skýringar bækur og ritl-
ingar, t. d. hin greinargóða bók
Klemensar um kornrækt, sem Bún-
aðarfélagið gaf út fyrir nokkrum
árum. En hún sést þar ekki.
í þessari deild eru einnig smá-
sýningar frá Norsk Hydro, sem
lengi seldi islenskum bændum mest
af þeim áburði, sem keyptur var
frá útlöndum, svo og sýning frá
Áburðarcinkásölu ríkisins.
Heimilisiðnaðardeildin.
Það eru fimm mætar konur, sem
hafa haft umsjón þessarar sýning-
ar, undir forustu frá Ragnhildar i
Háteigi, sem um langt skeið Iiefir
verið gagnvirkust íslenskra kvenna
að því að auka hýbýlaprýði og
smekkvísi lieimilanna, auk ]iess sem
luin á annan liátt liefir gerst til
þess, og öllu sínu starfi liefir hún
umfram allt stefnt að því að gera
þetta á alislenskum grundvelli. Þess-
vegna þarf engan að furða á þvi,
hvernig uinhorfs er í Heimilisiðn-
aðardeildinni. Hér er allt gert með;
svo mikilli smekkvísi og vandvirkni,
að fólk, sem trúir því úr blöðunum,
að íslenskar húsmæður eða dætur
þeirra, hafi ekki tíma til að snyrta
heimili sitt, verður forviða. Því
miður verður ekki séð á sýningunni
hvort sama konan, sem saumar fal-
legan dúk, prjónar fallegt sjal, vefur
gólfmoltu eða vefur dúk, býr til
dæmis góðan mat, en þó má ráða
af einu til annars. Því að það hefir
aldrei brugðist, að húsfreyja, sem
er myndarleg' í einu, lilýtur að vera
myndarleg í öðru lika.
Á heimilisiðnaðarsýningunni er
um svo auðugan garð að gresja, að
fólk, sem fegurðarsmekk helir og
ástfengi á elsta iðnaði íslands, hlýtur
að gera sér sérstaka ferð þangað,
eftir að hafa farið nokkurra tíma
hringferð einu sinni.
Enda er þarna nokkru nákvæm-
ara skiindag en á flestum sýningar-
deildum öðrum. Þar er m. a. liægl
að sjá hvernig heimilisiðnaði vegn-
aði i ýmsum sýslúm og kaupstöð-
um landsins. Sumar eru ekki með i
talinu en um aðrar má sjá, að þar
er lögð áhersla á sérstaka grein
heimilisiðnaðar en aðrar ekki eða
litið. Meiri hlutinn af kaupstöðum
landsins er ekki þátttakandi, en
þeir sem þarna eru: Akureyri,
Reykjavík og Vestmannaeyjar, taka
sómasamlega Jjátt í sýningunni. Loks
ber hér a minnast á þrjár sérstakar
stofnanir, sem sýnt liafa sérstak-
lega: Tóvinnuskólann á Svalbarði,
Samband cyfirskra kvenna og Sjúk-
inga á Kleppsspítala, en um þá síð-
astnefndu verður að gæta þess, að
„Virkið í norðri“ heitir nýútkom-
in bók eftir Gunnar M. Magnúss
rithöfund, og fjallar hún um her-
nám íslands. Þó að bókin sé 400
blaðsíður í allstóru broti er síðui
en svo að sagan sé sögð öll, því
að í rauninni segir þar aðallega
frá fyrsta hernámsárinu. Hinsvegar
fylgir þessu fyrsta bindi ritsins yfir-
lit um allt hernámssvæðið i ann-
álsformi.
Það er mikið vandaverk að skrifa
um efni sem þetta þanriig að erigum
sé gert rangt til og að ritið verði
talið fullgóð heimild um viðburði þá
sem þar eru raktir, því að enn
vantar mikið á að allar frumlveim-
ilriir séu komnar fyrir dagsins Ijós.
Að vísu hcfir höfundur notið upp-
lýsinga þeirra manna, sem gegndu
forsætisráðherraembætti og lögreglu-
stjórastarfi i Reykjavik á umræddu
tímabili en að öðru leyti nnin aðal-
lega liafa verið stuðst við frásagn-
ir blaðanna. En það er alkunns, að
fréttir bíaðanna voru mjög' af skorn-
uin skammti vegna þcss að þeim
voru ýmsar hömlur settar, og uni
sumt af því mikilsverðasta. sem
gerðist í sjálfum hernaðinum við
fsland, fengu þau aldrei neitt að
vita. Blaðafréttirnar snerust einkum
um ýmsar erjur milli setuliðsmanna
þó að margt af lienni sé svo ein-
kennilega fallegt og frumlegt að
undrum sætir.
Hlunninda- og gráviirudeild.
Þcssar tyær deildir munu ýmsum
þykja eftirtektarverðastar á sýning-
unni. Þar sést æðarvarp, fögur hreið-
ur besta nytjafuglsins á íslandi, koll-
ur á eggjum sínum en önnur hreið-
ur opin. í sömu dcild sjást selskinn
og þarna eru líka veiðarfæri.
Og í næsta bás er grávörudcildin.
Þar er greni með ljótum tófuunga,
sem ekki er farinn úr liárum, þar
eru refaski'nn, svo falleg að undrúm
sætir, og þar er dömukápa úr óvini
þjóðarinnar, minkinum. Þessi deild
sýningarinnar er sérstaklega el'tir-
tektarverð fyrir það, að umbúnað-
ur hennar er gerður með svo mikilli
nákvæmni og atliygli, að áhorfand-
inn gleymir því að þetta er sýning
og helriur að það sé raunvera. Ber
að nefna þá, sem hlut eiga að deild-
unum. Hinni fyrri ræður Olafur
Sigurðsson á Hellusandi en hinni
síðari Metúsalem Stefánsson, Björn
Konráðsson og Jón Dungal.
og landsmanna sjálfra og þær fregn-
ir voru, einkum framan af, fremur
óvinsamlcgar og báru blæ kala, scm
setuliðinu var sýndur. Frásögn höf-
unriar ber þetta með sér og verður
þannig spegill minnimáttarkenndar
sem svo mjög einkcnndi framkomu
margra íslendinga á hernámsárun-
um.
Sumt af því sem höf. telur fram
i bókinni er þannig vaxið, að segja
má um það, að oft má kyrrt liggja,
en ýmsum lcsendum, sem gaman
hafa af að smjatta á lineykslissögum
um náungann er þetta vitanlega kær-
komið, og vitanlega are.öir þetta
fyrir sölu bókarinnar. En smil'k-
lcg't getur það ekki talist samt.
En svo er liins að geta, að hcf.
lnfir tekist að gera ýmsar ágada.
heildarmyndir af viðburðunum, og
skal þar nefndur fyrsti kafiinn, sem
er langlengsti kafli bó.cariivuar og
segir frá hernámsdeg r.u'.'i sjálfum.
Þar er lýst með ágæiii n pennii : :n-
um viðburðaríkasta degi i sögu ís-
lensku þjóðarinnar ig -.i lvsing nnin
ciga langan aldur 1 ýrir sér. Sama
er að segja um næs'a kaflann, ,-r
segir frá aðdragand i hernám.sins og
því sem gerðist í umheiminum raán-
uðinn næsta á undan Iievnámsdeg-
inum. Sérstakur kafli er þarn.i, sem
segir frá heimför Esj:; frá Peisamo
og flytur ferðasögur þenra Finns
Jónssonar og H. .1. Hótmjárns, en
i sama kafla segir frá fangelsun
Bjarna Jónssonar læknis og tveggja
annarra og flutningi þeirra til .Bret-
iands og segir Bjarni fr'i hr.ikning-
ui.i sinum i fróðiegiim þætti og
vel rifuðum. í næstu köflum segir
mjög ítarlega frá skiptum setuliðs-
ins við gleðidrósir og breyskar ung-
meyjar og virðist mér hann fjölyrða
óþarflcga mikið um „flátsængurnar“
sem hann kallar, því að það er
inála sannast, að lauslæti kvenna í
Beykjavík á hernámsárunum var sist
ineira en í öðrum hernámsbæjum,
og í öðru lagi má benda á, að kon-
ur af þessári gerð voru til löngu
fyrir hernámið.
Þrátt fyrir þessar aðfinnslur ber
að þakka höf. bókina, þvi að hún
er lipurt og Skemmtilega rituð. Og
allur sá fjöldi mynda, sem hún
flytur, er merkilegt safn til síðari
tima um ]iað umrótsskeið, sem
kennt er við hernámið, og sett liefir
varanlegt mark á bæjarbrag og hátt-
erni fjölda af einstakingum yngri
kynslóðarinnar. Sk. Sk.